سرچشمه‌های معرفتی حکمت اشراقی و نقش و تأثیر قرآن و منابع روایی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 10، شماره 37، خرداد 1398، صفحه 59-79   

نویسندگان

رضا رضازاده¹؛ هدی حبیبی منش²

¹استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

²کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

چکیده

بر خلاف بسیاری از فیلسوفان مسلمان که معمولاً از منابع و پیشینه تاریخی افکار خود کم‌تر یاد می­کنند، شیخ اشراق صریحاً از متفکرانی که اندیشه‌های خود را ادامه‌دهنده حکمت آنان می‌داند، نام می‌برد. پرداختن به ریشه‌یابی منابع حکمت اشراق از همان آغاز تألیف «حکمة الإشراق» توسط خود شیخ شروع شده است و بعدها توسط شارحان «حکمة الإشراق» ادامه یافت و تا زمان حاضر نیز ادامه دارد. هدف از این جستار بازخوانی نقش و تأثیر منابع قرآنی و روایی به مثابه مهم‌ترین سرچشمه­های معرفتی شیخ اشراق است. گرچه به فلسفه شیخ اشراق غالباً به عنوان نقطه تلاقی حکمت و عرفان و تفکر ایران و یونان نگریسته می‌شود ولی سهروردی با آگاهی به منابع قرآنی و روایی در صدد اتقان و استحکام حکمت خود بوده است. این انگیزه در مسائل گوناگونی محقق شده است از جمله در تأویل آیات قرآن به مباحث فلسفی مانند عقل فعال و قوه مخیله؛ توجیه و تأیید مباحث مربوط به عقل اول، تجرد و جاودانگی نفس و قاعده امکان اشرف با توسل به آیات قرآن. همچنین مسائلی مانند خلافت الهی از مباحث این مقاله است که در اندیشه سهروردی ریشه قرآنی دارند. بر این اساس می‌توان گفت که راه رسیدن به حقایق گاهی عقل است و گاهی کشف و شهود عرفانی و در رأس همه آن‌ها وحی الهی. محال است آنچه حق است و عقل و شهود سلیم بدان راه یافته، در تضاد با وحی الهی باشد.

کلیدواژه‌ها

سهروردی؛ حکمت یونان؛ حکمت ایران؛ عرفان؛ قرآن؛ عقل و شهود

مراجع

قرآن کریم.

کتب عربی

سهروردی، شهاب الدین. 1373ش، حکمة الإشراق، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

سهروردی، شهاب الدین. 1379ش، هیاکل النور، تصحیح محمد کریمی زنجانی اصل، چاپ اول، تهران: نشر نقطه.

شهرزوری، شمس الدین. 1372ش، شرح حکمة الإشراق، مقدمه و تحقیق حسین ضیایی تربتی، چاپ اول،تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شیرازی، قطب الدین. 1383ش، شرح حکمة الإشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

علوى عاملى، ‏میر سیدمحمد. بی تا، لطائف غیبیه‏، بی جا: مکتب السید الداماد.

کتب فارسی

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1383ش، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، چاپ ششم، تهران: مؤسسه انتشارات حکمت.

امین رضوی، مهدی. 1385ش، سهروردی و مکتب اشراق، ترجمه مجدالدین کیوانی، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.

سجادی، سید جعفر. 1363ش، شهاب الدین سهروردی و سیر در مکتب اشراق، چاپ اول، تهران: انتشارات فلسفه.

سهروردی، شهاب الدین. 1375ش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح هانری کربن سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فروغی، محمدعلی. 1390ش، سیر حکمت در اروپا، چاپ نهم، تهران: انتشارات زوار.

کوربن، هانری. 1373ش، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه سیدجواد طباطبائی، تهران: کویر.

محمدی وایقانی، کاظم. 1385ش، سهروردی دانای حکمت باستان، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه.

موحد، صمد. 1374ش، سرچشمه‌های حکمت اشراق، چاپ اول، تهران: فراروان.

نصر، حسین. 1385ش، سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

هروی، محمد شریف نظام الدین احمد. 1363ش، انواریه، مقدمه از حسین ضیایی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.