بررسی تطبیقی چندمعنایی واژه «یَد» در قرآن کریم و نهج البلاغه در پرتو نظریه استعاره شناختی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 10، شماره 37، خرداد 1398، صفحه 131-148   

نویسندگان

جعفر عموری¹؛ عبدالرضا عطاشی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد آبادان

²استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد آبادان

چکیده

«چندمعنایی» یکی از شاخه‌های دانش معناشناسی است. این شاخه از دانش به واکاوی وجوه متعدد معنایی با توجه به روابط هم‌نشینی واژگان در سطح جمله و بستر کلام می‌پردازد. واژه «ید» از اندام واژه‌هایی است که در سخن خداوند متعال مورد توجه قرار گرفته است. همچنین پیشوای خطیبان و ادیبان امام علی(ع) از این واژه در خطبه‌های خود استفاده کرده است. ایشان با ظرافت خاص از این واژه برای مقاصد خود سود جسته‌اند. نوشتار حاضر چندمعنایی واژه «ید» را از میان واژگان چندمعنایی در قرآن کریم و نهج البلاغه مورد بررسی تطبیقی قرار می‌دهد. بدین منظور برخی از عبارات استعاری و مجازی موجود در قرآن کریم و نهج البلاغه که بر این واژه دلالت دارند، جمع آوری و بررسی شده است تا وجوه متعدد معنایی واژه «ید» مشخص شود. بی‌تردید فهم و دریافت معانی قرآن و نهج البلاغه، بدون شناخت و درک معانی واژگان، ممکن نیست. با توجه به چنین ضرورتی، این پژوهش، با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و استخراج شواهد، به توصیف و تحلیل سیر تحول معنایی واژه «ید» در قرآن کریم و نهج البلاغه پرداخته است. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که معنای اصلی واژه «ید» به دلیل کاربردهای استعاری و مجازی دچار توسیع‌های معنایی و در نتیجه چندمعنایی شده است.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی؛ چندمعنایی؛ ید؛ قرآن کریم؛ نهج البلاغه

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیم حسن، حسن. 1965م، تاریخ الاسلام، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.

ابن ابی ‌الحدید. 1385ش، شرح نهج ‌البلاغه، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.

اختیار، منصور. 1348ش، معناشناسی، تهران: دانشگاه تهران.

آذرنوش، آذرتاش. 1394ش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران: نشر نی.

آملی، عبدالله. 1393ش، تفسیر تسنیم، تهران: انتشارات اسراء.

بحرانی، کمال. 1375ش، شرح نهج البلاغه، ترجمه قربانعلی محمدی مقدم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

تهرانی، مصطفی. 1383ش، تفسیر موضوعی نهج البلاغه، قم: دفتر نشر معارف.

جرداق، جرج. 1417ق، روائع نهج البلاغه، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.

حویزی، عبدعلی. 1415ق، تفسیر نور الثقلین، قم: نشر اسماعیلیان.

خوئی، ابوالقاسم. 1430ش، تفسیر بیان، قم: مؤسسه إحیاء الآثار.

دشتی، محمد. 1395ش، ترجمه نهج البلاغه، تهران: محمد امین.

راغب اصفهانی، حسین. بی تا، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار الشامیه.

زمخشری، محمود. 1389ش، تفسیر الکشاف، تهران: نشر ققنوس.

شعیری، حمیدرضا. 1381ش، مبانی زبان‌شناسی نوین، تهران: انتشارات سمت.

صفوی، کورش. 1387ش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: انتشارات سوره مهر.

طباره، عفیف. 1993م، روح الدین الاسلامی، بیروت: دار العلم للملایین.

طباطبایی، محمد حسین. 1347ش، تفسیر قرآن کریم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1383ش، مجمع البیان، قم: ناصرخسرو.

طبیبیان، سیدحمید. 1387ش، فرهنگ عربی فارسی، تهران: چاپخانه سپهر.

طیب حسینی، سیدمحمود. 1389ش، چندمعنایی در قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

کریم زکی، حسام الدین. 1999م، التحلیل الدلالی، قاهره: دار غریب للطباعة والنشر والتوزیع.

مختار عمر، عمر. 1386، علم الدلالة، بیروت: عالم الکتب.

مکارم شیرازی، ناصر. 1353ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

نصیریان، یدالله. 1378ش، علوم بلاغت و اعجاز قرآن، تهران: سازمان تدوین کتب علوم اسلامی.

هاشمی، سیداحمد. 1379ش، جواهر البلاغه، تهران: انتشارات الهام.