قالب‌های خطابی در سوره ابراهیم(ع)

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 11، دوره 10، شماره 37، خرداد 1398، صفحه 255-283   

نویسندگان

محمود خورسندی¹؛ زینب حسنی²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان

²کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی از دانشگاه سمنان

چکیده

در سوره‌های قرآن خطاب‌های مختلفی وجود دارد که هر یک از آن‌ها در قالب‌های خاص خود به کار رفته و دارای نشانه‌های مخصوص به خود هستند. از سویی دیگر گاهی در هر یک از خطاب‌ها از اسلوب‌های بلاغی نیز به منظور تحریک عواطف و احساسات مدد گرفته می‌شود. در این مقاله سعی بر آن است که انواع خطاب‌ها و نشانه‌هایی که در این قالب‌ها به کار رفته در سوره مبارکه ابراهیم(ع) مورد بررسی قرار گیرد و همچنین اسلوب‌های بلاغی مورد استفاده در هر یک از این نوع خطاب‌ها بررسی شود. از نتایج حاصله در این مقاله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: خداوند متعال گاه خود مستیقماً افراد و اقوام را مورد خطاب خویش قرار می‌دهد و گاه از خطاب سخنان دیگران با یکدیگر یا درخواست آن‌ها از خدا با اسلوب دعا پرده برمی‌دارد و نیز در هر یک از آن‌ها از انواع تصاویر بیانی و اسلوب‌های بلاغی به مناسبت حال و مقام استفاده می‌کند. همچنین از مقایسه خطاب پروردگار به پیغمبران و دیگر خطاب‌ها می‌توان نتیجه گرفت که در این نوع خطاب از اسلوب‌های بلاغی بیش‌تری استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ بلاغت؛ اسلوب؛ پیامبر؛ مردم

مراجع

القرآن الکریم.

کتب عربی

الخطیب، عبدالکریم. بی تا، التفسیر القرآنی للقرآن، الطبعة الأولى‏، بیروت‏: دار الفکر العربی‏.

الزمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ‏الطبعة الثالثة، بیروت‏: دار الکتاب العربی.

الطباطبایى، سید محمّد حسین. ‏1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، الطبعة الخامسة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.

الطبرسی، الفضل بن الحسن. 1413ق‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمد جواد البلاغی، الطبعة الثالثة، طهران‏: منشورات ناصرخسرو.

القیروانی، ابی الحسن بن رشیق. 1401ق/1981م، العمدة فی محاسن الشعر وآدابه ونقده، الطبعة الخامسة، بیروت: دار الجیل.

الهاشمی، السید احمد. 1999م، جواهر البلاغة فی المعانی والبیان والبدیع،الطبعة الأولی، بیروت: المکتبة العصریة.

کتب فارسی

حسینی همدانی، سید محمد. 1414ق، انوار درخشان، تهران: کتابفروشی لطفی.

قرشی، سیدعلی اکبر. 1377ش، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

موسوی همدانی، سید محمدباقر. ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

 

مقالات

رحمانی، هما و رادمرد، عبدالله. بهار 1391ش، «بازنگری معنایی در "التفات" بلاغی و اقسام و کارکرد آن»، مجله جستارهای ادبی، صص 143- 168.

رضایی، غلامعباس و حسینی، سید پیمان. زمستان 1390ش، «تصویرپردازی هنری در قرآن با تکیه بر تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه»، مجله پژوهشنامه نقد ادب عربی، صص143- 165.

شهبازی، محمود و شهبازی، اصغر. بهار و تابستان1392ش، «کارکرد زیباشناختی ایجاز حذف در قرآن کریم»، مجله کاوشی در پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن کریم، صص 55- 68.

عزیزی، محمدرضا. بهار 1391ش، «زیباشناسی کنایه در زبان عربی و فارسی»، مجله ادب عربی، صص 65- 92.

نجفی، سید رضا. زمستان 1379ش، «بلاغت حذف و ایجاز و رابطه ی آن با مجاز»، مجله مقالات و بررسی‌ها، شماره 68، دانشگاه اصفهان، صص 153- 170.