بررسی تطبیقی توحید افعالی از دیدگاه قرآن و سعدی شیرازی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 14، دوره 10، شماره 37، خرداد 1398، صفحه 337-360   

نویسنده

انور ضیائی

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوکان، دانشگاه آزاد اسلامی، بوکان، ایران

چکیده

اسلام آیین توحید و یکتاپرستی است و در میان تعالیم اسلامی، توحید از جایگاه بلندی برخوردار است. قرآن به مثابه منشور جاوید اسلام، در آیات بسیاری به مسأله توحید و ابعاد گوناگون آن پرداخته است. یکی از پایدارترین تجلیّات روح آدمی و یکی از اصلی‌ترین ابعاد وجودی انسان، حسّ نیایش و پرستش است و این اعتقاد را می‌توان از مهم‌ترین مظاهر حیات انسان دانست. سعدی در باب توحید افعالی پیرو اشاعره است و در صدد حفظ توحید افعالی است؛ او معتقد است که تمامی افعال انسان از جانب خداوند ایجاد و صادر می‌شود، حتّی سخنانی که بر زبان جاری می‌شود همگی ایجادشده توسط خداوند هستند. بر این اساس، وی نظریه کسب اشاعره را می‌پذیرد. با توجه به اشعری مسلک بودن سعدی، در این مقاله دیدگاه‌های وی را در خصوص توحید افعالی مورد بررسی قرار دادیم تا مشخص شود سعدی تا چه اندازه افکار و عقایدش در خصوص توحید افعالی، با اشاعره مطابقت دارد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ سعدی؛ توحید افعالی؛ اشاعره

مراجع

قرآن مجید.

احمدیان، عبد الله. 1391ش، سیر تحلیلی کلام اهل سنت، چاپ چهارم، تهران: نشر احسان.

اشعری، ابو الحسن علی بن اسماعیل. 1362ش، مقالات الاسلامیین، ترجمه محسن مؤیدی، تهران: امیرکبیر.

برنجکار، رضا. 1394ش، کلام و عقاید، چاپ هفتم، قم: انتشارات سمت.

جرجانی، علی بن محمد بن علی. 2007م، التعریفات، تحقیق عادل انور خضر، چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.

حسن زاده آملی، حسن. 1369ش، خیر الأثر در رد جبر و قدر، چاپ اول، قم: انتشارات قبله.

خالدیان، محمد علی. 1388ش، تحلیل و تطبیق اندیشه‌های کلامی در مثنوی مولوی، چاپ اول، تهران: نشر احسان.

سعدی، شیخ مصلح بن عبدالله. 1383ش، کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

سعیدی مهر، محمد. ۱۳۹۲ش، آموزش کلام اسلامی، چاپ یازدهم، قم: انتشارات طه.

شیخ الاسلامی، اسعد. 1353ش، تحقیق در مسائل کلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 

شیخ الاسلامی، اسعد. 1363ش، تحقیق در مسائل کلامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

شیرازی، صدر الدین محمد. 1340ش، رساله جبر و تفویض(خلق افعال)، اصفهان: نشر نفائس مخطوطات.

طباطبایی، محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

قاضی ابی الحسین،عبد الجبار. 1965م، شرح اصول خمسه، قاهره: عبد الکریم عثمان.

مشکور، محمد جواد. 1390ش، تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، چاپ نهم، تهران: انتشارات اشراقی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1376ش، تفسیر نمونه، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.

 

مقالات

احمدی، احمد. 1364ش، «سعدی و حسن و قبح افعال»، ذکر جمیل سعدی، مجموعه مقالات.

شجاری، مرتضی. زمستان 1387ش، «توحید افعالی در عرفان مولوی و کلام اشعری»، فصلنامه علمی- پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال چهارم، شماره پانزدهم.

ظهیری ناو، بیژن و محمد ابراهیم پور. بهار 87، «دیدگاه‌های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 60.

گذشته، ناصر. زمستان72، «تأثیر مبانی کلامی اشعری بر تفکر مولوی دفتر 62».

محقق، مهدی. اسفند 1375، «سعدی و قضا و قدر»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 79-80.