مقایسۀ تطبیقی تعلیم و تربیت در شاهنامۀ فردوسی و ایلیاد و ادیسۀ هومر

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 10، شماره 40، اسفند 1397، صفحه 163-192   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

الهام شاهوردی¹؛ مسعود سپه وندی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد (نویسنده مسؤول)

چکیده

تعلیم و تربیت یکی از بنیادی‌ترین اصول در تمامی فرهنگ‌های بشری و پلکانی برای عروج به عالم انسانی است و هدف عمدۀ پیامبران و مصلحان اجتماعی چیزی جز تعلیم فضایل تربیتی و پرورش خصائل نیک انسانی نبوده است. از منابع مهم تعلیم و تربیت آثار فاخر ادبی، منظومه‌های شاهنامۀ فردوسی و ایلیاد و ادیسۀ هومر هستند که پر از نکته‌ها و دستورالعمل‌های تعلیمی و تربیتی‌اند و تاکنون کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. ازاین‌رو با مطالعۀ کتابخانه‌ای این آثار می‌توان ضمن شناخت مؤلفه‌های تربیتی دو فرهنگ ایرانی و یونانی به این مهم دست یافت که مهم‌ترین دغدغه‌های تربیتی هریک از این فرهنگ‌ها کدام‌اند؟ و چگونه می‌توان با شناخت و تدوین، تشریح و تفسیر آن‌ها نسل امروز را به آموختن و تبعیت از این اصول نیک اخلاقی سوق داد. مقایسۀ تطبیقی آثار مورد اشاره بیانگر این واقعیت است که مؤلفه‌های تربیتی مانند نرم‌خویی، رایزنی و... در این دو فرهنگ علاوه بر اینکه نقاط مشترک بسیاری دارند، برای تأمین سعادت نوع بشر چه در گذشته و چه امروز نیز بسیار کارساز و راهگشا هستند و در حماسۀ هومر این مؤلفه‌ها در مراحل اولیۀ تکامل اندیشۀ بشری هستند درحالی‌که حماسۀ فردوسی در این زمینه بسیار کامل‌تر و پخته‌تر است و وضوح و شفافیت مؤلفه‌های تربیتی در آن بسیار بیشتر از حماسۀ هومر است.

کلیدواژه‌ها

تعلیم و تربیت؛ شاهنامه؛ ایلیاد؛ ادیسه؛ هومر؛ فردوسی

مراجع

1. قرآن کریم.

2. افراسیاب‌پور، علی‌اکبر (۱۳۹۰)، «تعلیم دوستی در شاهنامه»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال سوم، شمارۀ ۱۲، ۱۸۱ـ۲۰۴.

3. پشت‌دار، علی‌محمد و غلامپور، سکینه (1394)، «بررسی تطبیقی کارکردهای پیشگویی در حماسه‌های بزرگ جهان (شاهنامه و ایلیاد و ادیسه)»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورۀ یازدهم، شمارۀ 41، 251ـ281.

4. جهانتیغ، مریم (۱۳۹۰)، «ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال سوم، شمارۀ ۱۱، ۴۱ـ۵۸.

5. خزائل، حسین (1386)، فرهنگ ادبیات جهان، چ۲، تهران: نشر کلبه.

6. داوری، پریسا (۱۳۹۳)، «ارزش‌های تعلیمی امثال شاهنامه»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال ششم، شمارۀ ۲۱، ۱۵۷ـ۱۹۳.

7. دشتی، محمد (1385)، نهج‌البلاغه، چ۱، تهران: نشر رامین.

8. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، مؤسسۀ انتشارات تهران (لوح فشرده).

9. سرامی، قدمعلی (۱۳۷۳)، از رنگ گل تا رنج خار،تهران:علمی فرهنگی.

10. شریعتمداری، علی (1385)، اصول و فلسفۀ تعلیم و تربیت، تهران: انتشارات امیرکبیر.

11. شمیسا، سیروس (۱۳۹۶)، شاهنامه‌ها، چ۲، تهران: هرمس.

12. صفا، ذیبح‌الله (۱۳۷۳)، تاریخ ادبیات در ایران، خلاصۀ جلد ۱و۲، چ۱۱، تهران: انتشارات ققنوس.

13. طغیانی، اسحاق، هاشمی، سیدمرتضی و مختاری، خدایار (۱۳۹۳)، «نشانه‌شناسی تعلیم و تربیت در داستان زال و رودابه»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال ششم، شمارۀ ۲۲، ۳۳ـ۶۴.

14. طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۳۹۱)، اخلاق ناصری، تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چ۷، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

15. غنیمی هلال، محمد (1373)، ادبیات تطبیقی، ترجمۀ آیت‌الله‌زاده شیرازی، چ۲، تهران: امیرکبیر.

16. فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۷۵)، شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: انتشارات قطره.

17. فلاح، مرتضی (۱۳۸۹)، «مبانی آموزش و پرورش در شاهنامه»،نشریۀ ادب و زبان فارسی، شمارۀ ۲۸، ۱ـ۲۵.

18. مسکوب، شاهرخ (1351)، سوگسیاوش، چ۲، تهران: انتشارات خوارزمی.

19. ـــــــــ (۱۳۷۹)، روزها در راه، ج۱، پاریس: انتشارات خاوران.

20. معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی (اعلام)، چ۸، تهران: انتشارات امیرکبیر.

21. ممتحن، مهدی و مظفری، روح‌الله (1388)، «نگاهی تطبیقی به شاهنامۀ فردوسی و ایلیاد و ادیسۀ هومر»، فصلنامۀ ادبیات تطبیقی، دورۀ سوم، شمارۀ 9، 141ـ161.

22. منتصف مجابی، حسن (1383)، تأثیر قرآن و احادیث در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: دانشگاه رازی کرمانشاه.

23. هومر، اومیروس (۱۳۸۶)، اودیسه، ترجمۀ سعید نفیسی، چ۱۷، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

24. ـــــــ (۱۳۸۹)، ایلیاد، ترجمۀ سعید نفیسی، چ۱۹، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

25. یلمه‌ها، احمدرضا (1390)، «بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، دورۀ سوم، شمارۀ 11، 153ـ۱۷۵.

26. یوست، فرانسوا (۱۳۸۸)، «فلسفه و نظریۀ جدید در ادبیات»، ادبیات تطبیقی، ترجمۀ علیرضا انوشیروانی، سال دوم، شمارۀ ۸، ۳۷ـ۵۶.

27. Remak, Henry (1961), "Comparative Literature: lts definition and Function" .comparative literature: Method and perspective .Edited byNewton B .stalk necht and Horst Fernz.U.S.A: Arcturus books, 3-37.