تأملی در دامنة مقام خلافت اللّهی زن با تکیه بر آیات قرآن و دیدگاه عرفای مسلمان

عرفان اسلامی

مقاله 8، دوره 16، شماره 59، خرداد 1398، صفحه 147-168   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهلا رحمانی¹؛ میترا (زهرا) پورسینا^{* 2}

¹دانش آموختة کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

²دانشیار دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

مسألة خلافت الهی از مسائل غامض و بحث انگیز در حوزة علوم قرآنی، کلام و عرفان است. تنها آیه­ای از قرآن کریم که به صورت صریح و مطلق بحث خلافت الهی را مطرح کرده آیة 30 سورة بقره است؛ با این حال اهمیت این مقام به حدی است که گویا ارسال پیامبران و انزال کتب آسمانی، همه در جهت تربیت خلیفة ­­الهی صورت گرفته است. عموماً پژوهش­های محققان در رابطه با «خلافت الهی» حول مسائلی چون: تفسیر آیة خلافت، ارتباط خلافت الهی با انسان کامل و دامنة خلافت انجام یافته است؛ لکن مقالة حاضر در نظر دارد با استفاده از آیات الهی، تأملی در راستای دامنة خلافت الهی زن داشته باشد و در عین حال، به نقد دیدگاه برخی عرفای مسلمان نیز در این حوزه بپردازد. هدف دیگر که فرع هدف اصلی محسوب می‌شود، بررسی اجمالی برخی از مؤلفه‌هایی است که با توجه به ویژگی‌های شخصیتی زن دامنة خلافت الهی او را گسترش می­دهد. «مادری» و «دیگرخواهی» از مؤلفه­های مؤثر برای افزایش دامنة خلافت‌ الهی زن است که مسیری تا حدی متمایز نسبت به مرد برای وی پدید می‌آورد. از سویی، مطالعة آثار عرفانی ما را با دو دیدگاه متفاوت در رابطه با دامنة خلافت‌ الهی زن مواجه می­سازد. گروهی از عرفا تفاوت­های تکوینی موجود در آفرینش زن را تحدید کننده دامنة خلافت‌ الهی زن نسبت به مرد می­دانند و برخی دیگر، این مقام را امری مرتبط با روح انسان می­­دانند و بر این باورند که زن و مرد در دستیابی به مراتب بالای آن تفاوتی با یکدیگر ندارند.

کلیدواژه‌ها

آیة خلافت؛ مقام خلافت اللّهی؛ دامنه؛ زن؛ قرآن؛ عرفای مسلمان

مراجع