تحلیل تمثیل‌های نمادین اسب در شاهنامة فردوسی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 11، شماره 39، اردیبهشت 1398، صفحه 8-27   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسن تاجیک محمدیه¹؛ عطا محمد رادمنش^{* 2}؛ مهرداد چترایی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد نجف‌آباد - ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

چکیده

اسب‏ در ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی جایگاهی ویژه دارد. در متون اوستا و ادبیات باستانی ایران از اسب به‌ نیکی یاد شده است. شاعران، عارفان، نکته‏‌پردازان و خردمندان، پادشاهان و امیران، گردان‏ و دلاوران، دهقانان و کارورزان ایرانی و دین‌‏آوران بزرگ آن را مظهر خوشبختی و رستگاری و فراست و تیزهوشی دانسته‏‌اند. حضور اسب در فرهنگ و تاریخ کهن ایران در جلوه‌های گوناگون متجلی است. که بیشتر کتیبه‌ها، سنگ نبشته ها، الواح سیمین و زرین دورة هخامنشی گواه اهمیّت و توجّه خاص به این حیوان زیبای اساطیری است و در کتیبه‌های گلی دورة داریوش نیز نام اسب‌های عالی کشور ایران عنوان شده است. اسب همچنین در فرهنگ اسلامی نیز مقام و جایگاه ویژه‌ای دارد. در روایات حماسی و اساطیر و افسانه‌های کهنی - که متضمن ماجرای قهرمانی و حوادث فراروی اوست - اسب پرکاربردترین نمادینة تمثیلی جانوری است که مثل همة عناصر غیرانسانی جهان اساطیر، صاحب هویت انسانی شده است و نمادینگی آن را تنها باید در ارتباط با متون کهن بررسی کرد. به جهت نقش این حیوان در تکامل نقش قهرمانی، جایگاه اسب‌های نمادین و افسانه‌ای در روایات زندگی قهرمانان اساطیری که در فرهنگ‌ها و اقوام مختلف، نمونه‌های کم و بیش مشابه بسیاری برای آن‌ها یافت می‌شود همیشه مدّ نظر بوده است. حکیم ابوالقاسم فردوسی با شخصیت بخشی به اسب و اعطای نقش تمثیلی به این حیوان باعث جذابیت و ارزش بیشتر داستانهای شاهنامه گردیده، ضرورت و اهداف تحقیقی این مقاله به روش کتابخانه‌ای و به طریق تحلیلی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

حماسه؛ سبک خراسانی؛ اسب؛ نماد. تمثیل

مراجع

1. پورداوود، ابراهیم. (1386). فرهنگ ایران باستان، تهران: دانشگاه تهران.
2. تاج بخش، حسن. (1372). تاریخ دامپزشکی و پزشکی در ایران، ج 1، تهران: دانشگاه
3. جابز، گروترود. (1370). سمبولها (کتاب اول جانوران)، ترجمه و تألیف محمدرضا بقاپور، تهران: مترجم.
4. خیام نیشابوری، عمر. (1343). نوروزنامه، به کوشش علی حضوری، تهران: کتابخانة طهوری.
5. سعدی شیرازی، مصلح الدین. (1392). بوستان‌ سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: پیام عدالت.
6. شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: فردوسی
7. شوالیه، ژان، آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابة فضایلی، تهران: جیحون.
8. ---------------، (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران، جیحون. چ دوم.
9. عبدالرضا خانی، رامین. (1391). تاریخچة پرورش اسب، تهران: مرکز آموزش علمی کاربردی فدراسیون سوارکاری.
10. فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: نشر مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
11. قلی زاده، خسرو. (1388). «اسب در اساطیر هند و اروپایی»، مجلة مطالعات ایرانی، سال نهم، شمارة 16، صص 199-232.
12. گیرشمن، رومن. (1349). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
13. ماحوزی، مهدی. (1377). «اسب در ادبیات فارسی و فرهنگ ایران»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال سی و یکم، شمارة 146، صص 209-235.
14. مسکوب، شاهرخ. (۱۳۷۴). تن پهلوان و روان خردمند، تهران: طرح نو.