گذری برتمثیل در مثنویهای طالب علی خان لکهنویی، متحلص به عیشی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 11، شماره 39، اردیبهشت 1398، صفحه 79-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زیبا فلاحی¹؛ مهرداد چترایی^{* 2}؛ مریم محمودی³

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دهاقان،

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، نجف آباد، ایران.

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دهاقان، ایران

چکیده

تمثیل یکی از مهمترین و کهن ترین شیوه‌های بلاغی در ادب فارسی ایران و فرهنگ اجتماعی جهان است. به دلیل ظرفیت معنایی وکاریزمای گفتمان؛ حجم بزرگی از ادبیات تعلیمی را پوشش می‌دهد. در این مقاله ضمن معرفی ِ نسخه‌ی خطی "کلیات دیوانِ طالب علی خان متخلص به عیشی" نمونه‌های تازه‌ای از تمثیلات داستانی و شعری را از متن آن می‌آوریم. نسخه خطی این دیوان، به خط نستعلیق کتابت شده است. از ذکر تحمیدیه­ها و مناقب اهل بیت و بسیاری از ائمه اطهار (علیه السّلام) می­توان فهمید که طالب علی خان (عیشی) شاعری متدین و در مذهب شیعه­ی اثنی عشری، با مشرب عرفانیست. این تحقیق که به روش تحلیلی-کتابخانه ای انجام شده، تمثیلات در مثنویِ 2161 بیتی عیشی را بررسی نموده است. بیش از 200 تمثیل در نسخه وجود دارد، و مهم‌ترین آن‌ها مثنویِ "چهار دوست" است که به عنوان داستان تمثیلی به آن پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ طالب علی متخلص به عیشی؛ داستان تمثیلی؛ مثنوی

مراجع

قرآن کریم

1. آقا حسینی، حسین. همتیان، محبوبه (1394). نگاهی تحلیلی به علم بیان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
2. ایرنا ریما مکاریک (1384). دانش نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه: مهاجر، مهران و نبوی، محمد، تهران: نشرِ آگه.
3. برن، راندا (1386 ش). راز. ترجمه: مهدی قراچه داغی. تهران: پیکان.
4. پور نامداریان، تقی. (1383). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چ پنجم.
5. تودوروف، تزوتان (1382). بوطیقای ساختارگرا. ترجمه محمد نبوی. تهران: آگاه.
6. حسینی، حسن. (1367). بیدل، سپهری وسبک هندی، تهران: سروش (به نقل از تعریفات جرجانی). فصل نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی-واحد بوشهر. شماره بیست و سوم. بهار 1394(ش.پ 23)
7. حسینی کازرونی، احمد. (1394). تمثیل و ادبیات تمثیلی. فصل نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی-واحد بوشهر. شماره بیست و سوم.
8. دهخدا، علی اکبر. (1386). امثال و حکم. دوره چهار جلدی. تهران: مؤسسه انتشاراتِ امیرکبیر. چ چهاردهم.
9. سجادی، سید ضیاءِ الدین (1374). فرهنگ لغات وتعبیرات با شرح اعلام و مشکلاتِ دیوان خاقانی شروانی. دو جلدی تهران: انتشارات زوّار.
10. شریفی دوست، حمزه. (1390 ش). نیم نگاهی به فرضیه جذب (راز). قم: عصر آگاهی.
11. شمیسا، سیروس. (1386). فرهنگ اشارات (اساطیر، سنن، آداب ... . دو جلدی. چاپ نخست از ویرایش دوم. تهران: نشر میترا.
12. علوی مقدم، محمد. اشرف زاده، رضا. (1379). معانی و بیان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). چ دوم.
13. علیپور، پوران (صدیقه). (1394). بوطیقای اثر ادبی در رخداد پیشامتن، متن و پسا متن. زبان شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. شماره اول. سال ششم. بهار و تابستان.
14. فتوحی، محمود (1389). بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن. چ دوم.
15. مظاهری سیف، حمید رضا. (1390 ش). قانون جذب. قم: عصر آگاهی.
16. محمود حسن قیصر، سیّد اَمروهوی، «طالب علی عیشی».، (کتاب‌خانه رضا، رامپور، هندوستان) مجلّه «معارف»، دارالمصنّفین، شهرِ اَعظم‌گَر، هندوستان، شماره 4، جلد 5، آوریل 1960، صفحات: 261- 273؛ شماره 5، جلد 5، می 1960، صفحات: 380 تا 389.
17. معین، محمد. (1364). فرهنگ فارسی دوره شش جلدی. تهران: مؤسسه انتشارات ِ امیرکبیر. چ هفتم.
18. میرچاالیاده (1384). اسطوره و رمز در اندیشه میرچاالیاده. ترجمه‌ی جلال ستاری. تهران: نشر مرکز. چ دوم.
19. نسخه خطیِ "کلیات دیوان طالب علی لکهنوی متخلص به عیشی" به شماره 676/16342 سنه 1232 ه.ق. مجلس شورا (سنا
20. ولادیمیرپراپ (1392). ریخت شناسی قصه‌های پریان. ترجمه: فریدون بدره ای. تهران: انتشارات توس. چ سوم.
    1. Wittgenstein. ludwing (1953). philosophical investigation. london: oxford basil balk wel pudlishers.
    2. Hirschjr. e. d. (1967). validity in interpretation. yale university press. New ha ven and London.
    3. Olsen tein haugrom (1987). the end of literary theory. cambridge university press.
    4. https://www.yjc.ir «علاءالدین» دوباره بازمی‌گردد/ ویل اسمیت در نقش غول چراغ جادو 19 مهرِ 1397.