دگردیسی اسطوره‌ها در سروده‌های بدر شاکر السیّاب

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 15، شماره 55، تیر 1398، صفحه 195-226   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

معصومه مهدوی¹؛ سید بابک فرزانه^{* 2}؛ لیلا قاسمی حاجی آبادی³

¹دانشجوی زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

²استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

³استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار

چکیده

باززایی، بازآفرینی و دگردیسی اسطوره، از شیوه‌های استفادۀ شاعران معاصر از اسطوره است؛ بدین معنا که شاعران، متناسب با مقتضیات زمانه و مضامین مد نظر خویش، به تغییر در جزء یا اجزایی از یک اسطوره و دخل و تصرّف در آن می‌پردازند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن نشان دادن اسطوره‌های دگردیسی شده و شیوه‌های این دگردیسی در اشعار سیّاب، به بررسی زمینه‌ها و اهدافی می‌پردازد که موجب دگرگونی اسطوره‌ها در سروده‌های این شاعر شده‌اند. با توجّه به پیشگامی سیّاب در شعر آزاد عرب و بهره‌گیری فراوان او از اسطوره‌ها، این بررسی می‌تواند علاوه بر نمایاندن جنبه‌های جدیدی از رویکرد شاعری سیّاب، بخش مهمّی از شیوه‌ها و دلایل دگردیسی اسطوره‌ها را در شعر معاصر عرب نشان دهد. نتایج این پژوهش دخل و تصرّف سیّاب در اسطوره‌ها، انواع گوناگون اسطوره‌ها، اعمّ از ملّی، یونانی و دینی بودن آن‌ها را نشان می‌دهد؛ همچنین افزودن عناصری به اصل اسطوره، تغییر ماهیّت و کارکرد شخصیّت‌های اسطوره‌ای و نیز تغییر در اجزای مختلف اسطوره به‌ویژه در پایان‌بندی آن، از عمده‌ترین شیوه‌های دگردیسی اسطوره‌ها در سروده‌های سیّاب است. انطباق هرچه بیشتر اسطوره‌ها با وضعیّت عصر حاضر، اندیشه‌ها و اغراض شاعر و نیازهای سیاسی ـ اجتماعی را نیز باید از مهم‌ترین اهداف سیّاب در دگردیسی اسطوره‌ها دانست.

کلیدواژه‌ها

سیّاب؛ اسطوره؛ دگردیسی؛ بازآفرینی تلفیقی؛ مضامین سیاسی ـ اجتماعی

مراجع

کتابنامه

القرآن الکریم.

اسماعیل، عزالدین. بی‌تا. الشعر العربی المعاصر قضایاه و ظواهره الفنیۀ و المعنویۀ.دارالفکر العربی.

اسوار، موسی. 1391. از سرود باران تا مزامیر گل سرخ (پیشگامان شعر امروز عرب). تهران: سخن.

انجیل عیسی مسیح: ترجمۀ تفسیری عهد جدید. 1357. تهران: سازمان ترجمۀ تفسیری کتاب مقدّس.

بیضون، حیدر توفیق. 1991. بدر شاکر السیّاب رائد الشعر العربی الحدیث. بیروت: دارالکتب العلمیه.

جبر شعث، احمد. 2002. الاسطورة فی الشعر الفلسطینی المعاصر. فلسطین: مکتبۀ القادسیۀ للنشر و التوزیع.

حر عاملی، محمّدبن حسن. 1409. وسایل الشیعۀ. ج 3. قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.

حسن‌پور آلاشتی، حسین و مراد اسماعیلی. 1388. «تحلیل اسطوره‌ها در اشعار سیاوش کسرایی». ادب‌پژوهی. س3. ش 9. صص 106-89.

حلاوی، یوسف. 1994. الاسطورة فی الشعر العربی المعاصر. بیروت: دار الآداب.

دنقل، امل. 1987.الأعمال الشعریّۀ الکاملۀ. القاهرۀ: مکتبۀ مدبولی.   

رجایی، نجمه. 1381. اسطوره‌های رهایی (تحلیل روان‌شناسانة اسطوره در شعر عربی معاصر). مشهد: دانشگاه فردوسی.

رزوق، أسعد. 1959. الاسطورةفی الشعر المعاصر. بیروت: دار الحمراء.

زیدان، جرجی. 1379. تاریخ تمدّن اسلام. ترجمۀ علی جواهرکلام. تهران: امیرکبیر.

سلیمی، علی و پیمان صالحی. 1390. «بررسی تطبیقی اسطورۀ سندباد در شعر بدر شاکر السیّاب و خلیل حاوی»، مجلّۀ زبان و ادبیّات عربی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد). س3. ش 4. صص 93-77.

السیّاب، بدر شاکر. 2005. دیوان، ج2. بیروت: دار العودة.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. 1380. شعر معاصر عرب. تهران: سخن.

شوالیه، ژان و آلن گِربران. 1382. فرهنگ نمادها. تحقیق و ترجمة سودابه فضایلی. ج3. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــــــــ . 1384. فرهنگ نمادها. تحقیق و ترجمة سودابه فضایلی. ج 1. تهران: جیحون.

صفایی، علی و علیرضا قاسمی. 1394. «تحلیل تطبیقی شعر مرد مصلوب احمد شاملو و المسیح بعد الصلب بدر شاکر السیّاب»، پژوهش‌های ادبیّات تطبیقی. س3. ش2. صص 98-71.

الضاوی، احمد عرفات. 1384. کارکرد سنّت در شعر معاصر عرب. ترجمۀ سیّدحسین سیّدی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

طسوجی، عبداللطیف. 1395. هزار و یک شب. ج 3. تهران: آتیسا.

عبّاس، إحسان. 1978. اتجاهات الشعر العربی المعاصر. الکویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب.

عرب، عبّاس. 1383. ادونیس در عرصۀ شعر و نقد معاصر عرب. مشهد: دانشگاه فردوسی.

علی التوتر، عبدالرضا. 1985. القناع فی الشعر العربی المعاصر. بغداد: مرحلها الرواد.

الفاخوری، حنّا. 1986. الجامع فی تاریخ الادب العربی. بیروت: دار الجیل.

فرزانه، سیّد بابک و علی علی‌محمّدی. 1391. «اسطوره در شعر أدونیس و شاملو». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش29. صص 40-19.

فریزر، جیمز. 1386. شاخۀ زرّین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

گری، جان. 1378. اساطیر خاور نزدیک (بین‌النهرین). ترجمۀ باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

گریمال، پیر. 1378. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ احمد به‌منش. ج2. تهران: امیرکبیر.

المقالح، عبدالعزیز. 1983. المجموعۀ الکاملۀ. بیروت: دار العودۀ.

همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

 

English sources

Homer. (1996). The Odyssey. Tr. by Robert Fagles. New York: Penguin Books.

Al-Ma’ānī, Raghad Adnān Suleiman. (2012). “T.S. Eliot’s influence and Badr Šākir Al-Sayyāb’s Individual Talent in A City Without Rain”, International Journal of Arts and Commerce. Vol. 1, No. 2. Pp. 78-89.

Neimneh. Šādī and Zainab Al-Qaisi. (2015). “The Poetry of B.S. Al-Sayyāb: Myth and the Influence of T.S. Eliot”, International Review of Social Sciences and Humanities. Vol. 9. No. 1. Pp. 178-192.