مرور انتقادی نظریه اسطوره‌شناختی رنه ژرار

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 15، شماره 55، تیر 1398، صفحه 13-48   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مسعود آلگونه جونقانی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

رنه ژرار، با اتخاذ رویکردی انتقادی نسبت به دیدگاه‌های مردم‌شناختی فریزر و اشتروس و در ضمن تعلّق خاطر به مکتب روان‌کاوی فرویدی یا همان روان‌کاوی متأخر فرانسوی، مبحثی را در باب تاریخ و فرهنگ مطرح می‌کند که آمیزۀ بدیعی از نقد ادبی، اسطوره‌شناسی، روان‌کاوی و دین‌پژوهی است. او با طرح این موضوع که در هر اسطوره‌ای می‌توان ردّپای خشونتی واقعی را یافت که در گذر زمان تبدّل یافته و تغییر چهره داده است، در نهایت به نوعی نظامِ اسطوره‌شناختی اُهمریستی روی می‌آورد که به موجب آن، خشونت‌های عینی تاریخی، برسازندۀ آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام تلقی می‌شوند. به این ترتیب، با خوانش متون، قرائن و نشانه‌هایی را احصاء می‌کند که دالّ بر وجود میل محاکاتی در ساخت وجودی و روانی بشر و استمرار فراشدِ قربانی و بلاگردان در بنیادهای فرهنگی اقوام است. بر این اساس، مقالۀ پیش‌رو می‌کوشد با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی ضمن بررسی خاستگاه‌های نظری اندیشۀ ژرار، استدلال‌های وی را در این باره بررسی و تحلیل کند. در این پژوهش نگارنده با تأکید بر جایگاه نظری ژرار مبنی بر قول به عدم اصالت آگاهی، موضع ضد دکارتی او را نسبت به سوژه، محل تأمل می‎داند و معتقد است آنچه ژرار به مثابۀ ساختارِ بنیادی فرهنگ مطرح می‌کند، از نوعی ناخودآگاهی کور و لجام گسیخته پیروی می‌کند که مبتنی بر نفیِ جایگاه خودآگاه و خودکار بودگی میل است.

کلیدواژه‌ها

رنه ژرار؛ اسطوره‌شناسی؛ نقد ادبی؛ میل محاکاتی؛ نظام قربانی

مراجع

احمدی، بابک. 1388. سارترکهمی‌نوشت.  تهران: مرکز.

اِندو، پاول. 1384. «اضطرابتأثیر.  دانش‌نامۀنظریه‌ایادبیمعاصر. ایرنا ریما مکاریک. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

بهار، مهرداد. 1377. از اسطوره تا تاریخ. تهران: نشرچشمه. 

دیاکونوف، ا.م. 1387. «ماد در تاریخ ایران. دورة ماد، از مجموعة تاریخ کمبریج». به سرپرستی ایلیا گرشویچ. ترجمۀ بهرام شالگونی. تهران: جامی.

سولکی، سام. 1384. «ایدئولوژی». دانش‌نامة نظریه‌ای ادبی معاصر. ایرنا ریما مکاریک. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

طاهری، محمد. 1390. «نظریة میل محاکاتی رنه ژرار و تبیین آن در چند داستان شاهنامه». ادبپژوهی. ش17. پاییز. صص 31-9.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیلنقد. ترجمۀ صالح حسین. تهران: نیلوفر.

کاسیرر، ارنست. 1382. اسطورۀدولت. ترجمۀ یدالله موقن. تهران: هرمس.

کوندرا، میلان. 1378. بارهستی. ترجمۀ پرویز همایون‌پور. تهران: گفتار.

لاکومب، میشله. 1384. «کارناوال». دانش‌نامة نظریه‌ای ادبی معاصر. ایرنا ریما مکاریک. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

موللّی، کرامت. 1390. مبانیروان‌کایفروید ـ لکان. تهران: نی.

نولدکه، تئودور. 1358. تاریخایرانیانوعرب‌هادرزمانساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب خوئی. تهران: انجمن آثار ملی.

هومر. 1388. ایلیـاد. ترجمۀ سعید نفیسی. تهران: سپهر ادب.

 

English Souces

Adams, Rebecca & René Girard. (1993). “Violence, Difference, Sacrifice: A Conversation with René Girard”. Religion & Literature. Vol. 25. No. 2. Pp. 9-33.

Bloom, Harold. (1997). The Anxiety of Influence: A Theory Of Poetry. New York & Oxford: Oxford University Press.

Burkert, Walter, Girard, Rene & Z. Smith Jonathan. (1987). Violent Origins: Ritual Killing and Cultural Formation. Ed. by Robert G. Hamerton-Kelly, with an introduction by Burton Mack and a Commentary by Renato Rosaldo. Stanford &California: Stanford University Press.

Codwell, Scott. (2013). René Girard and Secular Modernity: Christ, Culture, and Crisis. Notre Dame. Indiana: University of Notre Dame Press.

Daigle, Christine. (2010). Jean-Paul Sartre. London and New York: Routledge.

Dawson, David. (2013). Flesh Becomes Word: A Lexicography of the Scapegoat or the History of an Idea. Michigan: Michigan State University Press.

Dumouchel, Paul. (2014). The Ambivalence of Scarcity and Other Essays. Michigan: Michigan State University.

Fleming, Chris. (2002). “Mimesis and Violence: An Introduction to the Thought of Rene Girard”. Australian Religion Studies Review. Vol. 15. No. 1. Pp. 57-72.

Frazer, J. George. (1913). The Golden Bough: A Study in Magic and Religion. 3^rd ed. vol. 6. London: Macmillan.

Girard, René. (1977). “Dionysus and the Violent Genesis of the Sacred”. Tr. by Sandor Goodhart. Boundary. Vol. 5. No. 2. Winter. Pp. 487-506.  

___________. (1984). “Generative Violence and The Extinction of Social Order”. Tr. by Thomas Wieser. Salmagundi. No. 63 & 64. Spring &Summer. Pp. 204-237. 

___________. (1986). The Scapegoat. Tr. by Yvonne Freccero. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

___________. (1989).Violence and the Sacred. Tr. by Patrick Gregory. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

___________. (1997). “Interview with Girard, René: Comments on Christianity, Scapegoating, and Sacrifice”. Religion. No. 27. Pp. 249–254.

___________. (2000). The Girard Reader. Ed. by James G. Williams. New York: The Crossroad Publishing Company.

___________. (2000a). “Mimesis and Violence: Perspectives in Cultural Criticism”. The Girard Reader. (an excerpt fromBerkshire Review. 14 (1979): 9-19). Ed. by James G. Williams. New York: The Crossroad Publishing Company.

___________. (2000b). “Triangular Desire”. The Girard Reader. (an excerpt from Deceit, Desire, and the Novel. 1-17). Ed. by James G. Williams. New York: The Crossroad Publishing Company.

Golsan, Richard J. (2002). René Girard and Myth: An introduction. New York & London: Routledge.

Homer, Sean. (2005). Jaques Lacan. London and New York: Routledge.

Kearney, Richard. (1995). “Myth and Scapegoats: The Case of René Girard”. Theory, Culture & Society. Vol. 12. Pp. 1-14.

Kerr, Fergus. (1992). “Revealing the Scapegoat Mechanism: Christianity after Girard”. Royal Institute of Philosophy Supplement. Vol. 32. March. Pp. 161-175. 

Kirwan, Michael. (2009). Girard and Theology. London & New York: T&T Clark.

Oughourlian, Jean-Michel. (2010). The Genesis of Desire. Tr. by Eugene Webb. Michigan: Michigan State University Press. 

Palaver, Wolfgang. (2013). René Girard’s Mimetic Theory. Tr. by Gabriel Borrud. Michigan: Michigan State University Press.

Potolsky, Matthew. (2006). Mimesis. New York & London: Routledge.

Rasmussen, David M. (1974). Symbol and Interpretation. The Hague: Martinus Nijhoff.

Sartre, Jean-Paul. (1989). No Exit and Three Other Plays. New York: Vintage Books: A Division of Random House, Inc.

________________. (2003). Being and Nothingness: A Phenomenological Essay on Ontology. Tr. by Hazel E. Barnes. London: Routledge.