رفتارشناسی سالک در مصیبت‌نامه عطار بر اساس آزمایش رنگ ماکس لوشر

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 15، شماره 55، تیر 1398، صفحه 227-258   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

فرشته ناصری^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، تهران، ایران

چکیده

از آنجا که شعر آیینة تمام‌نمای روحیات شاعر است تحقیق در رنگ‌های به کار رفته در آن نیز می‌تواند به‌ عنوان ابزاری مهم در شناسایی واکنش‌ها و رفتارهای وی قلمداد گردد. تجربة شهودی شاعران عارف که بر زبانی نمادین استوار است با استفاده از عنصر رنگ و واژه‌های تداعی‌گر آن بهتر بیان می‌شود. جستار پیش‌رو با هدف روان‌شناسی رنگ در  مصیبت‌نامة عطار و با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، در تلاش است به بازخوانی جدیدی از این اثر با استناد به الگوی روان‌شناسی ماکس لوشر، بپردازد. نتایج نشان از آن دارد که گروه‌بندی رنگ‌های مصیبت‌نامه به ‌ترتیب اولویت از چپ به راست عبارت‌اند از: (-6-0=5=1×2×4+3+7) لوشر معتقد است که چنین اولویت‌بندی از طرف سالک دلالت بر آن دارد که وی از هبوط آدمی و جدایی از عالم معنا رنج می‌برد، (+3+7) اما همچنان امیدوار است که از طریق تلاش برای قرب الهی وضعیت بهتری به‌ دست آورد و بر بسیاری از محدودیت‌های عالم خاکی فایق آید. (×2×4) در این مسیر، هیچ محیطی برایش آرام‌بخش نیست. بنابراین، تفکراتش را از گوش نامحرمان پنهان می‌نماید و تنها برای افراد بسیار نزدیک بیان می‌کند. (=5=1) سالک در این اثر با دوری از نابسامانی‌ها، به ‌دنبال فرصتی برای بهبود کیفیات روحی خویش است تا از این طریق ارزش و اعتبار گذشته‌اش در عالم علوی را به دست آورد. (-6-0)

کلیدواژه‌ها

روان‌شناسی رنگ؛ ماکس لوشر؛ مصیبت‌نامه؛ عطار؛ رفتارشناسی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

آیزمن، لئاتریس. 1388. روان‌شناسی کاربردی رنگ‌ها. ترجمة زمزمه روح‌الله. چ1. تهران: بیهق کتاب.

اپلی، ارنست. 1371. رؤیا و تعبیر رؤیا: از دیدگاه روان‌شناسی یونگ. ترجمة دل‌آرا قهرمان. چ1. تهران: میترا.

احمدی، محسن و عرب عبدالباسط یوسف‌آبادی و فائزه عرب یوسف‌آبادی. 1395. «روان‌شناسی تطبیقی رنگ‌ها در دیوان بشار بن برد و شوریدة شیرازی برپایة نظریة ماکس لوشر». انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس. دورة12. ش4. صص 142-119.

احمدیان، لیلا. 1381. «بررسی عنصر رنگ و جلوه‌های آن در شاهنامة فردوسی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه یزد.

اکبری باصری، قدسیه و مریم محمد قلی‌پور. 1392. «مکانیت مثالین نورهای رنگی در معماری مقدّس ایران». ویژه‌نامة منتخب مقالات اولین همایش روشنایی و نورپردازی ایران. ج1. صص 9-1.

امامی جمعه، مهدی و محسن حسن‌زاده. 1392. «جلوه‌های نور و رنگ در کشفیات عرفانی و تجلیات روان‌شناختی». انجمن علمی عرفان اسلامی ایران. پژوهشنامة عرفان. دورة5. ش8. صص 2-21.

امینی لاری، لیلا و مهدی خیراندیش. 1392. «جلوه‌های نمادین رنگ در ادبیات عرفانی». دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء. دورة5. ش9. صص 42-7.

انصاری، نرگس، علی صیادانی و صدیقه اسدی. 1391. «تحلیل ابعاد معناشناختی رنگ‌ها در مثنوی معنوی».  فصلنامة دُرّ دَری دانشگاه آزاد واحد نجف آبادی. دورة1. ش3. صص 40-21.

انوشیروانی، علیرضا. 1389. «ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران». فرهنگستان زبان و ادب فارسی (ادبیّات تطبیقی). دورة1. ش1، صص: 38-7.

ایتن، یوهانس. 1365. کتاب رنگ‌ها. ترجمة محمدحسین حلیمی. چ1. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

باخرزی، یحیی. 1345. أواد الأحباب و فصوص الآداب. چ2. تهران: دانشگاه تهران.

بلخاری، حسن. 1387. عکس مه‌رویان، خیال عارفان. چ2. تهران: فرهنگستان هنر.

پاک‌نژاد، سیّدرضا. 1348. اولین دانشگاه و آخرین پیامبر. چ1. تهران: اسلامیه.

پژهان، هدی. 1396. «بررسی کاربرد رنگ در دیوان یدالله رؤیایی بر مبنای نظریة روان‌شناسی ماکس لوشر». مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد جیرفت. دورة11. ش42. صص 199-175.

پناهی، مهین. 1385. «روان‌شناسی رنگ در مجموعة اشعار نیما: (بر اساس روان‌شناسی رنگ ماکس لوشر)». پژوهش‌های ادبی دانشگاه تربیت مدرس. دورة3. ش12. صص 82-49.

پورحسینی، مژده. 1384. معنای رنگ: رویکردی جدید به دنیای رنگ‌ها. چ1. تهران: هنر آبی.

پورعلی‌خانی، هانیه. 1380. دنیای اسرارآمیز رنگ‌ها. چ1. تهران: هزاران.

حقیقت، عبدالرفیع. 1367. تاریخ عرفان و عارفان ایرانی. چ3. تهران: کومش.

خاتمی، محمود. 1390. پیش‌درآمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی. چ2. تهران: فرهنگستان هنر.

خواجه‌پور، میلاد و دیگران. 1389. رنگ: روان‌شناسی زندگی. چ2. تهران: سبزان.

دی، جاناتان و لسلی تایلور. 1387. روان‌شناسی رنگ: رنگ درمانی، ترجمه: مهدی گنجی. چ.1. تهران: ساوالان.

سالاری، مصطفی و دیگران. 1394. «کارکرد دوگانۀ رنگ سیاه در عرفان اسلامی».: عرفانیات در ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد  همدان. دورة6. ش23. صص 176-155.

سان، داروتی و سان هوارد. 1387. زندگی با رنگ: روان‌شناسی و درمان با رنگ‌ها. ترجمة نغمه صفاریان‌پور. چ2. تهران: حکایت.

ستاری، جلال. 1380. هویت ملی و هویت فرهنگی. چ1. تهران: مرکز.

سلطان کاشفی، جلال‌الدین و سمیه احمدآباد صفاری و محمدرضا شریف‌زاده. 1393. «رمزگشایی معانی عرفانی رنگ در نگاره‌هایی از هفت گنبد: بر اساس آراء حکیمان اسلامی». نگارینة هنر اسلامی دانشگاه بیرجند. دورة1. ش4. صص 54-42.

سمتی، محمدمهدی و نرجس طهماسبی نگهداری. 1390. «رنگ‌های نمادین در اشعار صلاح عبدالصبور». انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس. دورة7. ش20. صص 132-109.

سیفی، طیبه و انصاری نرگس. 1389. «دلالت‌های نمادین رنگ سبز در شعر عبدالمعطی حجازی». زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی. دورة2. ش20. صص 71-49.

الشاهر، عبدالله. 2002. الأثر النفسی للون. الموقف الأدبی. العدد379. صص 12-3.

شایگان، داریوش. 1382. آیین هندو و عرفان اسلامی. ترجمة جمشید ارجمند. چ1. تهران: فرزان روز.

شفیعی کدکنی، محمدرضا 1370. صور خیال در شعر فارسی. چ3. تهران: آگاه.

شوالیه، ژان ژاک و دیگران. 1382. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضائلی. چ9. تهران: جیحون.

صفری، جهانگیر و فخری زراعی. 1389. «بررسی عنصر رنگ در دیوان خاقانی». مطالعات زبانی ـ بلاغی دانشگاه سمنان. دورة1. ش2. صص 107-81.

طالو، محیی الدین. 1991. الرسم و اللون. ط1. دمشق: دار دمشق للنشر.

عبدالله محمد، أحمد. 2008. «دلالات الألوان فی شعر نزار قبانی». جامعةالنجاح: رسالة الماجستیر.

عطار، فریدالدین. 1388. مصیبت‌نامه. تعلیق محمدرضا شفیعی کدکنی. چ4. تهران: سخن.

علوی‌مقدم، مهیار و سوسن پورشهرام. 1389. کاربرد نظریة روان‌شناسی ماکس لوشر در نقد و تحلیل شعر فروغ فرخزاد. متن‌شناسی ادب فارسی (پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی سابق). دورة 6. ش 2. صص 94-83.

علی‌اکبرزاده، مهدی. 1375. رنگ و تربیت. چ2. تهران: میشا.

عمادی، ریحانه و ناهید اکبری. 1396. «روان‌شناسی رنگ‌ها در خسرو و شیرین نظامی با نگاهی بر نظریة ماکس لوشر». دومین کنفرانس بین المللی ادبیات و زبان شناسی. صص 112-83.

عمر، أحمد مختار. 1997. الغةواللون. ط2. القاهرة: عالم الکتب.

غازی التدمری، محمد و کمال یاسین الغزّی. 1996م. نظرات فی الأدب العربی الحدیث. ط1. مصر: دارالإرشاد.

فرزان، ناصر. 1377. تاریخ تحوّل هنر و صنعت رنگ در ایران و جهان. چ1. تهران: تهران.

فلمار، کلاوس برند. 1376. رنگ‌ها و طبیعت شفابخش آن‌ها. ترجمة شهناز آذرنیوش،. چ1. تهران: ققنوس.

فولادی، علیرضا. 1387. زبان عرفان. چ1. تهران: فراگفت.

الفیفی، عبدالله. 1997. الصورة البصریة لدی الشعراء العمیان. ط1. ریاض: النادی الأدبی.

قاسمی حاجی‌آبادی، لیلا و مهدی ممتحن. 1390. «الجمال اللونی فی الشعر العربی من خلال التنوع الدلالی». دراسات الأدب المعاصر جامعةجیرفت. السنة3. العدد9. صص 83-101.

القرعان، فایز عارف. 1984. «الوشم والوشی فی الشعر الجاهلی». جامعة الیرموک: رسالة الماجستیر.

کامیاب، جمال و دیگران. 1392. ابعاد هنری و روان‌شناختی رنگ. چ1. تهران: هنر معماری قرن.

کربن، هانری. 1388. انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمة فرامرز جواهری‌نیا. چ2. تهران: سوفیا.

کلاهچیان و دیگران. 1395. «تأملی بر کارکرد محتوایی رنگ در غزلیات مولوی». متن‌پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبایی. دورة21. ش72. صص 129-99.

گلی، احمد و سونا سلیمیان. 1393. «کارکرد راوی و عمل روایت در مصیبت‌نامة عطار». دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء (س). دورة6. ش11. صص 121-81.

نصر، سیّدحسین. 1361. سه حکیم مسلمان. ترجمة احمد آرام. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

نیکوبخت، ناصر و سیّدعلی قاسم‌زاده. 1382. «روان‌شناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری». پژوهش‌های ادبی دانشگاه تربیت مدرس. دورة1. ش2. صص 156-145.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1387. «سمبولیسم نور و رنگ در عرفان ایرانی ـ اسلامی». مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان. دورة4. ش8. صص 212-183.

واعظ کاشفی، حسین. 1350. فتوت‌نامة سلطانی. به اهتمام محمدجعفر محجوب. چ2. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

هانت، رولاند. 1378. هفت کلید رنگ درمانی. ترجمة ناهید ایران‌نژاد. چ1.تهران: جمال الحق.

 

English Souces

Allen,Graham. (2000) .Intertextuality.London: Routledge.

Luscher, Max. (1971). The Luscher Color Text: The Remarkable Test That Reveals Your Personality Through Color. Tr. by Ian Scott. New York: WSP/Pocket Books.