اخلاق زیستن از نگاه ناصرخسرو

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 11، شماره 41، خرداد 1398، صفحه 27-58   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

حسین مسجدی¹؛ سیدحامد موسوی جروکانی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور

²مربی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور

چکیده

زندگی دارای دو پهنۀ شادی و غم/آسودگی و رنج است. اما همواره روی ناخوش زندگی برجسته‌تر است. آدمی در رویارویی با چنین موقعیت‌هایی دو انتخاب دارد: یکی از زندگی دست کشیدن (انتحار) و دیگری زیستن. البته زیستن زندگی به هر روشی، ناسودمند است. زیستنِ زندگی با اتکا به نظامی که با معناداری زندگی در پیوند باشد، اخلاق زیستن نام خواهد یافت. این پژوهش به تبیین مقولۀ اخلاق زیستن بر اساس قصاید ناصرخسرو پرداخته است. درنگ در هستی همچنین تأمل در خویشتن، بن‌مایۀ اخلاق‌ زیستن است. آدمی با درنگ در هستی، از خصلت‌های آن (ناپایداری، رنج‌آوری، به‌کام‌نابودگی) آگاهی می‌یابد. این منظر، ارزش زندگی را آشکار می‌سازد و آدمی درمی‌یابد که ارزش درآمیختگی با هستی به چه میزان است؟ در نتیجه، ناملایمات زندگی را بدون کمترین تکانۀ روانی پشت‌سر خواهد گذاشت. درنگ در خویشتن نیز انسان را با کارکرد خویش در هستی (دریافتِ‌ لحظه‌های زندگی، تلاش ‌و کوشش، خواستن به قدر ضرورت‌ و کفایت، زیستِ‌ اینجایی‌ـ اندیشۀ آنجایی و تعامل/پیوند با دیگران) آشنا می‌سازد. این منظر، آدمی را به دست‌ یافتن به زندگیِ کیفی رهنمون خواهد ساخت. زندگی با اتکا به اخلاق زیستن، به پوچی و بی‌معنایی گرفتار نخواهد شد. روش تحقیق، توصیفی و تحلیل محتواست و تاکنون اثری با این رویکرد در خصوص ناصرخسرو نوشته نشده است.

کلیدواژه‌ها

ناصرخسرو؛ اخلاق زیستن؛ درنگ در هستی؛ تأمل در خویشتن

مراجع

1. قرآن، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی.

2. اتکینسون، آر. اف (1369)، درآمدی به فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ سهراب علوی‌نیا، تهران: انتشارات مرکز ترجمه و نشر کتاب.

3. الگزاندر، سَمیوئل (1397)، دارندگی در بسندگی است، ترجمۀ غلامعلی کشانی، ویرایش و مقدمۀ مصطفی ملکیان، چ۲، تهران: نشر نگاه معاصر.

4. امیری خراسانی، احمد، صرفی، محمدرضا و ایرانمنش، محمدحسین (1393)، «بررسی توصیه‌های اخلاقی ناصرخسرو بر پایۀ هرم مزلو»، مجلۀ پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال ششم، شمارۀ 22، 1ـ۳۲.

5. ایگلتون، تری (1396)، معنای زندگی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: بان.

6. اندرسن، سوزان لی (1397)، فلسفۀ کی‌یرکگور، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: فرهنگ نشر نو.

7. بیات، محمدرضا (1390)، دین و معنای زندگی در فلسفۀ تحلیلی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

8. درویشی، لطیف (1388)، تحلیل مضامین اخلاقی در دیوان ناصرخسرو، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

9. شوپنهاور، آرتور (1391) در باب حکمت زندگی، ترجمۀ محمد مبشری، چ۳، تهران: نیلوفر.

10. کاپلستون، فردریک چارلز (1380)، تاریخ فلسفه، ترجمۀ سیدجلال‌الدین مجتبوی، چ۴، تهران: سروش و علمی و فرهنگی.

11. کاتینگهام، جان (1393)، معنای زندگی، ترجمۀ امیرعباس علی‌زمانی و مریم دریایی اصل، تهران: حکمت.

12. کونگ، هانس (1391)، هنر زیستن، ترجمۀ حسن قنبری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

13. گرجی، مصطفی (1387)، «بررسی ماهیت و مفهوم درد و رنج در اشعار قیصر امین‌پور»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، سال پنجم، شمارۀ 20، 135ـ۱۵۶.

14. مارسل، گابریل (1388)، انسانِ مسئله‌گون، ترجمۀ بیتا شمسینی، تهران: ققنوس.

15. مصباح یزدی، محمدتقی (1394)، فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، چ۳، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

16. ملکیان، مصطفی (1391)، مشتاقی و مهجوری، چ۴، تهران: نگاه معاصر.

17. ـــــــ (1388)، درد و رنج‌های بشری در نگاه مولوی و سورن کرکگور (مجموعۀ هرکه را درد است) به کوشش مصطفی گرجی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

18. مولوی، جلال‌الدین (1390)، مثنوی، شرح کریم زمانی، چ۱۷، تهران: انتشارات اطلاعات.

19. ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین (1375)، دیوان، با مقدمۀ سید حسن تقی‌زاده، چ۲، تهران: انتشارات نگاه.