فلسفه و آموزه‌های شاد زیستن در اندیشۀ نظامی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 11، شماره 41، خرداد 1398، صفحه 59-86   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم ظاهری عبدوند¹؛ جهانگیر صفری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

چکیده

شادی از مهم‌ترین حالات روحی و روانی انسان است که با توجه به اهمیتش در زندگی فردی و اجتماعی، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مختلف، از جمله شاعران بوده است. هدف این پژوهش نیز بررسی جایگاه شادی در زندگی، چرایی شاد زیستن، انواع شادی و راه‌های رسیدن به آن، در شعر نظامی است. از نظر نظامی، با توجه به زندگی پر از رنج و سختی و جهان ناپایدار، شاد زیستن برای ادامۀ زندگی امری اجتناب‌ناپذیر است. وی شادی‌ای را که ریشه در معنویت دارد و نتیجۀ فضایل اخلاقی است، به‌عنوان یکی از اهداف مهم در زندگی مطرح کرده است. به باور وی، شادی به دو دستۀ مطلوب و نامطلوب تقسیم می‌شود و در نتیجۀ عوامل مختلف ذهنی و عینی به دست می‌آید؛ اینکه انسان بر اساس فضایل اخلاقی عمل کند، دل‌بستۀ ثروت نباشد، دوستی و روابط اجتماعی مناسب با دیگران داشته باشد؛ حاکمان و عاملان، عدالت پیشه و به فقیران کمک کنند. همچنین داشتن خانوادۀ سالم و طبیعت زیبا می‌تواند در انسان احساس شادی را برانگیزاند. نظامی مرگ را پایان زندگی نمی‌داند و از آنجا که به اعتقاد او، این پدیده سبب وصال به معشوق ازلی می‌شود، آن را عاملی برای شادمانی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ فلسفۀ شادی؛ هدف زندگی؛ فضایل اخلاقی

مراجع

1. قرآن کریم.

2. آرگایل، مایکل (1386)، روان‌شناسی شادی، ترجمۀ مسعود گوهری و دیگران، اصفهان: جهاد دانشگاهی اصفهان.

3. آیزنک، مایکل (1375)، روان‌شناسی شادی، ترجمۀ خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، تهران: بدر.

4. آقابابایی و همکاران (1395)، «تدوین مدل علّی ذهنی بر پایۀ جهت‌گیری دینی با واسطه‌گری امیدواری، اضطراب مرگ و معنای زندگی»، پژوهشنامۀ روان‌شناسی اسلامی، سال دوم، شمارۀ ۱، 32ـ60.

5. ارسطو (1386)، اخلاق نیکو ماخوس، ترجمۀ صلاح‌الدین سلجوقی، تهران: عرفان.

6. افلاطون (1353)، جمهوری، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: چاپخانۀ خوشه.

7. اکبرزاده، فاطمه و همکاران (1392)، «بررسی تأثیر سه نوع سرمایۀ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر شادی جوانان»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 24، شمارۀ 49، 68ـ88.

8. بهنام، امیرارسلان (1396)، روان‌شناسی رنگ‌ها، تهران: چشم ساعی.

9. پسندیده، عباس (1392)، شادکامی از دیدگاه پیامبر اعظم، تهران: انتشارات کتاب.

10. ثروت، منصور (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

11. ثروتیان، منصور (1382)، نظامی گنجه‌ای، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

12. جوکار، بهرام و رحیمی، مهدی (1386)، «تأثیر الگوهای ارتباطی خانواده بر شادی در گروهی از دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز»، مجلۀ روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، سال سیزدهم، شمارۀ 4، 376ـ384.

13. حمیدیان، سعید (1373)، آرمانشهر زیبایی، تهران: نشر قطره.

14. خطیب، سیدمهدی (1391)، شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام، قم: سازمان چاپ و نشر.

15. خیام نیشابوری (1373)، رباعیات، تصحیح محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران: ناهید.

16. دریکوندی، هدایت‌الله (1381)، بررسی عوامل نشاط‌انگیز در دانش‌آموزان مدارس راهنمایی پسرانۀ شهر اصفهان از نظر مدیران و مربیان پرورشی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان.

17. دهقانی، حمید و همکاران (1390)، «بررسی تأثیر سرمایۀ اقتصادی بر شادی جوانان»، راهبرد فرهنگ، شمارۀ ۱۲ و ۱۳، 159ـ182.

18. دیلمی، حسن بن محمد (1398)، ارشاد القلوب، بیروت: مؤسسة الاعلمی.

19. ساپینگتون، اندرو (1394)، بهداشت روانی، ترجمۀ حمیدرضا حسین شاهی براواتی، تهران: ویرایش.

20. سماک امانی، محمدرضا (1385)، شادی در اسلام، تهران: نشر آموزش کشاورزی.

21. شمس تبریزی (1377)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

22. صفاری، محمدشفیع و شهرامی، محمدباقر (1392)، «غم و شادی عرفانی و کیفیت آن در دیوان سنایی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال یازدهم، شمارۀ ۲۰، 160ـ189.

23. صفری، جهانگیر و ظاهری عبده‌‌وند، ابراهیم (1392)، «بررسی نقش عوامل اخلاقی و سیاسی در شاد زیستن با تکیه بر شعر کهن فارسی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ ۱۹، 57ـ94.

24. عروج‌نیا، پروانه (1392)، «شادی در حکمت قدیم ایران و تأثیر آن در ایران اسلامی»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال نهم، شمارۀ ۱۸، 23ـ39.

25. قبادی، حسینعلی و همکاران (1391)، «پیام‌های انسانی نظامی برای دغدغه‌های انسان معاصر»، کاوش‌نامه، سال سیزدهم، شمارۀ 25، 78ـ91.

26. کیخای فرزانه، احمدرضا (1389)، «عوامل مشترک شادمانی در رباعیات خیام، مولوی و شرف‌نامه نظامی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال هشتم، شمارۀ ۱۵، 119ـ144.

27. محمدی آسیابادی، علی و علیپور، زهرا (1388)، «شادی و خوشدلی نزد شمس»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال هفتم، شمارۀ ۱۳، 125ـ148.

28. موسوی، میرطاهر و قاسم‌زاده، داود (1397)، جامعه‌شناسی شادی: رویکرد اجتماعی و شناختی بر مطالعۀ شادی، تهران: نشر آگاه.

29. مولوی، جلال‌الدین محمد (1375)، مثنوی معنوی، مطابق نسخۀ تصحیح‌شدۀ نیکلسون، تهران: میلاد.

30. میرشاه جعفری، ابراهیم و همکاران (1381)، «شادمانی و عوامل مؤثر بر آن»، تازه‌های علوم‌شناختی، سال چهارم، شمارۀ 3، 50ـ58.

31. نصری، عبدالله (1390)، فلسفۀ آفرینش، چ۴، قم: دفتر نشر معارف.

32. نظامی، الیاس بن یوسف (1386)، هفت‌پیکر، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.

33. ــــــ (1384)، مخزن‌ الاسرار، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.

34. ــــــ (1383)، خمسۀ نظامی، تصحیح سامیه بصیر مژدهی، تهران: دوستان.

35. ــــــ (1381)، شرف‌نامه، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نشر قطره.

36. ولیزاده، صمد (1381)، زندگی شادمانه، تهران: نگرش روز.

37. Mayers, D. (2000), "The Friends and Faith of Happy people", American Psychologist, 56-57.