بررسی مضامین عیّاری، جوانمردی و تعلیمی در رمان شمس و طغرا

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 11، شماره 41، خرداد 1398، صفحه 131-160   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

محمد مجوزی¹؛ سمیه شاهگلی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

چکیده

شمسوطغرا یکی از متون پهلوانی و تعلیمی است که در عصر مشروطه نگارش یافته است. در این کتاب، اشاره به خصلت‌های عیّاری و توصیف قهرمان داستان با این ویژگی‌ها در دورۀ استبدادزده و به دور از اخلاق عصر حاکمیت ایلخانان مغول، قابل ملاحظه و اهمیت است .عیّاران یکی از گروه‌های اثرگذار در ایران هستند که فضای خفقان جامعۀ ایرانی و فقر و محرومیت، عامل بنیادی در پیدایش آن‌ها بوده است. عیّاران به‌عنوان طبقه‌ای از مردم چنان اهمیت داشتند که نویسندگان متون ادبی، شرح وقایع و نحوۀ زندگی آنان را در آثار خویش انعکاس داده‌اند .در حقیقت، روشنگری و بازنمایی ارتباط کهن عیّاری و جوانمردی با متون تاریخی‌حماسی و نمایاندن آموزه‌های اخلاقی این جمعیت می‌تواند گامی نو و جهت‌ساز در شناخت هرچه بیشتر آن‌ها باشد. پژوهش حاضر به‌صورت توصیفیـ ‌تحلیلی و با هدف بررسی مضامین عیّاری و جوانمردی و انعکاس آن در داستان شمس و طغرا صورت گرفته است. در ادامه، نویسندگان به دنبال پاسخ به این پرسش هستند که مضامین عیّاری به چه میزان و چگونه در این اثر بازتاب یافته است؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مضامین عیّاری و جوانمردی در این کتاب به‌خوبی انعکاس یافته که این امر نشان از اهمیت این خصایص اخلاقی پسندیده و آمیختن آن با خصلت‌های دینی و اسلامی در جامعۀ ایرانی است.

کلیدواژه‌ها

مضامین عیّاری؛ جوانمردی؛ شمس و طغرا؛ خسروی

مراجع

1. اربابی، علی (1390)، آیین پهلوانی، جوانمردی و عیّاری، چ۱، تهران: زوّار.

2. ارجانی، فرامرز بن خدا داد (1363)، سمک عیّار، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران: فرهنگ ایران.

3. ابن معمار، ابی عبدالله محمد بن ابی‌المکارم (1960)، کتاب الفتوت، تصحیح مصطفی جواد، بغداد: شفیق.

4. افشاری، مهران (1382)، فتوت‌نامه و رسایل خاکساریه، چ1، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

5. باستانی‌پاریزی، ابراهیم (1344)، یعقوب لیث، تهران: انتشارات کتابخانۀ ابن سینا.

6. بیغمی، محّمد بن علی (1381)، داراب‌نامه، تصحیح ذبیح‌الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.

7. پناهی، مهین (1388)، «جوانمردی، مترادف‌ها و مؤلفه‌های آن در متون عرفانی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد واحد دهاقان، سال اول، شمارۀ 4، ۱ـ۲۲.

8. جعفرپور، میلاد و علوی‌مقدم، مهیار (1392)، «مضمون عیّاری و جوانمردی و آموزه‌های تعلیمی‌ـ القایی آن در حماسه‌های منثور»، فصلنامۀ متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ جدید، شمارۀ 3، 13ـ36.

9. جمالزاده، محمدعلی (1341)، تقریظ و انتقاد بر دلیران تنگستانی، محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران: اقبال.

10. حسام‌پور، سعید (1384)، «نقش عیّاری در فرهنگ و تمدن ایرانیان»، مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال چهارم، شمارۀ ۸، 54ـ73.

11. حسینی، مریم (1388)، «آیین فتوت و جوانمردی در حدیقۀ سنایی در بررسی مأخذ حکایتی از حدیقه»، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی، شمارۀ 43، 103ـ113.

12. خرّمشاهی، بهاءالدین (1385)، حافظ‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.

13. خسروی، میرزا محمدباقر (1374)، شمس و طغرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

14. راشد محصل، محمدرضا (1369)، «اشارۀ توصیفی به برخی از عناصر بنیادی حماسه‌های ملی»، فصلنامۀ فرهنگ، شمارۀ 7، 79ـ120.

15. رشیدی‌‌آشجردی، مرتضی (1377)، «عیار ّعیار در ترازوی لفظ و معنی»، فصلنامۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ 147، 52ـ62.

16. زرّینی، علی، سمیع‌زاده، رضا و قافله‌باشی، اسماعیل (1396)، «آیین‌های عیّاری و جوانمردی در داستان سمک عیّار»، مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال شانزدهم، 76ـ95.

17. زرّینی، علی؛ کاردل ایلواری، رقیه (1391)، «آیین‌های مشترک سمک عیّار با فتوت‌نامۀ سلطانی»، فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال یازدهم، شمارۀ 41، 159ـ196.

18. زرین‌کوب، عبدالحسین (1363)، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.

19. سلمی، ابوعبدالرحمن (1372)، کتاب الفتوت در مجموعه آثار ابو عبدالرحمن سلمی، با مقدمه و تصحیح نصرالله پور جوادی، تهران: نشر دانشگاهی.

20. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی)، چ1، تهران: سخن.

21. ـــــــــــــــــــــــ (1384)، «سعدی در سلاسل جوانمردان»، دو فصلنامۀ مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان، سال ششم، شمارۀ 2، 5ـ۱۶.

22. شیخلی، سعید صباح ابراهیم (1362)، اصناف در عصر عباسی، ترجمۀ هادی عالم‌زاده، تهران: نشر دانشگاهی.

23. صراف، مرتضی (1352)، رسایل جوانمردان، تهران: انتشارات معین.

24. عنصرالمعالی، قابوس بن وشمگیر (1374)، قابوسنامه، مصحح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات سخن.

25. عفیفی، ابوالعلاء (1376)، ملامتیه، صوفیه و تصوف، ترجمۀ نصرت‌الله فروهر، تهران: الهام.

26. قبادی، حسینعلی (1381)، «تأثیر شاهنامۀ فردوسی بر ادبیات عیّاری»، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، شمارۀ 201، 63ـ96.

27. قلی‌زاده، خسرو (1388)، فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی، تهران: نشر پارسه.

28. کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1379)، تحفة الأخوان فی خصایص الفتیان، ترجمۀ محمد دامادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

29. کاشفی، ملاحسین واعظ (1350)، فتوت‌نامۀ سطانی، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

30. کربن، هانری (1385)، آیین جوانمردی، ترجمۀ احسان نراقی، چ2، تهران: سخن.

31. کزّازی، میرجلال‌الدین (1385)، نامۀ باستان، چ5، تهران: سمت.

32. گیار، مارینا (1389)، سمک عیّار (جامعۀ آرمانی مبتنی بر جوانمردی)، ترجمۀ عبدالمحمد روح‌بخشان، چ1، تهران: کتاب روشن.

33. لوئیزن، لئونارد (1384)، میراث تصوف، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.

34. محجوب، محمدجعفر (1387)، ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چ7، تهران: چشمه.

35. مختاریان، بهار (1385)، «میره و پیوند آن با جوانمردان و عیّاران»، فصلنامۀ نامۀ فرهنگستان، سال هشتم، شمارۀ 1 (پیاپی 29)، 88ـ۹۸.

36. معتمدی، منصور و باخدا، فرزانه (1390)، «طرحی برای بررسی خاستگاه‌ها و ریشه‌های فتوت‌ در ایران»، دو فصلنامۀ مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، سال چهل‌وچهارم، شمارۀ 4، 53ـ۸۲.

37. مهرداد، بهار (1386)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگاه.

38. مؤذن جامی، محمد هدی (1388)، ادب پهلوانی، تهران: ققنوس.

39. مؤذن جامی، محمدمهدی و خالقی‌مطلق، جلال (1379)، ادب پهلوانی، چ1، تهران: قطره.

40. میرعابدینی، حسن (1387)، سیر تحول ادبیات ‌داستانی و نمایشی، تهران: فرهنگستان ادب‌ فارسی.

41. ناتل خانلری، پرویز (1348)، «آیین عیّاری»، مجلۀ سخن، دورۀ 19، شمارۀ 1، 19ـ26.

42. نفیسی، سعید (1375)، سرچشمۀ تصوف در ایران، تهران: اساطیر.

43. هینلز، جان (1389)، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.