پژوهشی در احوال و آثار عبداللطیف عباسی بنیروی گجراتی و شرح حدیقۀ او موسوم به لطایف‌ الحدایق

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 3، دوره 2، شماره 6، اسفند 1396، صفحه 55-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رضا یوسفی¹؛ محسن محمدی فشارکی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

از میان شروح متنوعی که در هند بر حدیقة الحقیقۀ سنایی نگاشته شده، شرح عبداللطیف عباسی گجراتی، ادیب و فاضل نیمۀ ‌نخست سدۀ یازدهم از شروح ماقبل و مابعدش قابل اعتناتر است؛ زیرا وی هم نسخۀ قابل قبولی از حدیقه، تصحیح و فراهم کرد و هم ابیات مشکل آن را شرح داد. کتاب لطایف الحدایق که دربردارندۀ شرح موصوف است، به اذعان سنایی‌شناسان معاصر، بهترین و کامل‌ترین و اصیل‌ترین شرحی است که تا حال بر حدیقه نوشته شده است. عباسی در تصحیح حدیقه از نسخ قدیم آن بهره برد و در شرح غوامض و پرده‌گشایی از رموز آن از سایر متون از جمله تحقیقات خود بر مثنوی و نیز فرهنگ‌ها و آثار معتبر استفاده کرد. ضمن اینکه از برخی آداب و رسوم و واژه‌های رایج در غزنین هم بهره برد. به همین سبب، شرح حدیقۀ او موسوم به لطایف ‌الحدایق، هنوز جزو بهترین شروح حدیقه و الگوهای تصحیح و شرح متون در سده‌های گذشته محسوب می‌شود. افسوس که این اثر نفیس کمتر مورد استفادۀ فارسی‌زبانان و سنایی‌پژوهان قرار گرفته و تا حد زیادی مغفول مانده است.
 

کلیدواژه‌ها

حدیقة الحقیقه؛ سنایی غزنوی؛ عبداللطیف عباسی؛ لطایف الحدایق؛ هند

مراجع

1. قرآن کریم.

2. بشیر، علی‌اصغر (1356)، سیری در ملک سنایی، چ۱، کابل: بیهقی.

3. حبیبی، عبدالحی (1351)، «عبداللطیف عباسی بنیروی، سنایی‌شناس و مولوی‌شناس قرن یازدهم»، مجلۀ آریا، سال سی‌ام، شمارۀ ۶، 22ـ48.

4. سالمیان، غلامرضا (1386)، کتاب‌شناسی توصیفی سنایی غزنوی، چ۱، تهران: نشر دانشگاهی.

5. سنایی غزنوی، مجدود بن آدم (1383)، حدیقة الحقیقه، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چ۶، تهران: دانشگاه تهران.

6. ــــــــــ (1362)، مکاتب سنایی، تصحیح و حواشی نذیر احمد، چ۱، تهران: فروزان.

7. ــــــــــ (1382)، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقه (فخری‌نامه)، تصحیح و مقدمۀ مریم حسینی، چ۱، تهران: نشر دانشگاهی.

8. ــــــــــ (1354)، دیوان سنایی، به سعی و اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چ۱، تهران: کتابخانۀ سنایی.

9. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، تازیانه‌های سلوک، چ۱، تهران: آگاه.

10. طغیانی، اسحاق (1382)، شرح مشکلات حدیقه سنایی، چ۱، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

11. عباسی، عبداللطیف (1387)، لطایف الحدایق، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا یوسفی و محسن محمدی، چ۱، قم: آیین احمد.

12. علایی، علاءالدین احمدخان (1390)، طریقه حدیقه، به‌کوشش محمدرضا یوسفی، چ۱، قم: دانشگاه قم.

13. فتوحی محمود و محمدخانی، علی‌اصغر (1385)، شوریده‌ای در غزنین، چ۱، تهران: سخن.

14. مدرس رضوی، محمدتقی (1344)، تعلیقات حدیقة الحقیقه، چ۱، تهران: علمی.

15. یوسفی، محمدرضا و نبی‌لو، علیرضا (1387)، «حدیقه در ترازوی شرح و نقد»، مجموعه مقالات نخستین گردهمایی سراسری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به‌کوشش علی‌اصغر میرباقری فرد و مقدمه مهدی محقق، چ۱، تهران: خانۀ کتاب.