تحلیلی بر رویکرد سبکی نسخۀ خطی شرح محبت‌نامۀ جامی

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 6، دوره 3، شماره 7، خرداد 1397، صفحه 125-148   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه پهلوان شمسی¹؛ شهرزاد نیازی^{* 2}؛ مریم بلوری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران. (نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

چکیده

زبان فارسی و فرهنگ ایران همواره مشتاقانی در جهان داشته است و کشورهای دیگر از جمله شبه‌قارۀ هند از این زبان و فرهنگ تأثیر پذیرفته‌اند. نسخۀ خطی شرح محبت‌نامه که شرح و تفسیر یوسف و زلیخای جامی است، توسط محمد بن غلام بن محمد گهلوی در قرن سیزدهم هجری در هند نوشته شده است. در این مقاله کوشش شد تا افزون بر معرفی نسخۀ خطی شرح محبت‌نامه، با رویکرد بررسی سبک‌شناختی متون، به این پرسش کلیدی پاسخ داده شود. این اثر از نظر سبکی چه ارزش‌هایی دارد که آن را شایستۀ توجه بیشتر می‌کند؟ نگارنده پس از تصحیح نسخه‌ای از شرح محبت‌نامه، برای شناساندن هرچه بیشتر این شارح پارسی‌گوی، به بررسی سبک‌شناسانۀ این اثر در سه سطح زبانی، ادبی، و محتوایی پرداخته است. بررسی این نسخه نشان‌دهندۀ آن است که گهلوی، بر زبان فارسی تسلط قابل توجهی دارد و پیامد آن ترکیب‌سازی‌های بسیار و برجسته در شرح مثنوی یوسف و زلیخا جامی و استفادۀ فراوان از آرایه‌های ادبی (کنایه، تشبیه، استعاره و جناس...) است. این اثر، آیات و احادیث بسیاری را در خود جمع کرده است و همچنین شارح اشعار پرشماری را از شاعران پارسی‌گوی دیگر برای تبیین دقیق‌تر شرح ابیات مثنوی یوسف و زلیخا بیان کرده است.
 

کلیدواژه‌ها

شرح محبت‌نامه؛ محمد بن غلام بن محمد گهلوی؛ ویژگی‌های سبکی؛ یوسف و زلیخا

مراجع

1. قرآن کریم.

2. براتی، محمود (1381)، «تحلیل و مقایسۀ یوسف و زلیخای جامی با قصۀ یوسف^(ع) در قرآن کریم»، مجله علمی و پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ دوم، شمارۀ ۲۸ و ۲۹، 89ـ۱۱۲.

3. بهار، محمدتقی (1386)، سبک‌شناسی، تهران: زوّار.

4. ــــــــ (1380)، بهار در بهار، فشردۀ سبک‌شناسی محمدتقی بهار، تهران: نشر روزگار.

5. ترکاشوند، مریم (1394)، «بررسی تحول جایگاه زلیخا از واقعیت به تخیل»، دورۀ 13، شمارۀ 25، 203ـ220.

6. خسروی، زهرا (1388)،«بررسی تطبیقی داستان یوسف و زلیخا در ادبیات اسلامی»، دانشنامه، 33ـ۷۷.

7. خطیبی، حسین (1386)، فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوّار.

8. خلیل‌زاده، الهه (1395)، «نقش تربیتی داستان یوسف و زلیخا در قرآن»،آموزه های تربیتی در قرآن وحدیث دورۀ دوم، شمارۀ 3، 57ـ۷۴.

9. صادقی، اسماعیل (1391)، «تحلیل ساختاری یوسف و زلیخای جامی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ 19، 103ـ124.

10. زمانی، کریم (1383)، میناگرعشق، چ۲، تهران: نشر نی.

11. سلطانی گردفرامرزی، علی (1368)، از کلمه تا کلام، تهران: حیدری.

12. شمیسا، سیروس (1386)، کلیات سبک‌شناسی، ویرایش دوم، تهران: نشر میترا.

13. فرشیدورد، خسرو (1387)، دستور مختصر تاریخی زبان فارسی، تهران: زوّار.

14. غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا)، احیا علوم دین، تصحیح عبدالعزیز سیروان، بیروت: دارالقلم.

15. غنی، قاسم (1386)، تاریخ تصوف در اسلام، چ۱۰، تهران: زوّار.

16. کوپا، فاطمه (1389)، «بررسی محتوایی و سبکی نسخۀ خطی دقایق المعانی»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوم، شمارۀ ۳: 292ـ۳۱۳.

17. گهلوی، محمد بن غلام (1400)، خیر الاذکار، ناشر: مهاروی چشتیه رباط کیشنز.

18. ـــــــ (1205)، نسخۀ خطی محبت‌نامه، بی‌جا.

19. طوسی، احمد بن محمد زید (1367)، الستین الجامع للطائف البساتین، تفسیر سورۀ یوسف، به اهتمام محمد روشن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

20. میبدی، رشیدالدین ابوالفضل (1339)، کشف الاسرار و عدة الابرار،  به اهتمام علی‌اصغر حکمت، ج7، تهران: چاپخانۀ سپهر.

21. نوشاهی، عارف (1390)،سیه بر سفید؛ مجموعه گفتارها و یادداشت‌ها در زمینه کتابشناسی و نسخه‌شناسی، تهران: میراث مکتوب.

22. نیکوبخت، ناصر (1377)، مثنوی عاشقانه و عارفانه یوسف و زلیخا، تهران: مؤسسۀ انتشارات آوای نور.

23. همدانی، عین‌القضات (بی‌تا)، رسالۀ لوامع، تصحیح رحیم فرمنش، تهران: منوچهری.