مطالعه‌ی شناختی افعال استعاری در قرآن کریم

مطالعات نقد ادبی

مقاله 6، دوره 14، شماره 49، شهریور 1398، صفحه 123-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد محمدی^{* 1}؛ مریم مرادی²

¹دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

²دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، مدرس گروه زبان و ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی کرج

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی افعال استعاری در متن قرآن کریم و ماهیت معنایی آنها از منظر زبان شناسی شناختی و بر بنیاد  نظریه­ی استعاره های مفهومی «لیکاف و جانسون» می پردازد.
این نظریه رابطه­ی میان زبان انسان، ذهن و تجارب فیزیکی و اجتماعی او را بررسی می نماید. بر  بنیاد  این  دیدگاه  که  نظریه­ی  معاصر  استعاره  نیز خوانده شد یک حوزه­ی معنایی مشخص مانند« اِستَوی» به  تبیین حوزه­ی انتزاعی- مفهومی دیگری مانند « استیلا یا چیرگی» از طریق نگاشت­های تجربه بنیان و نظام مند، میان حوزه های مبدأ- مقصد می پردازد.
از همین دست می­توان به کاربرد افعالی با مفهوم مکانی چون «یَمُدُّ» برای بیان مفهوم انتزاعی زمان و «وَجَّهْتُ» برای بیان مفهوم انتزاعی روی آوردن  اشاره نمود.
با در نظر گرفتن ماهیت تمثیلی و استعاری زبان قرآن برای تسهیل در ادراک مفاهیم بلند معنوی و معانی دشواری که امکان بیان و توصیف مستقیم آنها برای بشر وجود نداشته است و نیز از آنجا که استعاره­های مفهومی تجربه بنیان هستند؛ بسیاری از افعال در قرآن کریم  بر اساس تجربیات فیزیکی انسان از ارتباط با جهان پیرامون خود و فراهم آوردن زمینه­های ارتباط و ادراک موثر از آیات به کار رفته اند. از این رو مطالعه­ی حوزه های شناختی و مفهومی این افعال در دستیابی به چهارچوب نظام­مند و دقیق معنایی آنها ، به جهت ادراک هر چه بهتر این گنجینه­ی معنوی تاریخ بشریت ، شیوه­های نوین علمی و قابل استنادی را  فراهم خواهد آورد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ زبان‌شناسیِ شناختی؛ استعاره‌های مفهومی؛ حوزه‌ی مبدأ - مقصد؛ نگاشت؛ طرحواره‌های تصویری؛ فعل

مراجع

قرآن کریم.(1386). ترجمه: مهدی الهی قمشه­ای، تهران : دانش پژوه

جرجانی،عبدالقاهر.(1389). مترجم: جلیل تجلیل، اسرارالبلاغه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

همو، اسرارالبلاغه فی علم البَیَان، المکتبه التوفیقیه.

حاجیان، خدیجه و دیگران.(1389).  استعاره­های جهتی قرآن با رویکرد شناختی، فصلنامه­ی نقد ادبی، سال 3، شماره­ی 9، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

حجازی، بهجت السادات.(1395).  استعاره­های مفهومی آیه­ی نور در قرآن، دو فصلنامه­ی فنون ادبی، دوره­ی 8، شماره­ی 3 (پیاپی 16)، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

حق جو، سیاوش و دیگران.(1393).  استعاره در آراء جرجانی و سکاکی، دو فصلنامه­ی زبان و ادبیات فارسی، سال 22، شماره­ی 77، تهران: دانشگاه خوارزمی.

راسخ مهند، محمد.(1396). درآمدی بر زبان شناسی شناختی: نظریه و مفاهیم، چاپ سوم تهران: سمت.

سکاکی، ابو یعقوب.(1407ق). مفتاح العلوم، طبع الثانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.

سیاح، احمد.(1378).  فرهنگ بزرگ جامع نوین (ترجمه­ی منجد الطُلّاب لویس معلوف)، چاپ دوم، تهران: اسلام.

شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1393).  صور خیال در شعر فارسی، چاپ هفدهم، تهران: آگه

صدری، نیره.(1385).  بررسی استعاره در ادبیات فارسی از دیدگاه زبان شناسی شناختی، پایان نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده­ی ادبیات و زبان­های خارجی.

عبدالباقی، محمد فوأد.(1380).  المُعجمُ المُفَهْرَس لِألفاظِ القرآنِ الکریم، چاپ پنجم، قم: نمونه.

Abrams, M.H .(2009). A Glossary of Literary Terms. United States of America. Cengage Learning.

 Lakoff, George/ Johnsen, mark .(2003). Metaphors We Live by. London: The university of Chicago press.