بررسی فقهی و حقوقی ارزش شهادت خویشاوندان

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 1، دوره 15، شماره 56، مرداد 1398، صفحه 11-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.666890

نویسندگان

حمید ابهری^{* 1}؛ محمدحسین تقی‌پور درزی نقیبی²

¹استاد گروه حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318، قانونگذار وجود قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از طبقه دوم را مانع پذیرش شهادت می دانست. با تصویب قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379، قانونگذار درخصوص حکم شهادت اقربا سکوت نموده است. به همین جهت، این پرسش مطرح می شود که آیا با وجود سکوت قانونگذار در قانون آیین دادرسی مصوب 1379، همچنان خویشی با یکی از طرفین دعوا، مانع پذیرش شهادت است؟ به نظر می رسد با توجه به سکوت عمدی قانونگذار در قانون جدید آیین دادرسی مدنی، باید قایل به تغییر موضع قانونگذار و پذیرش شهادت اقربا بود. با وجود این، قانونگذار در ماده 154 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378 (ماده­ی 209 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392)، قاضی را مکلّف نموده تا درجه قرابت سببی یا نسبی شاهد یا مطلع را با طرفین دعوا سئوال نموده و در صورت مجلس قید نماید. حکم قانونگذار در قانون آیین دادرسی کیفری این پرسش را ایجاد می­نماید که اگر شهادت خویشاوندان در نظام حقوقی ایران قابل پذیرش است، چه ضرورتی به پرسش نمودن از طرفین درخصوص وجود یا عدم وجود قرابت می باشد و اگر عدم وجود قرابت در شهادت شرط است، چرا در ذیل شرایط شاهد مطرح نشده است؟

کلیدواژه‌ها

شهادت؛ خویشاوندان؛ تهمت؛ پذیرش؛ عدم پذیرش

مراجع

1. قرآن کریم.
2.   ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد حلی، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم، چاپ دوم.
3. ابن بابویه، محمد بن علی صدوق قمی، (1403)، معانی الاخبار، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
4. ابن زهره، حمزه بن علی حسینی حلبی، (1417)، غنیه النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، مؤسسه امام صادق، قم، چاپ اول.
5. اصفهانی، محمدتقی، مجلسی اول، (1400)، یک دوره فقه کامل، مؤسسه و انتشارات فراهانی، تهران، چاپ اول.
6. اردبیلی، رضا، (1353)، «شهادت-گواهی-در امور حقوقی و جزائی»، مجله حقوق امروز، اسفند و فروردین، شماره 29، صص 28-19.
7. ایزدی فرد، علی­اکبر، (1386)، «قرائن و امارات مخصوصه در اجرای قسامه»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اسلامی، شماره 77، پائیز، صص 28-9.
8. ایزدی­فرد، علی­اکبر و محمد قنبرزاده؛ کاویار، حسین، (1389)، «بازخوانی مواضع تهمت در شهادت»، مجله حقوق خصوصی، سال هفتم، شماره شانزدهم، بهار و تابستان، صص 156-113.
9. بروجردی، آقا حسین، (1429)، منابع فقه شیعه، ترجمه مهدی حسینیان و محمد حسین صبوری، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، چاپ اول..
10. پور احمدی لاله، محمدرضا، (1384)، اصول عمومی اثبات دعوی، نشر زرقلم، تبریز، چاپ اول.
11. توکلی، سعید، (1385)، «ارزش شهادت و حدود اعتبار آن در نظام حقوقی ایران»، مجله دادرسی، خرداد و تیر، شماره 56، صص 11-6 .
12. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1387)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ نوزدهم.
13. جمعی از پژوهشگران زیر نظر محمود شاهرودی، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیه السلام، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیه السلام، قم، چاپ اول.
14. جمعی از نویسندگان، (1382)، ادله اثبات دعاوی کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، چاپ اول.
15. حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
16. خراسانی، علی محمد، (1418)، شرح تبصره المتعلمین، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
17. خوانساری، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
18. خویی، سید ابوالقاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه احیاء آثار الامام خویی، قم، چاپ اول.
19. دیانی، عبدالرسول، (1385)، ادله اثبات دعوا در امور کیفری و مدنی، انتشارات تدریس، تهران، چاپ اول.
20. زراعت، عباس، (1383)، شهادت اقربا و خادم و مخدوم در فقه و حقوق ایران، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 66، زمستان، صص 224-209.
21. سرشار، محمود،  (1331)، «شهادت در امور مدنی و کیفری»، مجله کانون وکلا، دوره اول، بهمن و اسفند شماره 29، صص 21-6 .
22. سید مرتضی، علی بن حسین، (1415)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
23. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله،  (1425)، کنز العرفان فی فقه القرآن، انتشارات مرتضوی، قم، چاپ اول.
24. شمس، عبدالله (1387)، آیین دادرسی مدنی، انتشارات دراک، تهران، چاپ یازدهم.
25. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، دار التراث-الدار الإسلامیه، بیروت، چاپ اول.
26. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
27.  شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1412)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
28. شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم، چاپ اول.
29. شیرازی، مهدی، (1379)، گواهی خویشاوندان، مجله فقه، شماره 25 و 26، پائیز و زمستان، صص 110-82.
30. شیخ طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
31. صفایی، حسین و حبیب الله رحیمی، (1383)، ارزش اثباتی شهادت در حقوق خصوصی، مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره 13، زمستان، صص 156-133.
32. عاملی، بهاء الدین محمد بن حسین؛ ساوجی، نظام بن حسین، (1429)، جامع عباسی و تکمیل آن، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم، چاپ اول.
33. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، (1413)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
34. کاتوزیان، ناصر (1387)، اثبات و دلیل اثبات، نشر میزان، تهران، چاپ چهارم.
35. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، (1429)، الکافی، دار الحدیث للطباعه و النشر، قم، چاپ اول.
36. گلدوزیان، ایرج، (1386)، ادله اثبات دعوا، نشر میزان، تهران، چاپ سوم.
37. مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی، (1410)، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، مؤسسه الطبع و النشر، بیروت.
38. محقق اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
39. محقق حلی، نجم الدین جعفربن حسن (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
40. محقق داماد، سید مصطفی، (1406)، قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.
41. محقق کرکی، علی بن حسین، (1409)، رسائل المحقق الکرکی، جلد 3، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی، قم، چاپ اول.
42. مدنی، جلال­الدین، (1385)، ادله اثبات دعوی،  نشر پایدار، تهران، چاپ نهم.
43. مشکینی، علی، (1359)، قضا و شهادت، انتشارات یاسر، قم، چاپ اول.
44. معلوف، لویس، (1383)، المنجد، جلد1، مترجم: مصطفی رحیمی نیا، انتشارات صبا، تهران، چاپ سوم.
45. مرادخانی، احمد، (1390)، شروط شاهد در شهادت از دیدگاه فریقین، ادیان و عرفان، مجله طلوع، تابستان، شماره 36، صص 92-65.
46. مکارم شیرازی، ناصر، (1427)، استفتائات جدید، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، قم، چاپ دوم.
47. مهاجری، علی، (1387)، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، فکرسازان، تهران، چاپ اول.
48. موسوی الخمینی، روح­الله (1419)، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، قم، چاپ اول.
49. موسوی الگلپایگانی، سید محمدرضا، (1405)، کتاب الشهادت، نشر مقرر کناب، قم، چاپ اول.
50. نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
51. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، (1422)، رسائل و مسائل، کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد، قم، چاپ اول.
52. هنرمند، عباس، (1383)، شهادت به عنوان دلیل اثبات دعوای کیفری، مجله دادرسی، مهر و آبان، شماره 46، صص 84-81.