معیار ادای حق در قرض و دین در شرایط افزایش قدرت خرید پول بعد از سررسید تعهد

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 4، دوره 15، شماره 56، مرداد 1398، صفحه 69-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.666895

نویسندگان

سید رحمت‌اله دانش میرکهن^{* 1}؛ سیدمحمد حسن حائری²؛ احمدعلی یوسفی³

¹استادیار معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²استاد الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³دانشیار اقتصاد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

چکیده

  ارزش پول اعتباری، به عللی ممکن است افزایش یابد. در فرض کاهش ارزش پول، نظریات فقهی روشنی دربارة مبلغ بازپرداخت دین بعد از سررسید، وجود دارد؛ امّا در فرض افزایش ارزش پول، مدیون باید چه مبلغی پرداخت کند؟ از آنجایی که حق واقعی دائن و مدیون از نظر فقهی امری مهمّ است این پرسش باید جواب روشن خود را پیدا کند. پاسخ به این پرسش مهمّ از سویی نیازمند بررسی دقیق برخی از ابعاد موضوع پول‌ اعتباری و از دیگر سو ارایه ادلة فقهی روشن است. با توجه به مطالب بیان شده فرضیه­ی تحقیق عبارت است از: قدرت خرید پول در دین، معیار ادای حق در فرض افزایش ارزش پول است. این فرضیه به روش توصیفی - تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، به این نتیجه رسید که در صورت افزایش شدید ارزش پول، و در حالی که مدیون قدرت پرداخت دین در سررسید را ندارد؛ می­باید مبلغی کمتر از مبلغ اسمی دریافت شده به دائن پرداخت کند؛ اما در صورت افزایش خفیف ارزش پول، پرداخت مبلغ اسمی ادای کامل حق محسوب می‌شود. در صورتی که از زمان دریافت تا زمان پرداخت قدرت خرید پول افزایش یافته باشد و مدیون علی­رغم توانایی در پرداخت بعد از سررسید، دین را ادا کند، لازم است حداقل به عنوان جبران خسارت وارده مبلغ اسمی دریافت شده را به دائن پرداخت نماید.

کلیدواژه‌ها

پول اعتباری؛ دین؛ ادای حق؛ افزایش ارزش پول

مراجع

1. ابن ادریس، محمد ‌بن ‌احمد، (‌1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم، قم.
2. ابن براج، عبدالعزیزبن نحریر. (1406)، المهذب فی الفقه (لابن البراج)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
3. ابن زهره، حمزه بن علی، (1414)، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. مؤسسة امام صادق علیه السلام، قم.
4. اب‍ن‌م‍ن‍ظور، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ک‍رم‌،. ( بی­تا‏)،  لسان العرب، دار صادر،  بیروت.
5. ابوداود، سلیمان بن أشعث، ( 1410)، سنن أبی داود، تحقیق سعید محمد اللحام، دار الفکر للطباعه والنشر والتوزیع.  
6. استفتاء از آیت الله موسوی اردبیلی ممهور به مهر با شماره سؤال 011400
7. ترمذی،  م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ی‍س‍ی،  (1403 )، سنن الترمذی، تحقیق وتصحیح عبد الرحمن محمد عثمان، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت.
8. جبل عاملی، علی ­بن­ حسین ­بن­ عبدالعالی، ( 1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم.
9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ( 1372)،  حقوق تعهدات، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
10. جواهر، محمد حسن بن باقر، ( 1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
11. حائری، سید کاظم، (1378)، بررسی فقهی اوراق نقدی، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، سال پنجم، شماره­ی 19.
12. حکیم، سید محسن، ( بی­تا ).  نهج الفقاهه، انتشارات 22 بهمن، قم.
13. حلی، ابوطالب محمد بن حسن، ( 1387)،  إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مؤسسة اسماعیلیان،  قم.
14. حلّى، حسن بن یوسف، (1410)،  إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم.
15. حلّى، حسن بن یوسف، (1413)،  مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم.
16. خ‍م‍ی‍ن‍ی‌، روح‌ال‍ل‍ه‌، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، ( 1421 ). کتاب البیع (للإمام الخمینی)، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، تهران.
17. رازی، ابوجعفر محمّد بن یعقوب، (1407 )، الکافی (ط - الإسلامیه)، دار الکتب الإسلامیه، تهران.
18. صدر، سید محمدباقر، (1421)، الاسلام یقود الحیاه، مرکز تحقیقات و مطالعات تخصصی شهید صدر، قم.
19. طاهرى، حبیب­الله، ( 1418)، حقوق مدنى (طاهرى)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم.
20. طریحى، فخر الدین بن محمد، ( 13759)، مجمع البحرین‏، تحقیق احمد حسینى اشکورى، نشرمرتضوی، تهران.  
21. طوسى، محمد بن حسن، (1407).  الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
22. عاملی جبعی، زین الدین بن علی، ( 1413).  مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیه، قم.
23. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، ( بی­تا)،  جامع المسائل (فارسى - فاضل)، انتشارات امیر قلم، بی­جا.
24. فراهیدى، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، انتشارات هجرت‏، قم.
25. قمی سبزوارى، على بن محمد، (1421)، جامع الخلاف و الوفاق ب‍ی‍ن‌ الام‍ام‍ی‍ه و ب‍ی‍ن‌ ائ‍م‍ه ال‍ح‍ج‍از و ال‍ع‍راق‌،  زمینه سازان ظهور امام عصر علیه السلام:  قم.
26. کاتوزیان، ناصر، ( 1380)، حقوق مدنی اموال و مالکیت، نشر دادگستر، تهران.
27. محقق داماد، سید مصطفی، ( 1388)،  قواعد فقه بخش مدنی، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.
28. مکارم شیرازی، ناصر، ( 1427)، استفتاءات جدید (مکارم)، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم.
29. مکی  عاملی، شمس الدین محمد،  ( 1410)،  اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، دار التراث - الدار الإسلامیه،  بیروت.
30. مکی  عاملی، شمس الدین محمد،  ( 1414)،  حاشیه الإرشاد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم.
31. هاشمی شاهرودی، سید محمود، (بی­تا)، ضمان کاهش ارزش پول، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم.
32. یزدى، م‍ح‍م‍دک‍اظم ‌ب‍ن ‌ع‍ب‍دال‍ع‍ظی‍م، ( 1421)،  حاشیه المکاسب (للیزدی)، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
33. یزدی، محمدکاظم، ( 1415)، سؤال و جواب (للسید الیزدی)، مرکز نشر العلوم الإسلامی، تهران.
34. یوسفی، احمدعلی، ( 1381)، ربا و تورم، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم.

 

منابع انگلیسی

1. prechter, R. (2012). The guide to undrestanding deflation. New York: Elliottwave.
2. Bordo, M., & Haubrich, J. (2004). The yield curve, recessions washington. Washington: NBER Working Paper.
3. Thomas, F. (2004). Price deflation, money demand, and monetary policy discontinuity: a comparative view of Japan, China, and the United States. Economics and Finance, 125–147