بینامتنیت اسطوره‏ ای در شعر شاملو(بر اساس نظریه ژرار ژنت)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 1، دوره 13، شماره 50، مرداد 1398، صفحه 9-32   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

اکرم ظفری¹؛ بتول فخراسلام²؛ سیدحسین سیدی³؛ اکبر شعبانی⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

²استادیار دانشگاه آزاد نیشابور

³استاد دانشگاه فردوسی

⁴استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

چکیده

متون اساطیری، یکی از متون پیشین است که پیوندی تنگاتنگ با شعر فارسی دارد. اسطوره‌ها ماهیت بینامتنیتی دارند، زیرا در متونِ زمان‌های گوناگون ادبیات زبانی و نوشتاری پی در پی بازگویی می‌شوند. بینامتنیت و اسطوره شناسی تطبیقی دو دانش پیوسته هستند. شاملو از شاعران ایرانی و برجسته پای بند به اجتماع در ادبیات فارسی است. او با بهره گیری از اسطوره‌های یونانی، دینی و ایرانی به بیان پرسمان‌های اجتماعی و سیاسی در شعر خویش پرداخته است. فرضیه پژوهش این است که شاملو دلباخته فرهنگ غربی، و متون مسیحی است؛ از این ‏رو گفتمان بینامتنیت با متونی که از این فرهنگ‏ها سرچشمه می‏گیرد در شعر او کاربرد بیش‌تری دارد. در این پژوهش کوشیده شده است افزون بر شناسایی رهیافت بینامتنیت با تکیه بر نگاره‌های ژرار ژنت و اسطوره شناسی تطبیقی، به بیان چگونگی کاربرد آن در شعر شاملو پرداخته شود. بر پایه یافته‌های این پژوهش، بازگشت به پیش‌متن‌ها، پایستن وجود پیوند تاریخی میان اساطیر نخستین یونانی، مسیحی و ایرانی با سروده‌های شاملو و برون‌آوری رویکردهای شاعر از یک اسطوره، جستار و پایه پژوهش بینامتنیت اسطوره‌ای شعر شاملو را ساخته است. این پژوهش نظری، با روش واکاوی و توصیفی و با رویکرد تطبیقی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

بینامتنیت؛ اسطوره؛ احمد شاملو

مراجع

کتابنامه

احمدی، بابک. 1378ش، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

آلن، گراهام. 1380ش، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدان‏جو، چاپ اول، تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی. 1374ش، سفر در مه، تهران: زمستان.

ترقی، گلی. 1387ش، بزرگ بانوی هستی، تهران: نیلوفر.

دستغیب، عبدالعلی. 1370ش، نقد آثار شاملو، تهران: آروین.

سلاجقه، پروین. 1387ش، نقد شعر معاصر: امیرزاده کاشی‏ها، تهران: مروارید.

شاملو، احمد. 1383ش، مجموعه آثار، تهران: نگاه.

شریعت کاشانی، علی. 1388ش، سرود بی‏قراری، تهران: گلشن راز.

طبری، محمد بن جریر. 1365ش، تاریخ طبری، جلد دوم، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.

کتاب مقدس تورات. 1364ش، ترجمه ماشاءالله رحمان‏پور داوود و موسی زرگری، تهران: انجمن فرهنگی اوتصر هتورا.

کریستوا، ژولیا. 1389ش، فردیت اشتراکی، ترجمه مهرداد پارسا، چاپ اول، تهران: روزبهان.

کوپ، لارنس. 1384ش، اسطوره، ترجمه محمد دهقانی، تهران: علمی و فرهنگی.

کهنموئی‏پور، ژاله و دیگران. 1381ش، فرهنگ توصیفی نقد ادبی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.

گریمال، پ. 1367ش، فرهنگ اساطیر یونان و رم، ترجمه بهمنش، تهران: امیرکبیر.

لنگرودی، شمس. 1384ش، تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد چهارم، تهران: مرکز.

نامور مطلق، بهمن. 1390ش، درآمدی بر بینامتینت، چاپ اول، تهران: سخن.

نظامی، الیاس بن یوسف. 1384ش، لیلی و مجنون، تهران: دانشگاه تهران.

 

مقالات

جوکار، منوچهر و رزیجی، عارف. 1390ش، «عناصر و مضامین ترسایی در شعر شاملو»، ادب پژوهی، دوره 5، شماره 17، صص 141ـ 121.

خادمی کولایی، مهدی. 1385ش، «نمودهای اساطیری انبیاء و آئین‏گذاران در شعر شاملو»، مجله پیک نور، دوره پنجم، شماره سوم، صص115ـ132.

علوی، فریده. 1390ش، «حضور اسطوره‏های ادبی خارجی در شعر معاصر فارسی»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 16، شماره 61، صص 41ـ60.

غیاثوند، مهدی. 1392ش، «سیمای تأویل در آیینه بینامتنیت کریستوایی»، مجله حکمت و فلسفه، دوره نهم، شماره سوم، صص 114ـ97.

محمدی، ابراهیم. 1392ش، «اسطوره‏شکنی و اسطوره‏سازی رمانتیک در شعر احمد شاملو»، مجله ادب‏پژوهی، دوره 7، شماره بیست و چهارم، صص 128ـ 105.

نامور مطلق، بهمن. 1386ش، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‏ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص 98ـ 83.