تحلیل بینامتنی «بلبل و مور» با «زنجره و مور» بر اساس رمزگان فرهنگی بارت

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 7، دوره 13، شماره 50، مرداد 1398، صفحه 139-155   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فاطمه زمانی¹؛ نادره زمانی²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

²کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فرانسه

چکیده

پروین اعتصامی یکی از موفق‌ترین شاعران معاصر ایرانی در استفاده از «فابل» به منظور بیان آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی است. یکی از پیش‌متن‌های اساسی پروین در آفرینش فابل­ها و تمثیلات‌اش، افسانه­های لافونتن، شاعر سده هفده فرانسوی، است. لیکن به تعبیر رولان بارت ساختار هر روایت، متشکل از تعدادی رمزگان فرهنگی مانند پروآیروتیک، هرمنوتیک، سمیک، نمادین و ارجاعی است. این رمزگان منعکس کننده موقعیت فردی و اجتماعی هنرمند و مبتنی بر سنت­های ادبی و فرهنگی یک جامعه است. از این روی، در مقاله حاضر، با این پیش فرض که در آثار بازآفرینی شده از یک زبان به زبان دیگر، بیش از هر چیز رمزگان فرهنگی آن دستخوش تغییر و تحول می‌شود، آن‌ها را در ساختار روایت «بلبل و مور» پروین اعتصامی که بازآفرینی حکایت «زنجره و مور» ژان دو لافونتن است، مورد واکاوی قرار داده است. نتیجه این بررسی، بر این نکته دلالت دارد که پروین اعتصامی برای آفرینش مجدد حکایت تمثیلی لافونتن، کنش­های روایی، تعلیق­های داستان، تقابل­های دوجزئی، محیط و فضا و خصوصیات روانی شخصیت­های داستان و نیز ارجاعات درون­متنی و برون متنی آن را متناسب با بافت فرهنگی و اجتماعی خویش تغییر داده است.

کلیدواژه‌ها

فابل؛ پروآیروتیک؛ هرمنوتیک؛ سمیک؛ بافت فرهنگی و اجتماعی

مراجع

کتابنامه

اعتصامی، پروین. 1390ش، مجموعه اشعار(دیوان پروین اعتصامی)، با مقدمه ملک الشعرای بهار، تهران: نشر نگاه. 

آلن،گراهام. 1384ش، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.

سعدی، مصلح بن عبدالله. 1376ش، کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، چاپ دهم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.

شمیسا، سیروس. 1394ش، انواع ادبی، تهران: میترا.

صافی پیر لوچه، حسین. 1395ش، درآمدی بر تحلیل گفتمان انتقادی(گفتمان روایی)، تهران: نی.

کالر، جاناتان. 1388ش، در جست‌وجوی نشانه­ها، ترجمه لیلا صادقی و تینا امر اللهی، ویرایش فرزان سجودی، چاپ دوم، تهران: علم.

لافونتن، ژان دو. 1380ش، افسانه­های لافونتن، ترجمه عبدالله توکل، تهران: مرکز.

مقدادی، بهرام. 1393ش، دانشنامه نقد ادبی از افلاطون تا به امروز، تهران: نشر چشمه.

مکاریک، ایرنا ریما. 1384ش، دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

یوسفی، غلامحسین. 1383ش، چشمه روشن(دیداری با شاعران)، تهران: علمی.

 

مقالات

ایران دوست تبریزی، رضا. 1371ش، «شخصیت­ها و اخلاق در فابل­های پروین اعتصامی و دون ژان لافونتن»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره 142- 143، صص 1- 53.

شامیان، اکبر. 1383ش، «اشاره­ای به برخی داستان­های سندبادنامه»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، سال هفتم، ش 10، صص 116- 121.