مقایسه ویژگی‌های سبکی حماسه‌های ملی و دینی بر اساس شاهنامه و خاوران‌نامه

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 16، دوره 13، شماره 50، مرداد 1398، صفحه 367-401   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مجیدرضا خزاعی وفا

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند

چکیده

اغلب، شنیدن واژه "حماسه"، آثاری چون «شاهنامه» فردوسی را در اذهان تداعی می‌کند و پذیرفتن اینکه اثری چون «خاوران‌نامه» هم زیرمجموعه نوع ادبی- حماسی است، برای بسیاری از افراد دشوار است؛ چراکه شخصیت محوری اینگونه آثار شخصیتی واقعی، تاریخی و دینی است. حماسه نوعی از اشعار وصفی است که مبتنی بر توصیف اعمال پهلوانی و مردانگی‌ها و افتخارات و بزرگی‌های قومی یا فردی باشد. حماسه دینی در کشورمان از روزگاران باستان تا کنون راه درازی را پیموده است. «خاوران‌نامه» از حماسه‌های دینی قدیم شیعه است که موضوع اصلی آن سفر و حملات حضرت علی(ع) به سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر و جنگ با قباد پادشاه خاورزمین و امرای دیگر مانند تهماسب شاه است. سعی بر این است که در وهله اول حماسه دینی تبیین شود، سپس به بررسی تحلیل محتوا و از طریق مقایسه، شاخصه‌های سبکی «شاهنامه» با «خاوران‌نامه»، بهتر روشن شود. بزرگ‌ترین و معتبرترین منظومه حماسی ملی «شاهنامه» فردوسی است. مقایسه سبک حماسه ملی با حماسه مذهبی با تکیه بر دو اثر فاخر منظوم «شاهنامه» و «خاوران‌نامه» عنوان و هدف اصلی پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ خاوران‌نامه؛ شاخصه‌های سبکی؛ حماسه مذهبی

مراجع

کتابنامه

اته، هرمان. 1356ش، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه صادق رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

الیاده، میرچا. 1378ش، اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمه بهمن سرکارتی، تهران: نشر طهوری.

آیتی، محمد حسین. بی تا، بهارستان، تهران: دانشگاه تهران.

بهار، مهرداد. 1352ش، اساطیر ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ملی ایران.

ثعالبی مرغنی، حسین بن محمد. 1372ش، غرر السیر، ترجمه محمد روحانی، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

خوسفی، ابن حسام. 1381ش، خاوران نامه، نسخه موزه هنرهای تزئینی تهران، با تصاویر فرهاد شیرازی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خوسفی، ابن حسام. 1382ش، تازیان نامه پارسی، تصحیح حمیدالله مرادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

رازی، امین احمد. 1378ش، تذکره هفت اقلیم، تصحیح، تعلیقات و حواشی سیدمحمدرضا طاهری، تهران: سروش.

ریپکا، یان. 1385ش، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه عیسی شهابی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ستاری، جلال. 1383ش، اسطوره در جهان امروز، تهران: نشر مرکز.

شمیسا، سیروس. 1381ش، انواع ادبی، چاپ دهم، تهران: انتشارات فردوسی.

صفا، ذبیح الله. 1363ش، گنج و گنجینه(نثر- شعر)، برگزیده از دوره گنجینه و گنج سخن، تهران: عطار.

صفا، ذبیح الله. 1378 الف، تاریخ ادبیات در ایران از پایان قرن هشتم تا اوایل قرن دهم هجری، تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1378ب، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی از آغاز سده دهم تا میانه سده دوازدهم هجری، تهران: فردوس.

صوفی، لیلا. 1355ش، زندگینامه شاعران، بی جا: انتشارات جاجرمی.

مختاری، محمد. 1368ش، حماسه رمز و راز ملی، چاپ اول، تهران: نشر قطره.

مرادی، حمیدالله. 1382ش، تازیان‌نامه پارسی: خلاصه خاوران نامه ابن حسام خوسفی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

 

مقالات

احمدی بیرجندی، احمد. پاییز 1364ش، «ابن حسام خوسفی، شاعری حق شناس اما ناشناخته»، کیهان فرهنگی، شماره 19، صص 19-20.