مطالعه پوشاک زنان ایران در سده ششم هجری و تأثیر آن بر جایگاه اجتماعی زنان بر اساس نگاره‌های سفال مینایی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 2، دوره 11، شماره 40، تیر 1398، صفحه 21-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

خدیجه شریف کاظمی¹؛ فخرالدین محمدیان^{* 2}؛ سید رسول موسوی حاجی²

¹دانشگاه بوعلی سینا همدان، گروه باستان‌شناسی، همدان، ایران.

²دانشگاه مازندران، گروه باستان‌شناسی، مازندران، ایران.

چکیده

هدف از تحقیق حاضر بررسی چگونگی نوع پوشاک متداول زنان ایران در سده ششم هجری و تأثیر آن بر جایگاه اجتماعی زنان آن دوره بر اساس نگاره‌های سفال مینایی می‌باشد. جامعه تحقیق حاضر نقوش زنان بر سفالینه‌های مینایی است که با تکیه بر مستندات عینی از پوشش زنان مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات با کمک منابع کتابخانه‌ای و مطالعه میدانی به‌صورت بازدید از نقوش سفالینه‌های مجموعه‌های هنری صورت پذیرفته است. مطالعه منطقی و روشمند شواهد باستان‌شناختی، از جمله مشاهده چگونگی نوع پوشاک جوامع گذشته می‌تواند در بازسازی نظام اجتماعی و فرهنگی آنها نقش مهمی داشته باشد. شواهد باستان‌شناسی در دوره میانی اسلام همچون؛ نقاشی‌ها و نگاره‌های موجود بر سفالینه‌های مینایی و زرین‌فام، می‌تواند نقشی ارزشمند در شناخت و بازتاب نحوه نگرش و تأثیرات ساختار اجتماعی و فرهنگی بر نوع پوشاک زنان این دوره داشته باشد. برآیند مطالعه نشان می‌دهد که در این دوره عوامل مختلفی از جمله نوع اقلیم منطقه، الگوپذیری از سبک‌های کهن، سبک‌های بومی و نوع تقاضا بر کیفیت و چگونگی شکل ظاهری لباس تأثیرگذاربوده است. نوع پوشش زنان این دوره نیز متناسب با فضای اجتماعی و مجالسی که در آن حضور پیدا می‌کردند. در حقیقت مضامین و نوع نقوش روی پوشاک زنان دوره سلجوقی می‌تواند بیانگر بخشی از فرهنگ و جایگاه و مرتبه اجتماعی زنان آن دوره باشد.

کلیدواژه‌ها

پوشاک زنان؛ سده ششم هجری؛ جایگاه اجتماعی؛ نگاره؛ سفال مینایی

مراجع

- اتینگهاوزن، ریچارد، یارشاطر، احسان. (1979). اوج‌های درخشان هنر ایران. ترجمه هرمز عبدالهی و رویین پاکباز (1379). تهران: آگه.

- امیرسلیمانی، سهیلا. (1390). زنان در تاریخ بیهقی. ترجمه فرزانه قوجلو. نشریه بخارا، (83): 116-98.

- انوری، حسن. (1356). اصلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی. چاپ اول، تهران: انتشارات طهوری.

- آرشیو موزه بنیاد مستضعفان – دفینه (1391).

- بلوک‌باشی، علی.) 1379). زبان‌های پوشاک در خاورمیانه. مجلۀنشردانش، (3): 79-76.

- بهرامی، مهدی. (1327). صنایع ایران ظروف سفالین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- بیکر، پاتریشیا. (1978). منسوجات اسلامی. ترجمه مهناز شایسته فر (1385). چاپ اول، تهران: انتشارات مطالعات هنر اسلامی.

- پرایس، کریستین. (1964). تاریخ هنر اسلامی. ترجمه مسعود رجب‌نیا. (1347). چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- پوپ، آرتور اپهام. (1993). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. جلد چهارم، ویرایش سیروس پرهام. (1387). چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- تاج‌بخش، احمد. (1381). تاریخ تمدن و فرهنگ ایران از اسلام تا صفویه. چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید.

- تجویدی، اکبر. (1352). نقاشی ایرانی از کهن‌ترین روزگار تا روزگار صفویه. چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- چیت‌ساز، محمدرضا. (1386). تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله مغول. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.

- حسینی، سید هاشم. (1391). تحلیل نمونه‌هایی از نقوش زنان بر سفال دوران اسلامی. نشریه زن در فرهنگ و هنر، 4(2): 82-63.

- حلمی، احمد کمال‌الدین. (1406 هجری). دولت سلجوقیان. ترجمه عبدالله ناصری. (1384). چاپ اول، قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

- خاموشی، لیلا. (1385). بررسی و مطالعه باستان‌شناختی سفالینه‌های مینایی(موزه ملی ایران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته باستانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران.

- دزی، راینهارت پیتران. (1845). فرهنگ البسه مسلمانان. ترجمه حسین‌علی هروی. (1388). چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- روح‌فر، زهره. (1388). نگاهی به پارچه‌بافی دوران اسلامی. چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

- زارع ابرقویی، احمد، موسوی حاجی، سید رسول، روستا، جمشید. (1392). تأثیر نوارهای ساسانی بر هنر اسلامی از آغاز تا پایان سلجوقی. مطالعات تطبیقی هنر، سال چهارم، (7): 105-95.

- زکی، محمد‌حسن (1939) صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمه محمد خلیلی (1363)، تهران: انتشارات اقبال.

- زند‌داوودی، عسل. (1388). بررسی نقوش دست‌بافته‌های پارچه‌ای دوره سلجوقی و ایلخانی. مجله نقش‌مایه، سال دوم 2(4): 87-11.

- شادقزوینی، پریسا. (1382). ویژگی‌های کلی هنر اسلامی در سه شاخه‌ی هنری خوشنویسی، تذهیب و نگارگری با نگاه غیب و شهود. نشریه مدرس هنر، 1(3): 72-61.

- شین‌دشتگل، هلنا. (1379). بازتاب‌های صورت‌های فلکی بر اساطیر. کتاب ماه هنر، (27 و 28): 102-100.

- ضیاءپور، جلیل. (1347). پوشاک زنان ایران از کهنترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.

- عباسیان، میرمحمد. (1375). تاریخ سفال و کاشی در ایران از عهد ماقبل تا کنون. چاپ اول، تهران: انتشارات گوتنبرگ.

- فریه، ر. دبلیو. (1989). هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان. (1374). چاپ اول، تهران: فرزان.

- قهاری گیگلو، مهناز، محمدزاده، مهدی. (1389). بررسی تطبیقی صورنجومی در نسخه صورالکواکب و آثار فلزی. فصلنامه نگره، 5(14): 22-5.

- کونل، ارنست. (1964). هنرهای اسلامی. ترجمه هوشنگ طاهری. (1384). تهران: انتشارات توس.

- کیانی، محمد یوسف، کریمی، فاطمه (1364). هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

- کامبخش فرد، سیف‌الله. (1379). سفال و سفالگری در ایران. تهران: انتشارات ققنوس.

- لمبتون، آن. (1988). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمه یعقوب آژند. (1372). چاپ اول، تهران: نشر نی.

- مصفا، نسرین. (1357). مشارکت سیاسى زنان در ایران، وزارت امور خارجه، تهران: موسسه چاپ و انتشارات.

- ورجاوند، پرویز. (1384). کاوش رصد خانه مراغه. چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.

- یارشاطر، احسان. (1382). پوشاک در ایران زمین، ترجمه پیمان متین، با مقدمه علی بلوک‌باشی، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

- Dir.wikipg.com/wiki/title/14031/, (access:12 /03/ 2015(, am: 10: 34.

- https://www.pinterest.com/pin/52846933749449394, /(access:07 /04/ 2015(, pm: 15: 07.

- http: //www.painterest.com/pin/5284/, ( access 01/26/2015), am: 08: 37.

- Loukonine, V& . Livnov, A. (2003). Persian Lost Treashres, Sirocco, London publisher.