تبیین ژئوپلیتیک رشد جمعیت و امنیت ملی ایران

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 9، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 18، اردیبهشت 1392، صفحه 149-167   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

علیرضا محرابی^{* 1}؛ روح الله نیکزاد²؛ محمد ساسانی‌پور³

¹استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

²دانش ‏آموخته کارشناسی‌ ارشد جغرافیای‌سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

³دانش ‏آموخته کارشناسی ارشد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
    جمعیت و رشد آن، مؤلفه­ای مؤثر در ژئوپلیتیک و امنیت ملی کشورهاست. نظریات عام در این مورد توجه به نرخ رشد جمعیت را مهم می‌داند و نه رقم مطلق آن. در این پژوهش شاخص­های جمعیت ایران با تأکید بر رشد و اثرگذاری آن بر ضریب پایداری امنیت ملی مطالعه شده است. «فرضیه وجود رابطه معنادار بین افزایش نرخ رشد جمعیت و تنزل ضریب پایداری امنیت ملی»، مورد ارزیابی واقع شده که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و آزمون‌های آماری صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش در ارتباط شاخص‌های جمعیتی ایران از قبیل بالابودن نرخ بیکاری و افزایش آن، افزایش تحصیل­کردگان دانشگاهی و ضعف یا نبود زمینه‌های اشتغال و بیکاری در این مورد، فرضیه مزبور را تایید کرد. فرضیه مذکور در مناطق بحران‌خیز کشور نیز ارزیابی و نتیجه حاصله به تشدید ارتباط فرضیه در این مناطق انجامید. با تکیه بر تئوری «گشتاور رشد جمعیت» در ایران، کشور ما به خودی خود یک دوره افزایش نرخ رشد حدود 2 درصد، به دلیل ازدیاد تعداد دخترانی که به سن باروری می­رسند را تجربه خواهد کرد. بنابراین در این پژوهش پرهیز از هرگونه آرمان‌گرایی درباره رشد جمعیت ایران توصیه شده و توجه به واقع‌بینی و توسعه شاخص‌های جمعیت حاضر پیشنهاد شده است

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: ژئوپلیتیک؛ رشد جمعیت؛ امنیت ملی؛ ایران؛ گشتاور رشد جمعیت

مراجع

‌منابع

کتب

احمدی، سیدعباس (1390)، ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه، تهران، اندیشه­سازان نور.

امانی، مهدی (1349)، شکل و تحول خانواده در ایران از لحاظ دموگرافیک، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.

روشندل،‌ جلیل (1378)، امنیت ملی و نظام بین المللی، تهران، انتشارا ت سمت.

زنجانی، حبیب الله و دیگران (1378)، جمعیت، توسعه و بهداشت باروری، تهران، نشر و تبلیغ بشری.

‏سازمان ثبت احوال کشور (1387)، سالنامه آماری ثبت ولادت، تهران.

گیدنز، آنتونی (1387)، جامعه شناسی. ترجمه حسن چاوشیان، تهران، نشر نی.

مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، کل کشور سال 1335 تا1385، تهران.

مرکز آمار ایران، آمارگیری جاری جمعیت، تفصیلی کل کشور، 1370.

میرزایی، محمد (1382)، تغییرات ساختار سنی جمعیت در ایران و پیامدهای آن، تهران، گزارش طرح پژوهشی کمیسیون جمعیت و چالش‏های اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی.

میرزایی، محمد (1384)، جمعیت و توسعه با تأکید بر ایران (ده مقاله)، تهران، انتشارات  مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.

کاظمی‌پور، شهلا (1382). مسائل مرتبط با نیروی انسانی و اشتغال، تهران، گزارش طرح پژوهشی کمیسیون جمعیت و چالش‌های اجتماعی شوارای عالی انقلاب فرهنگی.

‌کریمی‌پور، یدالله (1381)، مقدمه‌ای بر تقسیمات کشوری ایران، جلد نخست، تهران، انجمن جغرافیایی ایران.

کریمی‌پور، یدالله و حمیدرضا محمدی (1388)، ژئوپلیتیک ناحیه‌گرایی و تقسیمات کشوری ایران، تهران، میرباقری.

عزت الله، عزتی(1379)، ژئوپلیتیک، تهران، انتشارات سمت.

حافظ نیا، محمدرضا (1381)، جغرافیای سیاسی ایران، تهران، انتشارات سمت.

ـــــــــــ (1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد، انتشارات پاپلی(پژوهشکده امیرکبیر).

مجتهدزاده، پیروز (1381)، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت.

مقالات

احمدی‏پور، زهرا و دیگران (1386)، بررسی روند شتاب توسعه‏یافتگی فضاهای سیاسی – اداری کشور (مطالعه موردی: استان‏های ایران در برنامه‏های اول تا سوم توسعه (1383 – 1368)، تهران، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره اول، صص 49-22.

عباسی شوازی، محمد جلال و حاتم حسینی (1386)، آزمون فرضیه‌های رقیب برای تبیین تفاوت‌های قومی باروری در شهرستان ارومیه، تهران، نامه انجمن جمعیت شناسی، سال دوم، صص 41- 5

عباسی شوازی، محمد جلال (1381)، همگرایی رفتارهای باروری در ایران، روند الگوی سنی باروری در استان‌های کشور طی سال‌های 1375 و 1351، تهران، نامه علوم اجتماعی، شماره 18، صص 231- 201 .

عباسی شوازی، محمد جلال، حاتم حسینی و تی نای پینگپ(1386)، پویایی توسعه و همگرایی باروری اقوام در ایران؛ مقاله ارائه شده در چهارمین کنگره انجمن جمعیت شناسی ایران، 14 و 15 اسفندماه 86، تهران، دانشگاه تهران.

‌لیل نهاری، بهمن (1378)، گشتاور رشد جمعیت ایران، تهران، نامه علوم اجتماعی، شماره 13، بهار و تابستان ، صص 189 تا 206.

‌محمدی، حمیدرضا و دیگران (1378)، تحلیل جغرافیایی منابع تهدید ملی در ایران، تهران، انجمن ژئوپلیتیک ایران، سال چهارم، شماره دوم، تابستان 1387، صص 81-51.

میرزایی، محمد (1378)، نوسانات تحدید موالید در ایران، تهران، جمعیت، فصلنامه پژوهشی سازمان ثبت احوال، شماره 29 و 30، پاییزو زمستان 1378، صص38 تا 59.

میرزایی، محمد و لیلا علیخانی (1386)، بررسی سطح و عوامل موثر بر مرگ و میر شهر تهران در سال 1384 و روند تحولات اپیدمیولوژیکی آن در سی سال اخیر، تهران، نامه انجمن جمعیت شناسی، شماره 3، تابستان ، صص30 تا60.

میرزایی، محمد و مهری شمس قهفرخی، (1388)، روند سالخوردگی جمعیت ایران در نیم قرن اخیر و بررسی ساختار وضعیت سلامت سالمندان، تهران، انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.

مهریار، امیر هوشنگ و دیگران (1388)، بررسی ابعاد سالخوردگی جمعیت و زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی آن، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش­های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.

پایان نامه‌ها؛

ساسانی‌پور، محمد (1389)، مطالعه‌ی سهم سوانح در مرحله گذار اپیدمیولوژیکی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی مجید کوششی، تهران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

نیکزاد، روح­الله (1390)، تقسیمات کشوری و توسعه منطقه‏ای، مطالعه موردی: استان‏های ساحلی جنوب ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی جواد اطاعت، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.

منابع انگلیسی؛

Abbasi-Shovazi M. J. (2000). Effectsof marital fertility and nuptiality on fertility transition in the Islamic Republic of Iran, 1976-1996. Working paper in Demography No. 84, Canberra: Australian Nationl University.

Abbasi-Shovazi M. J (2001). Below Replacement Level Fertility in Iran: Progress and Prospect, Paper Presented for the IUSSP Seminar on International Prespective on Low Fertility, Tokyo,  March 21-23, 2001.

Abbasi-Shovazi M. J. & A Mehryar, G. Jones & P. McDonald (2002). “Revolution, War and Modernization: Population Policy and Fertility Change in Iran.” Journal of Population Research 19(1): 25-46.

Abbasi-Shovazi,M. J(2002).“Revolution, War and Modernization: Population Policy and Fertility Change in Iran.” Journal of Population Research 19(1): 25-46.

Aghajanian, A. & Mehryar, A.M. (1999). “Fertility Transition in the Islamic Republic of Iran: 1976-1996”. Asia-Pacific Population Journal 14(1): 3-42.

Bongaarts, John. )1994(.“Population Policy Options in the Developing World.” Science 263: 771–776.

Hosseini-Chavoshi, M.& P, McDonald and  M.J, Abbasi-Shovazi. (2007) Fertility and contraceptive use dynamics in Iran and its low fertility regions. Working paper No. 1, Australian Demographic and Social Research Institue (ADSRI), College of Arts and Social Sciences.

Goldstone, Jack A. (2002): Population and Security: How Demographic Change Can lead to Violent Conflict, New York, Journal of International Affairs, Fall 2002, Columbia University.

Kruys, G. PH,(2008). Population growth; Its Effects of Human Security With Emphasis on South Africa. Strategic Review for Sourthern Africa. Vol XXX.

Pressat, R. (1985), The dictionary of demography, ed. By Christopher Wilson.