حوزه معنایی اسم و صفت در ساخت نوع ادبی عرفانی (حدیقه سنایی)

عرفان اسلامی

مقاله 3، دوره 16، شماره 60، شهریور 1398، صفحه 36-59   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عباسعلی وفایی^{* 1}؛ فاطمه مرادی²

¹استاد تمام زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران،ایران.

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه‌ طباطبایی،تهران،ایران.

چکیده

نوع (genre) در اساس اشاره به سنخ (type)های ادبی دارد. درواقع مجموعه­ای از قواعد انتزاعی است که نویسندگان در خلق آثارشان خود را ملزم به رعایت آن می­دانند. از همین رو دسته­ای از متون ادبی که دارای شباهت­های ساختاری، محتوایی، بلاغی و... هستند نیز نوع ادبی نامیده می‌شوند. بخش عمده­ای از عوامل موثّر در ایجاد نوع ادبی، مربوط به حوزه­های معنایی است. در این زمینه، واژگان در قالب اسم­ها و صفات به­صورت ساده، مشتق یا مرکّب نقش اساسی­ای در خلق نوع ادبی و تمایز ان­ها با یکدیگر دارند. یکی از انواع مهم در حوزه ادبیّات ایران، نوع عرفانی است. حدیقةالحقیقه سنایی از جملة آثاری است که در زیرمجموعه این نوع قرار می­گیرد. ما در این مقاله در پی آن هستیم که ضمن بررسی 50 واژه در این کتاب، نشان دهیم که حوزه­های معنایی (اسم و صفت) چگونه در ایجاد نوع عرفانی موثّرند. نتایج به­دست آمده نشان می‌دهد حوزه­های معنایی غالب این دسته از واژگان با توجه به مطالعات درزمانی و هم­زمانی و هم­چنین تغییراتی که در دو سطح واژگانی و مفهومی آن­ها پیدا می­شود، با بسامد بالا در خدمت نوع عرفانی قرار گرفته­اند؛ چنانکه از این میان، سهم اسم­های مکان، زمان و برخی واژگان دیگر که ما از آن­ها تحت عنوان واژگان خاص نام برده­ایم، بیشتر است. این پژوهش کاملا نوآورانه است و با نگاهی جدید از حیث کمّی و کیفی به توصیف دقیق متن می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

نوع؛ نوع عرفانی؛ حوزه‌های معنایی؛ اسم و صفت؛ حدیقةالحقیقه سنایی

مراجع