بررسی سیر تطور گفتمان حجاب در سپهر سیاست و فرهنگ ایران

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 5، دوره 6، شماره 20، شهریور 1398، صفحه 99-133   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2019.667450

نویسنده

مهدی جاودانی مقدم

استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

چکیده

الگوی پوشش زنان در تاریخ ایران اشکال، صورت‌بندی و تطورات گوناگونی را پشت سر نهاده است. تطوراتی که گاه در شکل تغییر و گاه به صورت گسست قابل بررسی است. با این وجود، در اکثر پژوهش‌هایی که به بررسی الگوی پوشش زنان در تاریخ ایران صورت گرفته تلاش شده است شناخت توصیفی تطورات در گستره زمان با نگرش تاریخ‌نگاری سنتی مورد استفاده قرار گیرد. براین اساس، این پژوهش‌ها، پوشش را به عنوان موضوع شناسای فردی، کانون‌مند و ذاتی پنداشته و از فهم جامعیت و قرار دادن الگوی پوشش در بطن جریانات اجتماعی باز مانده‌اند، در تاریخ‌نگاری جدید که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است، شناخت عناصر اجتماعی جز در بستر گفتمان‌ها و شناخت زمینه، ممکن نیست و تولید و تغییر عناصر به فرآیندهای سیاسی اجتماعی وسیع‌تری مرتبط است که خود بخشی از آنها هستند. منطبق با این دیدگاه، در ادوار تاریخی ایران اتفاقات مهمی در پس گفتمان حجاب در جامعه به وقوع پیوسته است و نهادها، ساخت‌ها و روابط قدرتی شکل گرفته است - از خانواده تا نهادهای اساسی- که محیط اجتماعی و الگوی پوشش را احاطه کرده‌اند. براین اساس، این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان، با ایجاد پیوند میان الگوی پوشش و گسست‌ها و بافت‌های کلان جامعه، فرهنگ و قدرت که همواره در تولید، تغییر و بازتولید ابژه‌های زندگی اجتماعی موثرند، صورت‌بندی‌های تاریخی- گفتمانی الگوی پوشش زنان را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

حجاب؛ سیاست؛ فرهنگ؛ ایران

مراجع

1. اردلان، پروین (1380‌). حجاب به روایت تاریخ در کتاب جنس دوم (مجموعه مقالات). تهران: توس.
2. امینی، علیرضا (1381). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی. تهران: صدای معاصر.
3. بامداد، بدرالملوک (1348). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. تهران: ابن‌سینا.
4. بشیر، حسن (1385). تحلیل گفتمان دریچه‌ای بر کشف ناگفته‌ها. تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ چهارم.
5. بهرام‌پور، شعبانعلی (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
6. پارسونز، آنتونی (1363). غرور و سقوط. ترجمه منوچهر راستین. تهران: کتاب هفته.
7. پولاک، یاکوب ادوارد (1368). سفرنامه پولاک. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
8. ثاقبی، حسین (1379). نمایش لباس ایران از هزاره‌ سوم پیش از میلاد تا دوران قاجار. صنعت حمل و نقل،‌ 91،(881).
9. جعفری، مرتضی؛ اسماعیل‌زاده، صغری؛ فرشچی، معصومه  (1317). واقعه‌ کشف حجاب، اسناد منتشره از واقعه‌ کشف حجاب در عصر رضاخان. تهران: مؤسسه‌‌ پژوهش‌ها و مطالعات فرهنگی.
10. دیولافوا، ژان (1376). سفرنامه‌ ایران و کلده و شوش. ترجمه و نگارش محمد فره‌وشی(همایون). تهران: دانشگاه تهران.
11. ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سده‌ سیزدهم تا امروز. تهران: اداره‌ موزه‌ها و فرهنگ عامه.
12. رفیع‌پور، فرامرز (1376). توسعه و تضاد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
13. زیبایی‌نژاد، محمدرضا؛ سبحانی، محمدتقی (1379). درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام. قم: دارالثقلین.
14. صبور اردوبادی، احمد (1368). آیین بهزیستی اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد چهارم.
15. صدر، محسن (1364). خاطرات صدرالاشراف. تهران: وحید.
16. صلاح، مهدی (1384). کشف حجاب، زمینه‌ها، پیامدها و واکنش‌ها. تهران: مؤسسه مطالعات سیاسی.
17. غیبی، مهرآسا (1358). هشت هزار سال تاریخ پوشش اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
18. فوران، جان (1382). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی. ترجمه احمد تدین. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ چهارم.
19. کسری، نیلوفر (1380). زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی. تهران: نامک.
20. کوثری، مسعود (1379). آسیب‌شناسی فرهنگی ایران در دوره‌ قاجار. تهران: باز.
21. مدیریت پژوهش و آموزش (1371). خشونت و فرهنگ: اسناد محرمانه کشف حجاب (1322- 1313). تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
22. مکی، حسین (1362). تاریخ بیست ساله ایران. تهران: علمی فرهنگی، جلد ششم.
23. مهرابی، مسعود (1368). تاریخ سینمای ایران از آغاز تا سال 1357. تهران: فیلم.
24. میرفخرایی، تژا (1383). فرایند تحلیل گفتمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
25. نظری، ساره (1396). پوشاک زنان در پنج دوره تاریخی پس از ورود اسلام به ایران. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 2(20): 53-64.