بازشناسی اسلوب بیانی «ما أدراک» در قرآن با کاربرد زبان‌شناسی تاریخی

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 13، دوره 25، شماره 65، شهریور 1398، صفحه 253-276   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا قطبی¹؛ زهره اخوان مقدم²؛ محمد رضایی مقدم^{* 3}؛ محمد حسین اخوان طبسی⁴

¹استادیار گروه علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن، تهران، ایران.

²دانشیار گروه علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن، تهران، ایران.

³دانش آموختۀ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

⁴دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

یکی از اسلوب‌های ادبی مختص قرآن در میان نصوص دینی، «ما أَدراک‏» است. توجه به این قدمت، اهمیت بازخوانی معنای این اسلوب بیانی را با توجه به اختلاف مفسران در ساختار ادبی آن، روشن می‌کند. یکی از راه‌های برون‌رفت از اختلافات تفسیری در مورد مفاهیم اسلوب‌های قرآنی، استفاده از دانش معناشناسی تاریخی است. در این مقاله با استفاده از روش‌های زبان‌شناسی تاریخی مانند ریشه‌شناسی و مطالعات زبان‌های سامی، به دنبال تحلیلی معناشناختی از واژه «دری» و مشتقات آن برای رسیدن به تحلیلی دقیق از ساختار ادبی «ما أدراک» هستیم. دستاورد حاصل نشان می‌دهد که معنای «دانستن» در این «فعل» از قدمت زیادی نسبت به ریشه «علم» در زبان عربی برخوردار است. همین مطلب نقش بسیار کلیدی در رفع اختلاف ادبا و مفسران درباره تحلیل‌های ادبی از فعل «دری» و مشتقات آن در قرآن به ‌ویژه در اسلوب بیانی «ما أدراک» دارد. ادبا و مفسران در تبیین این فعل آن را با مادۀ علم از حیث ادبی مقایسه کردند در حالی که دو ساختار ادبی متفاوت دارند. این اسلوب در قرآن پیرامون بحث قیامت و احوال آن و مقدرات الهی، مطرح می‌شود و کارکرد بیانی آن با توجه به نتیجه بحث ریشه‌شناسی مادۀ «دری» دربردارندۀ مفاهیمی همچون «تهویل» «تفخیم» و «تعظیم» است.

کلیدواژه‌ها

اسلوب ما أَدراک؛ ساختار ادبی؛ ریشه‌شناسی؛ فعل دری

مراجع