معرّفی و بررسی نسخۀ خطّی«صحیفۀ شاهی(تقویم المکاتیب)»

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 11، شماره 40، تیر 1398، صفحه 117-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جلال دهقانی¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ،گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران

²دانشیار،گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران.

چکیده

نسخه­های خطّی، گنجینه­های گران­بهای هر ملّتی است.کشور ما به دلیل داشتن پشتوانۀ فرهنگی قوی ، در این زمینه بسیار غنی است.نسخ خطّی بسیاری به زبان فارسی کتابخانه­های ایران و جهان نگهداری می­شود.این نسخه­ها در زمینۀ علوم گوناگونی نگاشته شده است. منشآت و ترسّل یکی از گونه­های رایج در تاریخ ادب فارسی و عنوان عمومی آثار و  کتاب­هایی است که در­برگیرندۀ منشور یا فرمان، اخوانیات، جوابیات، سلطانیات، سوگندنامه­ها و عهدنامه­ها، فتح­نامه­ها یا شکست­نامه­ها است. عصر تیموری یکی از درخشان­ترین و پُررونق­ترین دوران منشآت­نویسی است. در این دوره، انشاءِ منشآت و ترسّلات گوناگون، مقیاس و معیاری برای سنجش مایه­های سخن­شناسی و ذوق به­ شمار­ می­رود. منشآت صحیفۀ شاهی یا تقویم­المکاتیب عنوان یکی از منشآت عصر تیموری است که به همّت ملّا حسین واعظ کاشفی سبزواری دبیر و منشی دربار سلطان حسین بایقرا و مؤلّف کتب بی شماری از قبیل جواهرالتّفسیر، انوار سهیلی، روضه الشّهدا و ... تدوین شده است. نسخه­های خطّی این کتاب در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانۀ مَلِک و چندین کتابخانۀ دیگر نگه­داری می­شود. با توجّه به اهمیّت ادبی و تاریخی کتاب صحیفۀ شاهی در این مقاله که به روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته، ضمن نگارش مقدّمه­ای در تاریخ مراسلات و معرّفی    نسخه­های خطّی این اثر، بر احیای یکی از مواریث تاریخی و ادبی کشور تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

ملّا حسین واعظ کاشفی سبزواری؛ صحیفۀ شاهی(تقویم المکاتیب)؛ منشآت؛ نسخۀ خطّی؛ عصر تیموری

مراجع

1. بهار، محمّد تقی.(1386). سبک شناسی، ج 3، تهران: زوّار.

2. خطیبی، حسین.(1386).فنّ نثر در ادب پارسی، ج 3، تهران: زوّار.

3. خواند میر، غیاث­الدّین.(1379). رجال کتاب حبیب­السّیر، گردآوری عبدالحسین نوایی، تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

4. خواند میر، غیاث­الدّین بن همام­الدّین.(1380). حبیب­السّیر، زیر نظر دکتر محمّد دبیر سیاقی، ج 4، چاپ 4، تهران:خیّام.

5. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.

6. صفا، ذبیح الله.(1370).گنجینۀ سخن،ج 1، تهران: امیر کبیر.

7. عبّاسی، جواد.(1379).جواهر­التّفسیر، تفسیر ادبی، عرفانی، حروفی، شامل مقدّمه­ای در علوم قرآنی و تفسیر سورۀ حمد، تهران: میراث مکتوب.

8. کاشفی سبزواری، فخرالدّین علی.(1356).رشحات عین­الحیات، به کوشش علی اصغر معینیان، تهران: بینا

9. مدرّس تبریزی، محمد علی.(1326).ریحانه­الادب ، جلد 5، تهران: کتابفروشی خیّام.

10. ناصری داودی، عبدالحمید.(1378).تشیّع در خراسان عهد تیموری، مشهد: نشر بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی.

11. نظامی باخرزی، عبدالواسع.(1357).منشا­الانشاء، به اهتمام رکن­الدّین همایون فرّخ، تهران: نشر دانشگاه ملّی.

12. نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی.(1376). چهار مقاله، به اهتمام محمّد معین، تهران: صدای معاصر.
مقالات
1. حضرتی،حسن، مقیمی،غلامحسن.(1377).«نگاهی اجمالی به حیات و اندیشه سیاسی کاشفی»، نشریۀ حکومت اسلامی،شماره9،125-151.
2. عبّاسی، جواد.(1378).« گذری بر جواهرالتّفسیر کاشفی سبزواری»،آینۀ میراث، شماره4،84-85

3. علّامی، بهمن.(1392).« بررسی و معرّفی نسخۀ خطی«ترسّل و منشآت اسفزاری»،هشتمین انجمن ترویج زبان وادب....فارسی....ایران،زنجان:دانشگاه...زنجان،2-5.