بررسی تشبیه و تنزیه در نگاه ابن عربی و مولانا

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 11، شماره 39، شهریور 1398، صفحه 99-119   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احسان سیدمحرمی^{* 1}؛ حمیدرضا سلیمانیان(نویسنده مسئول)²؛ عباس خیرآبادی³؛ محمود فیروزی مقدم⁴

¹گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت حیدریه

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبات فارسی، واحد تربیت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

⁴استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربیت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

چکیده

یکی از مسائل پیچیده و قابل تأمل در مبحث خداشناسی ، موضوع تشبیه و تنزیه است . تشبیه و تنزیه را می توان دو حالت عقلی و روحیِ شناخت حق تعالی توسط انسان دانست . در تشبیه ، انسان برخی از صفات همچون شنوایی یا بینایی را به حق تعالی نسبت می دهد که برای نمونه می‌توان به داستان موسی و شبان در مثنویِ مولانا اشاره نمود . البته دلیل این تشبیهات را می‌توان در برخی از احادیث و آیات جست . هرچند که گاه عده ای در این تشبیهات آن قدر مبالغه می ورزندکه دانشمندان علوم اسلامی ، در مقابله با این گروه ، بحث تنزیه را مطرح می کنند و حق تعالی را نسبت به صفات بشری منزه می شمارند و آیات مورد استثناء اهل تشبیه را به گونه ای تفسیر می‌کنند که معنای واقعی نداشته باشد . این نوشتار با روش توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای ، ضمن بررسی جداگانة نظریات ابن عربی و مولانا ، برآن است تا از طریق شناخت دیدگاه این دو عارف بزرگ ، شیوة صحیح برخورد با مسئلة تشبیه و تنزیه را نشان بدهد .

کلیدواژه‌ها

تشبیه؛ تنزیه؛ خدا؛ عرفان؛ مولانا؛ ابن عربی

مراجع