بررسی مفهوم «دیگری» در منطق‎الطیر عطار

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 11، شماره 39، شهریور 1398، صفحه 120-138   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

نرگس صالحی^{* 1}؛ محمدرضا حاجی آقابابایی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

منطق‎الطیر عطار از منظومه‎های مهم عرفانی است که می‎توان آن را بر اساس نظریه‌ی‎ منطق مکالمه‎ای باختین و تبیین مفهوم «دیگری» مورد بررسی قرار داد. عطار در پی تبیین جایگاه مرغان به عنوان «من» و سیمرغ یا همان ذات الهی به عنوان «دیگری» است. حرکت مرغان به سوی سیمرغ حرکتی برای شناخت ارزش وجودی خود است که با پشت سر گذاشتن مراحل سیر و سلوک، درکی درست از هویت و جایگاه خود پیدا می‎کنند. از دیدگاه عرفانی، جهان چیزی جز جلوه‎ای از ذات الهی نیست و از این رو اعتقاد به مفهوم دوگانه‎ی «من» و «دیگری» در اندیشه‎ی عرفانی، امری باطل است. مطابق با این دیدگاه منی وجود ندارد و اگر آدمی چنین تصور نادرستی دارد، به سبب وابستگی‎ها و تعلقات پیرامونی است و آنچه سیر و سلوک نامیده می‎شود، در حقیقت راهی است برای رساندن آدمی به شناخت تازه‎ای از خود و فهم این موضوع که خودی وجود ندارد و هرچه هست، اوست. با توجه به چنین اندیشه‎ای به هیچ روی گفت‎وگویی میان من و دیگری شکل نمی‌گیرد و اصولاً دیدگاه عرفانی، دیدگاهی چندصدا به شمار نمی‎آید. آنچه در عرصه‎ی عرفان وجود دارد و شخص عارف با سیر و سلوک خود در پی رسیدن به آن است، نفی من و متجلی ساختن خداوند است و این همان چیزی است که در عرفان توحید نامیده می‎شود.

کلیدواژه‌ها

تحلیل متن؛ چندصدایی؛ دیگری؛ عطار؛ منطق‌الطیر

مراجع