واکاوی زیبایی‌شناسی استعاره‌های مفهومی طبیعت در سوره‌های نجم و قمر

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 16، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 341-363   

نویسندگان

حسین گلی¹؛ شهاب الدین کریمی²

¹استادیار رشته زبان و ادبیات عرب، دانشگاه اراک

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب، دانشگاه اراک

چکیده

سوره‌های نجم و قمر، در حوزه مفاهیم طبیعت، تصاویری شگرف از زیبایی‌شناسی استعاری را انعکاس می‌دهند؛ این زیبایی‌ها، آمیزه‌ای از طرح‌واره‌های گوناگون انتزاعی است. از آنجا که پیشینیان، استعارات کلاسیک مانند استعاره و مجاز را در بررسی تصاویر قرآنی مد نظر قرار می‌دادند، لازم است به استعاره از دیدگاه نوین و معاصر نگریسته شود تا زوایای زیبایی شناسی آن فراگیرتر و شیواتر گردد. از این رو در این حوزه به دو تن از اندیشمندان علوم شناختی، لیکاف و جانسون، برمی‌خوریم که با ارائه نظریه استعاره‌های مفهومی در صدد بیان استعاره از زبان دیگر برآمدند. با این وجود در بررسی سوره‌های نجم و قمر از دیدگاه استعارات مفهومی به نکاتی زیبایی‌شناسانه در مواجه با طبیعت و بیان زبانشناسی جدید دست یافته‌ایم. همچنین به منظور بررسی این کارکرد ادبی- هنری از نمونه‌های متعدد تصویرسازی و جانمایی طرح‌واره‌های طبیعی استفاده نموده‌ایم. بر این مبنا، شیوه پژوهش در چارچوب توصیفی- تحلیلی-کاربردی تنظیم گردیده است.

کلیدواژه‌ها

زیبایی‌شناسی؛ استعاره‌های مفهومی؛ سوره نجم؛ سوره قمر

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

بکری، شیخ امین. 1400ق، التعبیر الفنی فی القرآن، بیروت: دار الشروق.

زیدی، ناصر یاسر. 1980م، فی القرآن الکریم، عراق: دار الرشید.

سیوطی، جلال الدین. 1408ق، معترک الاقران، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه.

فاضلی، محمد. 1365ش، دراسة ونقد فی مسائل بلاغیة هامة، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

قائمی نیا، علیرضا. 1390ش، معناشناسی شناختی قرآن، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

کاسیرر، ارنست. بی‌تا، فلسفه روشن‌گری، ترجمه یدالله موقن، تهران: نیلوفر.

نیلی‌پور، رضا. 1394ش، زبان‌شناسی شناختی، تهران: هرمس.

کتب انگلیسی

Lakoff, G and Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago and London: university of Chicago press.

Dennis, Tay. (2014). Lakoff and the Theory of Conceptual Metaphor. To be published in J. Littlemore & J. R. Taylor, eds. Cognitive Linguistics Companion. London: Bloomsbury.

Lakoff, G. (1992). The Contemporary Theory of Metaphor. To Appear in Ortony, Andrew (ed.) Metaphor and Thought (2nd edition), Cambridge University Press.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

عسگری، انسیه و شاکر، محمد کاظم. 1394ش، «تفسیر تطبیقی: معنایابی و گونه شناسی»، دوفصلنامه دانشگاه قم، سال اول، شماره2، صص 9-32.

قائمی نیا، علیرضا. 1393ش، «استعاره مفهومی در آیات قرآن»، در مجموعه مقالات زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی، چاپ دوم، صص 31-59، تهران: هرمس.

لیکاف، جورج. 1382ش، «نظریه معاصر استعاره»، کتاب استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی‌آفرینی، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سوره مهر.

ممتحن، مهدی و حاجی زاده، مهین. 1389ش، «موسیقی و نظم آوایی قرآن کریم»، مجله مطالعات قرآنی جیرفت، سال اول، شماره 46، صص 173-190.

ویسی، الخاص و اورکی، غلامحسن. 1394ش، «تحلیل ساختار زبان قرآن، در چارچوب نظریه معاصر استعاره»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های ادبی- قرآنی، سال سوم، شماره اول، بهار.

هوشنگی، حسین و سیفی پرگو، محمود. 1388ش، «استعاره‌های مفهومی در قرآن از منظر زبان‌شناسی شناختی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، سال اول، شماره 3، صص 34-9.

یوسفی راد، فاطمه. 1382ش، «بررسی استعاره زمان در زبان فارسی رویکرد شناختی»، پایان نامه کارشناسی ارشد گروه زبان‌شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.