تاثیر عصاره گیاه به‌لیمو Aloysia citrodora بر عملکرد رشد، ترکیبات لاشه و برخی آنزیم‌های کبدی در ماهی قزل آلای رنگین‌کمان(Oncorhynchus mykiss)

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 3، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 46، شهریور 1398، صفحه 27-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی عادلی؛ مهشید شاملوفر^* ؛ رضا اکرمی

1-گروه شیلات، واحد آزاد شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: استفاده از محرک­های رشد با منشائ طبیعی به­دلیل نداشتن اثرات زیست محیطی مخرب در سال­های گذشته مورد توجه بوده است. از این رو این مطالعه با هدف بررسی اثر عصاره گیاه به­لیمو بر روی عملکرد رشد، ترکیبات لاشه و برخی آنزیم­های کبدی ماهی قزل آلای رنگین­کمان(Oncorhynchus mykiss) انجام گردید.
روش کار: ماهیان قزل­آلای رنگین­کمان با وزن متوسط 31/1±52/25 گرم به مدت 6 هفته در 4 تیمار(تیمار یک یا شاهد بدون افزودن عصاره، تیمار دو 5/2، تیمار سه 5 و تیمار چهار 7 گرم عصاره به لیمو در هر کیلوگرم جیره غذایی) و 3 تکرار مورد آزمایش قرار گرفتند. در پایان دوره علاوه بر وزن ماهیان، ترکیبات لاشه شامل رطوبت، پروتئین، چربی و خاکستر اندازه­گیری شد. هم چنین به منظور اندازه­گیری آنزیم­های آسپارتات آمینو ترانسفراز(AST)، آلانین آمینو ترانسفراز(ALT) و آلکالین فسفاتاز خون­گیری از ماهیان از ورید پشتی انجام گرفت.
یافته‌ها: بیشترین میزان وزن به دست آمده، نرخ رشد ویژه و بهترین کارایی پروتئین در تیمار 4 مشاهده گردید که اختلاف معنی­داری با تیمار شاهد داشت(05/0>P). هم­چنین کم­ترین میزان ضریب تبدیل غذایی در تیمار 4 مشاهده شد که با تیمار شاهد اختلاف معنی­داری داشت(05/0>P). میزان بازماندگی در تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری نداشت(05/0<P). نتایج به دست آمده از آنالیز ترکیبات تقریبی لاشه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان اختلاف معنی­داری را بین تیمارهای مختلف نشان نداد(05/0<P). نتایج حاصل از آنالیز آنزیم­های کبدی بررسی شد و اختلاف معنی­داری بین میزان AST، ALT  و آلکالین فسفاتاز بین تیمارهای مختلف دیده نشد(05/0<P).
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به دست آمده عصاره گیاه به­لیمو می­تواند عملکرد رشد ماهی قزل­آلای رنگین­کمان را بهبود بخشد و تاثیر منفی در عملکرد آنزیم­های کبدی AST، ALT و ALP نداشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عصاره به‌لیمو؛ قزل‌آلای رنگین کمان؛ رشد؛ ترکیب لاشه؛ آنزیم‌های کبدی

اصل مقاله

مقدمه

 

در حال حاضر با توجه به افزایش جمعیت جهان و نابودی منابع طبیعی در اثر آلودگی‌های به وجود آمده توسط بشر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی، کمبود غذا بزرگ­ترین خطری است که جوامع بشری را تهدید می‌کند. افزایش تولید پرتئین از طریق افزایش صید و افزایش آبزی­پروری امکان­پذیر است، ولی با توجه به محدود شدن صید از طریق منابع آبی، آبزی­پروری به عنوان یک راه­کار اساسی، می­تواند از طریق تامین پروتئین مورد نیاز انسان، نقش مهمی را ایفا کند(10). از آن­جایی که توجیه اقتصادی پرورش آبزیان بسیار حائز اهمیت می­باشد، جنبه­های مختلف تولید و پرورش آبزیان مانند رشد و بقا و نیز راه­های افزایش مقاومت و ایمنی ماهیان نسبت به بیماری­ها مورد بررسی و تحقیق قرار می­گیرد. حداکثر سوددهی در آبزی پروری از طریق بهبود شرایط کیفی آب، افزایش تراکم، استفاده از مکمل­های(آنتی­بیوتیکی، گیاهی و غیره) کنترل بیماری­ها، بهبود جیره­های غذایی فرموله شده، استفاده از تکنولوژی­های نوین پرورش و انتخاب گونه مناسب انجام می­گیرد(11). از دیگر روش­های افزایش تولید، می­توان به کنترل بیماری اشاره کرد که در این زمینه استفاده از داروهاو ترکیبات گیاهی ضد میکروبی(آنتی­بیوتیک و ترکیبات گیاهی) مطرح گردیدند البته برخی از این مواد در کنار استفاده از مقادیر بالای آن­ها منجر به بهبود رشد و مقابله با بیماری ها می­شود اما خود این مواد باعث ایجاد مشکلات جدیدی در بخش تولید شده است که مقاوم شدن عوامل بیماری زا(8)، تغییر فلور میکروبی روده(که باعث تغییرات در سلامت میزبان می شود) به سوی فلور نامتعادل، انتقال این مواد به انسان­ها(بزرگنمایی زیستی)، آلودگی های زیست­محیطی و افزایش هزینه­های جاری تولید ماهی برخی از این مشکلات هستند(11). این تغییرات در آبزیان باعث شده است که در اغلب کشورهای آمریکایی و اروپایی، استفاده از آنتی بیوتیک­ها ممنوع و یا با محدودیت­های شدیدی مواجه گردد(23، 5). امکان جایگزینی مواد افزودنی جدید طبیعی به جای آنتی­بیوتیک­ها و هورمون­ها در رژیم غذایی حیوانات در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از آن­ها نشان داده­اند که می توان برخی از مواد گیاهی مانند عصاره یا برخی از ترکیبات گیاهی مختلف را برای افزایش کارایی جیره به آن افزود(16). مکمل­ها و داروهای گیاهی به عنوان تحریک کننده­ی رشد و ایمنی هزاران سال است که توسط انسان­ها مصرف می­شود، این دسته از گیاهان حاوی مواد و ترکیبات فعالی مانند پلی ساکاریدها، آلکالوئیدها، یا فلاونوئیدها هستند. به­کارگیری این گیاهان در آزمایشات حیوانات دیگر از جمله موش، مرغ، و حتی لاین­های سلول­های انسانی موید تحریک­کنندگی رشد و ایمنی این گیاهان بودند، از همین روی در سال­های اخیر علاقه و تمایل زیادی برای به­کارگیری این گیاهان در جیره ی آبزیان ایجاد شده است(20، 15). گیاه به­لیمو Lemon verbena با نام علمی Aloysia triphylla یاAloysia citriodora و Lippia citriodora درختچه­ای خزان­پذیر از خانواده­ی شاهپسند(Verbenaceae) است که ارتفاع گیاه بسته به شرایط آب و هوایی متغیر و از 500-50 سانتی‌متر می‌باشد و دارای ارزش دارویی بالایی می­باشد، برگ­ها و اندام رویشی این گیاه دارای اسانس و موادی می­باشد که خاصیت آرام بخشی و تسکین­دهنده اعصاب، تب بر، مسکن، ضدنفخ و کمک­کننده به هضم غذا را دارد(1). ترکیبات اسانس برگ­های به­لیموی تهیه شده از مناطق ایرانی شامل ژرانیول، نرول، نرال، ژرانیال، لیمونن و 1و8-سینتول، اسپاتولنول و آلفا-کورکومن می­باشند(19). اما عمده­ترین ترکیبات اسانس در برگ به لیمو لیمونن، 1و8-سینئول، ژرانیال، نرال، بتا-گوانین، اسپاتولنول و سایوفیلن اکسید گزارش شده است، برگ­های به­لیمو دارای اسیدهای فنولیک و فنیل پروپانوئیدها می­باشند(22). در مطالعات اخیر اثبات شده است که عصاره گیاه به­لیمو از طریق جلوگیری از افزایش پلاسمای سرم منجر به کاهش استرس در برخی آبزیان شده که­اثر آرام­بخشی و بیهوشی  برای این ماهیان داشته است(30، 22). هم­چنین استفاده از اسانس گیاه به­لیمو فاکتورهای رشد را در ماهی کپور معمولی بهبود بخشیده است(13). ترکیبات فنولی و ترپنوئیدها(Terpenoids) مکمل­های گیاهی اثر آنتی اکسیدانی(جاذب رادیکال­های آزاد) دارند. این به نوبه خود منجر به تغییر فلور روده خواهد شد، بنابراین منجر به افزایش هضم­پذیری و جذب مواد غذایی، منجر به تغییرات مورفولوژیکی و بافت شناختی در مسیر گوارشی و بهبود پارامترهای ایمنی خواهد شد(14). ماهی قزل‌آلای رنگین­کمان از خانواده آزاد ماهیان با نام علمی Oncorhynchu smykiss و نام انگلیسی Rainbow trout در دسته ماهیان سردابی تقسیم‌بندی می‌شود. در میان آزادماهیان این گونه، تنها گونه‌ای است که برای پرورش بسیار مناسب تشخیص داده شده است، چرا که در برابر تغییرات محیطی نظیر تغییر مقدار اکسیژن ودی­اکسید کربن محلول در آب، آلودگی‌ها و درجه حرارت، مقاوم بوده و از سرعت رشد مناسبی برخوردار است. به علاوه این‌که به‌راحتی از غذاهای دستی استفاده می‌کند(12).با توجه به نیاز جمعیت کشور به دسترسی به منابع پروتئینی سالم و استفاده بهینه از منابع آبی، پرورش ماهی قزل­الای رنگین­کمان در کشور در سال­های اخیر توسعه زیادی یافته است. میزان تولید ماهی قزل­الای رنگین کمان در سال 1396 در ایران در حدود 160 هزار تن بوده­است که بزرگترین تولید کننده این ماهی در آب شیرین در جهان می­باشد.

بنابراین با توجه به اهمیت فاکتورهایی از قبیل محتوی آنتی اکسیدانی این گیاه و احتمال تحریک کنندگی رشد و ایمنی گیاه به­لیمو و با توجه به این­که تنها راه توجیه پذیر ارائه و در اختیار دادن این مواد تحریک کننده رشد و ایمنی از طریق تغذیه می­باشد در بررسی حاضر سعی گردید تا اثر بخش بودن این ماده گیاهی در جیره آبزیان اثبات و بهترین میزان مورد استفاده از این گیاه جهت کارایی مناسب و اثربخشی آن به عنوان محرک رشد در بچه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان معرفی گردد.

مواد و روش ها

تهیه ماهی

300 قطعه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان با وزن متوسط 25 گرم از کارگاه تکثیر و پرورش معتبر در استان گلستان تهیه شد و به سالن آبزی­پروری دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر انتقال یافت. این ماهیان در شرایط محیطی مشابه در داخل تانک­های فایبرگلاس مستطیلی 500 لیتری به مدت 2 هفته جهت سازگاری با شرایط آزمایشگاهی نگه­داری شدند. حجم آب­گیری در هر تانک 250 لیتر و تعداد ماهیان هر تانک 20 قطعه بود. در طول این مدت از جیره تجاری قزل آلای رنگین کمان ببرای تغذیه ماهیان استفاده شد. ترکیبات تقریبی جیره استفاده شده(بر حسب درصدی از وزن مرطوب) شامل %2/10 رطوبت، %41 پروتئین، % 1/14 چربی و %2/7 خاکستر بود.

عصاره گیاهی

عصاره اتانولی گیاه به­لیمو از شرکت گیاه اسانس شهرستان گرگان، استان گلستان تهیه شد.

 غذا دهی

در این مطالعه برای تغذیه ماهیان از جیره مخصوص قزل­آلای رنگین­کمان ساخت شرکت فرادانه استفاده گردید. برای آماده سازی جیره های آزمایشی عصاره گیاه به­لیمو تهیه شده به نسبت­های تعیین شده به جیره ها به روش اسپری کردن اضافه شد(21). پس از انجام این مراحل غذا تا موقع استفاده در پلاستیک­های دو جداره در یخچال نگهداری و پس از سازگاری کامل بچه ماهیان با جیره­های آزمایشی و شرایط پرورش، تعداد 240 قطعه ماهی قزل­آلای رنگین کمان انگشت قد با میانگین وزنی 31/1±52/25 گرم در 12 عدد حوضچه فایبرگلاس توزیع گردیدند. در هر حوضچه 20 قطعه ماهی قرار گرفت.در طی دوره غذادهی، میزان غذای روزانه بر اساس 5/2 درصد وزن بدن با دفعات 2 بار در روز و به مدت 6 هفته انجام شد(21). دوره غذادهی به مدت شش هفته ادامه یافت. دمای آب نیز در طول دوره بین 14-17 درجه سانتی گراد بود.

زیست­سنجی

برای آگاهی از عملکرد جیره­های غذایی و چگونگی رشد ماهیان، در ابتدای دوره پرورش و در طول دوره پرورش هر 15 روز ماهیان زیست­سنجی شدند. برای انجام این کار تمام ماهیان موجود در حوضچه با ترازوی با دقت 01/0 گرم توزین و طول کل آن­ها نیز با خط­کش با دقت 1 میلی­متر اندازه­گیری می­گردید. 24 ساعت قبل از زیست­سنجی و در روزی که زیست­سنجی انجام می­شد ماهیان تغذیه نمی­شدند.

نمونه­برداری

در پایان دوره پرورش به ماهیان جوان 24 ساعت قبل از کشتار غذا داده نشد. تمام ماهیان به­طور انفرادی وزن و طول کل آن­ها نیز اندازه­گیری شد. از هر تکرار 3 ماهی(هر تیمار 9 ماهی) برای خون­گیری و انجام آنالیز­های شیمیایی از بافت به­صورت تصادفی انتخاب گردیدند. بافت­های نمونه­برداری شده پس از خشک شدن در آون و اندازه­گیری رطوبت، تا زمان انجام آزمایش در دمای 20- درجه­ سانتی­گراد نگه­داری شدند.

فاکتورهای رشد، تغذیه و بازماندگی:

تمامی پارامترهای مربوط از طریق فرمول­های معتبر مورد محاسبه قرار گرفت(2).

-        افزایش وزن بدن(BWI): میانگین وزن نهایی-میانگین وزن اولیه

-        ضریب تبدیل غذایی(FCR): کل غذای خورده شده/ میزان افزایش ون بدست آمده

-        ضرب رشد ویژه(SGR): (لگاریتم میانگین وزن نهایی- لگاریتم میانگین وزن اولیه)/ تعداد روزهای پرورش

-        رشد روزانه(GR): (میانگین وزن نهایی –میانگین وزن اولیه)/تعداد روزهای پرورش

-        ضریب چاقی(CF): [میانگین وزن نهایی (طول کل بدن به توان 3)] × 100

-        غذا خورده شد((FI: مقدار کل غذای خورده شده توسط هر ماهی به گرم / [(میزان افزایش وزن بدن/2)×(تعداد روزهای پرورش)]

-        میزان بازماندگی(SR): (تعداد ماهیان در ابتدای دوره پرورش / تعداد ماهیان موجود در انتهای دوره پرورش) × 100

آنالیز شیمیایی ترکیبات لاشه:

در انتهای دوره آزمایش، ترکیبات لاشه تیمارهای مختلف(3 عدد بچه ماهی از هر تکرار) به طور تصادفی انتخاب و سپس به آزمایشگاه منتقل و فاکتورهایی هم­چون رطوبت، پروتئین خام، چربی خام و خاکستر با استفاده از روش استاندارد AOAC(3)آنالیز شد.

آنزیم­های کبدی

آزمایشات مربوط به آنزیم­های کبدی شامل آسپارتات آمینو ترانسفراز(AST)، آلانین آمینو ترانسفراز(ALT) و آلکالین فسفاتاز پس از سانتریفوژ کردن خون و جدا نمودن پلاسما توسط کیت­های آزمایشی مربوطه در آزمایشگاه کاوش واقع در شهر گرگان انجام شد.

تحلیل آماری

این مطالعه در قالب یک طرح کاملاً تصادفی با 3 تیمار آزمایشی و یک تیمار شاهد که هر کدام دارای 3 تکرار بودند انجام پذیرفت. ابتدا جهت بررسی نرمال بودن داده­ها، تمام داده­های به­دست آمده توسط آزمون نرمالیتی کولموگروف و اسمیرنوف مورد سنجش قرار گرفت. سپس تجزیه و تحلیل داده­های مربوط به شاخص­های مختلف عملکرد رشد، تغذیه و بازماندگی، شاخص های خونی، بیوشمیایی، ایمنی غیر اختصاصی و آنالیز ترکیب فیله و کبد از طریق آزمون آنالیز واریانس یک طرفه(One way ANOVA) و آزمون تعقیبی دانکن(Duncan) و توسط نرم افزار SPSS نسخه 18 در سطح احتمال 5 % خطا انجام شد

نتایج

در طول دوره آزمایش تمام جیره­های غذایی به­خوبی توسط ماهیان مورد استفاده قرار گرفتند و غذای خورده نشده مشاهده نشد. در جدول 2 شاخص­های رشد ماهی قزل­آلای­رنگین کمان آمده است. بقا در همه تیمارها 100 درصد بود. بیشترین میزان وزن پایانی، وزن گرفته شده، نرخ رشد ویژه و کارایی پروتیین در تیمار 4 با 7 گرم عصاره گیاهی در کیلوگرم جیره غذایی دیده شد که با تیمار شاهد اختلاف معنی داری داشت(05/0>P). بیشترین میزان ضریب تبدیل غذایی و غذای خورده شده در تیمار شاهد مشاهده گردید که اختلاف معنی­داری با سایر تیمارها داشت(05/0>P). جدول 1 میزان عصاره در هر تیمار مشخص شده است.

 

جدول 1- تیماربندی و میزان عصاره گیاه به لیمو در هر تیمار

تیمار 1 (تیمار شاهد)	بدون افزودن عصاره گیاه به لیمو
تیمار 2	5/2 گرم عصاره به­لیمو در کیلوگرم جیره غذایی
تیمار 3	5 گرم عصاره به­لیمو در کیلوگرم جیره غذایی
تیمار 4	7 گرم عصاره به­لیمو در کیلوگرم جیره غذایی

جدول 2-شاخص­های رشد ماهی قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با سطوح مختلف عصاره گیاه به­لیمو

شاخص/تیمار	1	2	3	4
وزن اولیه (گرم)	a78/1±7/28	a36/2±28/25	a18/2±23/25	a88/0±38/28
وزن پایانی (گرم)	ab17/0±43/46	a69/1±76/44	ab26/2±25/46	b54/1±82/49
وزن بدست آمده (گرم)	a3/1±73/17	ab04/2±48/19	b48/0±02/21	b15/1±43/21
نرخ رشد ویژه (درصد)	a17/0±84/6	ab25/0±06/7	b05/0±25/7	b12/0±29/7
ضریب تبدیل غذایی	b13/0±41/2	a28/0±06/2	a12/0±93/1	a06/0±08/2
کارایی غذا	a02/0±41/0	ab06/0±48/0	b03/0±51/0	ab02/0±48/0
ضریب چاقی	a1/0±09/1	a01/0±17/1	a21/0±16/1	a08/0±09/1
کارایی پروتیین	a06/0±15/1	ab18/0±35/1	b08/0±43/1	ab05/0±33/1
غذای خورده شده رزوانه (گرم)	b13/0±41/2	a28/0±06/2	a12/0±93/1	a08/0±08/2
بازماندگی (درصد)	a100	a100	a100	a100

مقادیر به­صورت میانگین ± انحراف معیار بیان شده­اند. حروف مشابه نشان­دهنده عدم اختلاف معنی‌دار می­باشد.

 

ترکیبات لاشه

مقادیر ترکیبات لاشه ماهی قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با تیمارهای مختلف در جدول 3 آمده است. نتایج به دست آمده از آنالیز ترکیبات تقریبی لاشه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان اختلاف معنی­داری را بین تیمارهای مختلف نشان نداد(05/0<P).

 

جدول3- ترکیبات لاشه ماهی قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با سطوح مختلف عصاره گیاه به لیمو

شاخص/تیمار	1	2	3	4
رطوبت (درصد)	a63/0±28/77	a55/0±34/77	a2/1±95/76	a58/0±62/77
پروتیین (درصد)	a32/0±61/17	a25/0±17/18	a78/0±96/17	a52/0±51/18
چربی (درصد)	a74/0±91/2	a28/0±20/2	a95/0±1/3	a45/0±93/1
خاکستر (درصد)	a17/0±7/1	a1/0±8/1	a03/0±71/1	a1/0±6/1

مقادیر به­صورت میانگین ± انحراف معیار بیان شده­اند. حروف مشابه نشان­دهنده عدم اختلاف معنی‌دار می­باشد.

 

آنزیم های کبدی

در جدول 4 داده­های مربوط به اندازه گیری برخی آنزیم­های کبدی آمده است. اختلاف معنی­داری بین میزان AST،ALT و آلکالین فسفاتاز بین تیمارهای مختلف دیده نشد(05/0≤P).

 

 

جدول 4- برخی آنزیم­های کبدی ماهی قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با سطوح مختلف عصاره گیاه به لیمو

شاخص/تیمار	1	2	3	4
AST (U/L)	a71/21±73/318	a43/14±13/322	a09/7±67/338	a83/16±33/330
ALT (U/L)	a23/1±46/17	a34/0±5/16	a75/0±83/16	a44/1±76/17
آلکالین فسفاتاز (U/L)	a03/30±67/628	a61/63±33/631	a19/56±67/618	a29/34±67/636

مقادیر به­صورت میانگین ± انحراف معیار بیان شده­اند. حروف مشابه نشان­دهنده عدم اختلاف معنی‌دار می­باشد

بحث و نتیجه گیری

امروز‌ه ‌استفاد‌ه‌از مواد محرک ایمنی به عنوان یک مکمل غذایی که قادر به بهبود دفاع غیراختصاصی و ایجاد مقاومت در برابر عوامل بیماری­زا در زمان بروز استرس­های فراوان حین دوره پرورش ماهی باشند، مورد توجه هستند، در سال­های اخیر به دلیل توجه به حفظ محیط زیست و بهره گیری از مواد فاقد باقی ماندگی در محیط زیست، استفاد‌ه ‌از مواد محرک رشد و ایمنی گیاهی در حال افزایش ‌می‌باشد. به طور کلی برای افزایش میزان مقاومت در برابر ابتلا به بیماری ها و کاهش میزان مصرف آنتی‌بیوتیک­ها، امروزه افزودن محرک­های ایمنی به غذاها رایج شده است که این افزودنی­ها موجب فعال شدن گلبول سفید و افزایش سلامت روده می‌شود و به وفور در پرورش ماکیان و سایر دام­های پرورشی مورد استفاده قرار می‌گیرد(25). که این پیشرفت­ها بر روی فاکتورهای رشد و شاخص­های خون، خود می‌تواند از دلایل استفاده از محرک­های رشد و ایمنی در جیره های غذایی باشد. در آبزی­پروری پایدار دستیابی به الگوها و عوامل آنابولیکی که بتواند افزایش راندمان رشد را به ­همراه داشته باشد، از اهداف مهم مدیریت پرورشی قلمداد می­گردد. در مطالعه حاضر بهترین میزان افزایش وزن و بالاترین میزان نرخ رشد ویژه در تیمار 4 با 7 گرم عصاره گیاهی در جیره غذایی مشاهده شد. کم­ترین میزان افزایش وزن و نرخ رشد ویژه در تیمار شاهد دیده شد که در این تیمار از عصاره گیاهی در جیره غذایی ماهیان استفاده نشده بود. این نتایج با نتایج  Gholipourkhaniو همکاران(2017) که از اسانس به­لیمو در جیره غذایی کپور معمولی استفاده کرده بود مطابقت دارد(13). هم­چنین برخی محققان گزارش کردند که استفاده از ترکیبات گیاهی باعث افزایش جذب مواد غذایی از طریق تحریک آنزیم­های هضم کننده می­شود از این رو رشد ماهیان افزایش می­یابد(18). در مطالعه Vazirzadeh و همکاران(2017) در فاکتورهای رشد ماهیان قزل­آلای تغذیه شده با عصاره گیاه Ducrosia anethifolia تغییر معنی داری مشاهده نشد(29). افزایش توان تولید ماهی و سایر آبزیان پرورشی ارتباط بسیار نزدیکی با ارتقای کارآیی تغذیه دارد. غذا یکی از پرهزینه­ترین بخش­های آبزی­پروری است و بهینه­سازی آن می­تواند نقش بسیار مهمی را در کاهش هزینه­های تولید داشته باشد. یکی از عوامل اقتصادی بودن پرورش آبزیان مقدار ضریب تبدیل غذایی است چرا که علاوه بر کاهش هزینه­های غذا و غذادهی به سبب مقدار کمتر غذادهی، از آلودگی ثانویه آب محیط پرورش و به تبع آن کاهش پارامترهای کیفی آب جلوگیری خواهد کرد. ضریب تبدیل غذایی به عنوان یکی از مهم­ترین شاخص­های ارزیابی کیفیت تغذیه به شمار می­آید. در این مطالعه کم­ترین میزان ضریب تبدیل غذایی در تیمار 4 با بالاترین میزان عصاره گیاه به­لیمو در جیره غذایی دیده شد. بهبود ضریب تبدیل غذایی در تیمارهای آزمایشی می‌تواند به این معنی باشد که رژیم غذایی حاوی عصاره گیاه به­لیمو به عنوان محرک اشتها عمل کرده است و سبب افزایش قابلیت هضم شده و به نوبه خود باعث افزایش رشد شده است(27). Akrami و همکاران(2015)، نشان دادند که رژیم غذایی خوراکی 1% پودر پیاز(Allium cepa) در مقایسه با گروه شاهد اثر معنی­داری بر ضریب تبدیل غذایی(FCR) فیل ماهی جوان پرورشی نداشت، اما افزایش معنی­داری بر افزایش وزن بدن(WG) و نرخ رشد ویژه(SGR) در مقایسه با گروه شاهد داشت(2). بیشترین میزان نرخ رشد ویژه در تیمار 4 با 7 گرم عصاره گیاه به لیمو مشاهده شد که با تیمار شاهد اختلاف معنی­داری داشت. در مطالعه Gholipourkhani و همکاران(2017) که از اسانس گیاه به­لیمو در جیره غذایی ماهی کپور استفاده کرده بودند تغییرات معنی­داری در نرخ رشد ویژه کپور ماهیان تغذیه شده با عصاره گیاهی دیده نشد(13). کارایی غذا و کارایی پروتئین در تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری را نشان داد. کم­ترین میزان کارایی غذا و کارایی پروتئین در تیمار شاهد مشاهده شد که فاقد عصاره گیاهی اضافه شده در جیره غذایی ماهی قزل­آلای مورد مطالعه بود. ضریب چاقی ماهیان قزل­آلای تغذیه شده با نسبت­های مختلف عصاره گیاه به لیمو در این آزمایش بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری نداشت. این نتایج با نتایج مطالعه Gholipourkhani و همکاران(2017) مطابقت داشت(13). میزان بقا بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری را نشان نداد و در همه تیمارها برابر با 100 درصد بود. نداشتن اختلاف معنی­دار در میزان بقا نشان می­دهد که اضافه کردن عصاره گیاه به­لیمو در میزان تلفات ماهی قزل­آلای رنگین کمان تاثیر سویی نداشته است که این عامل خود یکی از عوامل مهم در انتخاب یک افزودنی مناسب در جیره غذایی آبزی می­باشد. نتایج این مطالعه نشان داد که ترکیبات شیمیایی لاشه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان یعنی میزان رطوبت، پروتئین، چربی و خاکستر تحت تاثیر درصدهای مختلف عصاره گیاه به­لیمو قرار نگرفت و بین تیمارها اختلاف معنی­داری مشاهده نشد. این نتایج با نتایج  Zhangو همکاران(2016) با مطالعه تاثیر چای سبز روی ترکیبات بدن ماهی گربه ماهی کانالی، تحقیق pakravan و همکاران(2011) با مطالعه عصاره علف بیدی در جیره غذایی کپور معمولی و  Ji و همکاران(2007) با مطالعه چند گیاه دارویی روی رشد ماهی فلاندر ژاپنی مطابقت دارد(32، 21 ،17). هم­چنین در تضاد با این نتایج Gholipourkhani و همکاران(2017) با مطالعه تاثیر عصاره گیاه به لیمو در جیره غذایی ماهی کپور معمولی و Fallahpour و همکاران(2014) با تحقیق روی عصاره گیاه Althaea officinalis در جیره غذایی کپور معمولی گزارش شده است(13، 9). احتمالاً این اختلاف­ها در نتایج ناشی از فاکتورهای محیطی مانند دما (28،7)، pH و شوری که ترکیب چربی در ماهی را تحت تاثیر قرار می­دهد می­باشد(6). هم­چنین اقلیم­های هوایی مختلف، سن و وزن نمونه­ها، ترکیب گیاهی و طول دوره آزمایش نیز بر ترکیبات لاشه تاثیر می­گذارد(6). با توجه به نتایج این تحقیق میزان فعالیت آنزیم­های آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز و آلکالین فسفاتاز بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری مشاهده نشد که نشان می­دهد عصاره گیاه به لیمو در جیره غذایی ماهی قزل­الای رنگین کمان تاثیر سویی بر عملکرد کبد نداشته است. این نتایج با مطالعات Zeppenfeld و همکاران(2017) و Gholipourkhani و همکاران(2017) مطابقت دارد(31، 13). در اثر آسیب به غشای سلولی ممکن است آنزیم­های آلانین آمینو ترانسفراز  (AST) و آسپارتات آمینوترانسفراز (ALT) که در داخل میتوکندری سلول­ها در بافت­های مختلفی نظیر کبد، قلب، ماهیچه­های اسکلتی، کلیه، پانکراس، طحال، گلبول های قرمز و آبشش ماهی­ها یافت می­شود به داخل خون آزاد شوند و سطح فعالیت آن­ها در خون افزایش یابد(4) . تغذیه ماهی تیلاپیا با مخلوطی از ترکیبات گیاهی سبب افزایش ALT و AST در خون گردید که این امر به اختلال در عملکرد کبد ناشی از وجود مواد ضد تغذیه­ای در ترکیبات گیاهی داده شده است(26). آلکالین فسفاتاز آنزیمی است که در اپی­تلیوم مجاری صفراوی، سلول­های کبدی و نیز در مخاط روده و کلیه ها یافت می­شود .در کبد این آنزیم در سلول­های کوپفر موجود است. این سلول­ها سیستم جمع­آوری صفراوی را می­پوشانند. لذا سطح این آنزیم در انسداد مجاری صفراوی داخل و خارج کبدی، سیروزی و اختلالات کبدی به شدت افزایش می­یابد(4).

با توجه به نتایج این مطالعه می­توان نتیجه گرفت که عصاره گیاه به­لیمو به میزان 7 گرم در جیره غذایی ماهی قزل­آلای رنگین کمان می­تواند رشد این ماهی را افزایش دهد بدون این­که اثر سویی در عملکرد کبد ماهی­قزل­آلای رنگین کمان بگذارد. البته بایستی مطالعات بیشتر در این زمینه صورت بگیرد تا بتوان با در نظر گرفتن همه جوانب استفاده از عصاره گیاه به­لیمو از آن در آبزی پروری استفاده نمود.

مراجع

-بدری، م. 1394. بررسی اثر تنش شوری بر عملکرد فیتوشیمیایی و رشدی گیاه دارویی به لیمو در شرایط هیدروپونیک. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان البرز. 78 صفحه.

2.Akrami, R., Gharaei, A., Razeghi Mansour, M., Galeshi, A. (2015). Effects of dietary onion(Allium cepa) powder on growth, innate immune response and hemato- biochemical parameters of beluga(Huso huso Linnaeus, 1754) juvenile. Fish and Shellfish Immunology, 45; 828- 834.

3.AOAC (Association of Official Analytical Chemists). (2000). Official methods of analysis, 16th edition. aoac, Arlington, Virginia.

4.Banaee, M., Sureda, A., Mirvaghefi, A.R., Rafei. G.R. (2011). Effects of long-term silymarin oral supplementation on the blood biochemical profile of rainbow trout(Oncorhynchus mykiss). Fish Physiology and Biochemistry, 37; 887-896.

5.Burr, G., Gatlin, D.M. Ricke, S. (2005). Microbial ecology of the gastrointestinal tract of fish and potential application of prebiotics and probiotics in finfish culture. Journal of the world aquaculture society, 36; 425-436.

6.Citarasu, T. (2010). Herbal biomedicines: a new opportunity for aquaculture industry. Aquaculture International, 18; 403–414.

7.Cordier, M., Brichon, G., Weber, J.M., Zwingelstein, G. (2002). Changes in the fatty acid composition of phospholipids in tissues of farmed sea bass(Dicentrarchus labrax) during an annual cycle, Roles of environmental temperature and salinity. Comparative Biochemistry and Physiology, 133; 281–288.

8.Da Silva, B.C., Vieira, F.D. N., Mourino, J.L.P., Ferreira, G.S. Seiffert, W.Q. (2013). Salts of organic acids selection by multiple characteristics for marine shrimp nutrition. Aquaculture, 384; 104–110.

9.Fallahpour, F., Banaee, M ., Javadzade N. (2015). The effects of hydro-alcohol extract of follower of marshmallow(Althaea officinalis L.) on some biochemical and hematological parameters in common carp(Cyprinus carpio L.). Journal of herbal drug, 2(6); 73-83.

10.FAO. (2010). The state of world fisheries and aquaculture food and agriculture organization of the united Nations Rome.

11.Gatlin, D. M., Li, P., Wang, X., Burr, G.S., Castille, F. Lawrnce, A.L. (2006). Potentiol application of prebiotics in aquaculture. 8th International symposium on aquaculture nutrition.

12.Gause, B.R. (2013). Sparing fish oil with beef tallow in feeds for rainbow trout: effects of inclusion rates and finishing on production performance and tissue fatty acid composition North American Journal of Aquaculture, 75; 495-511.

16.Gholipour Khani, H., Jamali, F., Jafaryan, H., Gholamalipor Alamdari, E. (2017). Dietary effect of Lippia citrodora essential oil on some hematological, biochemical, growth performance and body composition of Cyprinus carpio Linnaeus, 1758. Iranian Journal of Aquatic Animal Health, 3; 1-15.

17.Harikrishnan, R., Balasundaram, C., Heo, M.S. (2011). Influence of diet enriched with green tea on innate humoral and cellular immune response of kelp grouper(Epinephelus

bruneus) to Vibrio carchariae infection. Fish & Shellfish Immunology, 30; 972-979.

18.Isogai, E., Isogai, H., Hirose, K., Hayashi, S. & Oguma, K. (2001). In vivo synergy between green tea extract and levofloxacin against enterohemorrhagic Escherichia coli O157 infection. Current Microbiology, 42; 248–251.

19.Javed, M., Durrani, F. R., Hafeez, A., Ullah Khan, R., Ahmad, I. (2009). Effect of aqueous extract of plant mixture on carcass quality of broiler chicks. Journal of Agricultural and Biological Science, 4; 37-40.

20.Ji, S.C., Jronh, G.S., Gwang-Soon, I.M., Lee, S.W., Yoo, J.H., Takii, K. (2007). Dietary medicinal herbs improve growth performance, fatty acid utilization, and stress recovery of Japanese flounder. Fisheries Science, 73(1); 70-76.

21.Maheshappa, K. (1993). Effect of different doses of livol on growth and body composition of rohu, Labeoro hita (Ham.) M.F.Sc Thesis, University of Agricultural Science, Bangalore, p 59.

22.Mojab, F., Javidnia, K., Zarghi, A., Yamohamadi, M. (2003). Study of chemical constituent oil of Lippiacitriodora. Medicinal Plants, 4; 41-47.

23.Molan, A. L., Meagher, L. P., Spencer, P. A., Sivakumaran, S. (2003). Effect of flavan-3-ols on in vitro egg hatching, larval development and viability of infective larvae of Trichostrongylus

colubriformis. International Journal for Parasitology, 33; 1691–1698.

24.Pakravan, S., Hajimoradloo, A., Ghorbani, R.(2011). Effect of dietary willow herb, Epilobium hirsutum extract on growth performance, body composition, haematological parameters and Aeromonas hydrophila challenge on common carp, Cyprinus carpio. Aquaculture Research, 195; 1-9.

25.Parodi, T.V., Cunha, M.A., Becker, A.G., Zeppenfeld, C.C., Martins, D.I., Koakoski, G. (2014). Anesthetic activity of the essential oil of Aloysia triphylla and effectiveness in reducing stress during transport of albino and gray strains of silver catfish, Rhamdia quelen. Fish Physiology and Biochemistry, 40(2); 323-34.

26.Rezaie, M.B., Jaymand, K. (2002). Study of chemical constituent oil of Lippia citriodora. Pajouhesh va Sazandegi, 53; 13-15.

27.Romano, N., Koh, C. B., Ng, W. K. (2015). Dietary microencapsulated organic acids blend enhances growth, phosphorus utilization, immune response, hepatopancreatic integrity and resistance against Vibrio harveyi in white shrimp, Litopenaeus vannamei. Aquaculture, 435; 228-236.

28.Sahu, S., Das, B.K., Pradhan, J., Mohapatra, B.C., Mishra, B.K., Sarangi, N. (2007). Effect of Magnifera indica kernel as a feed additive on immunity and resistance to Aeromonas hydrophila in Labeo rohita fingerlings. Fish and Shellfish Immunology, 23; 109-118.

29.Soltan, M.A., Hanafy M.A., Wafa, M.I.A. (2008). An evaluation of fermented silage made form fish by products as a feed ingredient for African catfish(Clarius gariepinus). Global Veterinaria, 2; 80-86.

30.Talpur, A. D, Ikhwanuddin, M, Ambok Bolong, A.(2013). Nutritional effects of ginger(Zingiber officinale) on immune response of Asian sea bass (lates calcarifer) and disease resistance against Vibrio harveyi. Aquaculture, 401; 46-5.

31.Tocher, D. R., Fonseca-Madriga, J., Dick, J.R., Ng, W.K., Bell, J.G., Campbell, P.J. (2004). Effects of water temperature and diets containing palm oil on fatty acid desaturation and oxidation in hepatocytes and intestinal enterocytes of rainbow trout(Oncorhynchus mykiss). Comparative Biochemistry Physiology, 137(1); 49–63.

32.Vazirzadeh, A., Dehghan, F., Kazemeini, R. (2017). Changes in growth, blood immune parameters and expression of immune related genes in rainbow trout(Oncorhynchus mykiss) in response to diet supplemented with Ducrosia anethifolia essential oil. Fish & Shellfish Immunology, 69; 164-172.

33.Zeppenfeld, C.C., Toni, C., Becker, A.G. (2014). Physiological and biochemical responses of silver catfish, Rhamdia quelen, after transport in water with essential oil of Aloysia triphylla(L’Herit) Britton. Aquaculture, 418;101 – 107.

34.Zeppenfeld, C.C., Saccol, E.M. H., Pês, T.S., Salbego, J., Koakoski, G., Santos, A.C. (2017). Aloysia triphylla essential oil as food additive for Rhamdia quelen - stress and antioxidant parameters. Aquaculture Nutrtion, 376; 1–6.

35.Zhang, Y., Zhou, Y., Sang, B., Zhang, J. L., Welker, T., Liu, K. (2016). Effect of dietary chinese tea on growth performance, disease resistance and muscle fatty acid profile of channel catfish(Ictalurus punctatus). Aquaculture International, 23; 683-698.