تاثیر افزودن ترکیب پودر آویشن و رزماری به جیره غذایی آلوده به آفلاتوکسین ب 1 بر آسیب های بافت کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان(Oncorhynchus mykiss)

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 4، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 46، شهریور 1398، صفحه 37-47   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بیتا وطن دوست¹؛ کوروش سروی مغانلو^{* 2}؛ مزدک رازی²؛ احمد ایمانی²

¹کارشناس ارشد شیلات، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه.

²دانشیار گروه شیلات، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه

چکیده

زمینه و هدف: آلودگی جیره غذایی با آفلاتوکسین، باعث آسیب­های بافت کبد و تضعیف سیستم ایمنی در آبزیان میگردد. متابولیت های فعال برخی از گیاهان دارویی در بازدارندگی رشد قارچ و ممانعت از سنتز آفلاتوکسین موثر است.بنابراین مطالعهحاضرباهدفبررسیآسیب­های بافت کبد ناشی از سمآفلاتوکسین ب 1و پتانسیلحفاظتیپودر آویشن و رزماریدر ماهیقزل‌آلایرنگین‌کمان انجامپذیرفت.
روش کار: تعداد 225 قطعه ماهی با وزن متوسط 5±90گرم در قالب 3 تیمار شامل گروه شاهد(جیره غذایی فاقد سم آفلاتوکسین ب1)، تیمار دوم(جیره غذایی حاوی ppb 50سم آفلاتوکسین ب1) و تیمار سوم (جیره غذایی دارای ppb 50 سم آفلاتوکسین ب1 و ترکیب 2 درصد پودر گیاه آویشن و 2 درصد پودر گیاه رزماری) به مدت 6 هفته تغذیه شدند. سپس آسیب‌های بافت کبد با استفاده از روش­های H&Eو رنگ آمیزی  Masson–Trichrom، هم­چنین سنجشفعالیت آنزیم­های التهابی کبدی مورد بررسی قرار گرفت.
یافته­ها: بر اساس نتایج H&E عارضه_­هایی مانند نفوذ سلول­های ایمنی، پرخونی عروق، ادم و نکروز سلول­های کبدی در تیمار دوم و با شدت بیشتری در تیمار سوم مشاهده شد. در رنگ­آمیزی Masson–Trichrom شدیدترین میزان فیبروز در تیمار سوم مشاهده شد(05/0p<). فعالیت آنزیم­های التهابی کبد نیز در تیمار سوم افزایش معنی داری نسبت به گروه­ های دیگر داشت(05/0p<).
نتیجه گیری: به طور کلی سم آفلاتوکسین موجب آسیب­های بافتی در کبد گردیده و افزودن پودر گیاهان آویشن و رزماری باعث تشدید این آسیب­ها می گردد.

کلیدواژه‌ها

آسیب های بافت کبد؛ آفلاتوکسین ب1؛ ماسون تری کروم؛ آنزیم های التهابی کبد؛ قزل آلای رنگین کمان

اصل مقاله

مقدمه

 

مایکوتوکسین­ها، متابولیت­های ثانویه حاصل از رشد قارچ­های رشته­ای بر روی مواد غذایی هستند. برخی از مایکوتوکسین­ها برای انسان و حیوانات به شدت سمی هستند و باعث ایجاد بیماری­های گوناگونی می­شوند(20). آن دسته از مایکوتکسین­ها که به میزان قابل توجهی موجب ایجاد آلودگی در محصولات زراعی و خوراکی می­گردند شامل آفلاتوکسین­ها، زیرالنون، تریکوتسن­ها، اکراتوکسین و فومونیسین هستند(16). قارچ­های فوزاریوم، پنی سیلیوم، کلاویسپس، آلترناریا و آسپرژیلوس فراوان ترین قارچ­هایی هستند که این سموم را تولید می­کنند(13). یکی از مهم ترین و خطرناک­ترین مایکوتوکسین­ها، آفلاتوکسین می­باشد که در بسیاری از غلات و عمدتاً در پی آلودگی آن­ها با Aspergillus flavusو  Aspergillus parasiticusبه وجود می­آید(17). سالانه حدود 20 درصد از محصولات غذایی تولید شده در جهان توسط سموم قارچی آلوده می­شوند که در این میان آلودگی ناشی ازآفلاتوکسین­ها سهم بیشتری نسبت به آلودگی با سایر سموم دارد(22). افزایش مصرف مواد اولیه با منشائ گیاهی در فرمولاسیون جیره غذایی آبزیان، منجر به افزایش­ ظرفیت ایجاد آفلاتوکسیکوزیس در سیستم­های پرورشی گردیده است. برای مثال آلودگی به آفلاتوکسین در بسیاری از مواد اولیه غذایی مورد استفاده در جیره­های غذایی آبزیان از جمله پنبه دانه، ذرت، سویا و پودر ماهی گزارش شده است(30). تغذیه مداوم آفلاتوکسین­ها در سطوح پایین ممکن است صدمات فیزیولوژیکی قابل مشاهده­ای ایجاد نکند اما باعث پایین آمدن عملکرد حیوان و زیان اقتصادی قابل توجهی می­گردد. آفلاتوکسین ب1 تاثیرات قابل توجهی بر آبزیان می­گذارد. در میان اندام­های مختلف، کبد که بزرگ­ترین اندام ضمیمه دستگاه گوارش بوده و نقش محوری در تغذیه، متابولیسم و حذف سموم به عهده دارد، در معرض آسیب­های جدی ناشی از آفلاتوکسین­ها مثل کم خونی، هموراژی، نکروز بافتی و سرطان کبد قرار دارد(28، 15). این ترکیب در سلول­های کبدی پستانداران و ماهیان منجر به ایجاد برخی تغییرات زیستی گردیده که زمینه­ساز شروع سرطان زایی است(18). برای مثال تغذیه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان با جیره غذایی حاوی ppb4/0 آفلاتوکسین، منجر به ایجاد 14% تومور شده است، ولی تغذیه قزل­آلای رنگین­کمان با ppb20 آفلاتوکسین باعث ایجاد 58% تومور کبدی در ماهیان گردید و با ادامه تغذیه ماهیان با همان جیره غذایی این میزان به 83% رسید(12). علاوه بر این، آفلاتوکسین موجب تغییرات محسوسی مانند رنگ باختگی کبد، کبد چرب، هیپرپلازی، تغییرات مجاری صفراوی در ماهی قزل آلای رنگین کمان(21)، هم­چنین پر خونی، دژنراسیون و نکروز هپاتوسیت­ها در کبد ماهی اوزون برون شده است(5). از طرفی دیگر جیره غذایی آلوده به آفلاتوکسین ب1 باعث ایجاد تغییرات معنی داری در میزان آنزیم­های کبدی شامل آلانین آمینو ترانسفراز(ALT)، آلکالین فسفاتاز(ALP) و آسپارتات آمینو ترانسفراز(AST) نسبت به گروه  شاهد در بچه ماهی ازون برون پرورشی شده است، که نشان دهنده آسیب­های بافتی به ویژه در کبد می­باشد(2). در سال­های اخیر موفقیت­های زیادی در استفاده از گیاهان دارویی در صنعت آبزی پروری شده است.گیاهان دارویی دارای خاصیت التیام دهنده­ی زخم­های سطحی و آنتی اکسیدانی و آنتی باکتریایی هستند و می­توان از آن­ها جهت کاهش اثرات این سموم و جلوگیری از سرطان زایی در حیوانات پرورشی استفاده کرد(3). در ارتباط با خاصیت ضد قارچی تعدادی اسانس گیاهی و اثر آن­ها بر تولید آفلاتوکسین ب1 در خوراک­ها، دریافتند که کارواکرول می­تواند مانع مهمی برای رشد قارچ­های Aspergillus flavus و Aspergillus parasiicus  و در نتیجه تولید آفلاتوکسین باشند(14). هم­چنین، افزودن یک درصد اسانس دارچین به جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان، سبب کاهش تغییرات نامطلوب بافتی و نیز بهبود شاخص­های خونی و بیوشیمیایی سرم ماهیان تغذیه شده با جیره­های غذایی آلوده با ppb 25 آفلاتوکسین گردید(3). عصاره روغنی رزماری و آویشن به علت دارا بودن ترکیبات فنولی نظیر تیمول(Thymol) و کارواکرول(Carvacrol) در آویشن و ترکیباتی مانند سینئول(Cineole) و کامفور(Camphor) در رزماری دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و آنتی باکتریایی و ضد التهابی هستند که اثرات آن­ها در انسان و حیوانات به اثبات رسیده است(25). تاثیر تیمول و کارواکرول موجود در آویشن دنایی در التیام زخم های عفونیباکتریسودوموناس ائروژینوزا در موش سوری آزمایشگاهی و بازدارندگی رشد این باکتری گزارش شده است(7). در برخی از گزارشات افزودن 5/0 درصد عصاره آویشن در جیره غذایی، منجر به بهبود هضم و ترشح نمک­های صفراوی، افزایش وزن و بهبود ضریب تبدیل خوراک، کاهش چربی خون، مهار اکسیداسیونLDL  و بهبود فراسنجه­های خونی و کاهش لیپیدهای سرم شده است(27). با این حال اطلاعات کمی در مورد تأثیر پودر گیاهی بر کاهش آسیب­های پاتولوژیک ناشی از سموم مایکوتوکسینی وجود دارد، بنابراین تحقیق حاضر به دنبال بررسی اثر آفلاتوکسین ب1 بر بافت کبد و هم­چنین اثر افزودن ترکیب پودر آویشن و رزماری به عنوان گیاهان دارویی متداول با نقش آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی در کاهش ضایعات بافتی است.

مواد و روش ها

آماده سازی جیره غذایی

در این پژوهش جیره غذایی تجاری ₂GFT ساخت شرکت فرادانه بر اساس نیازهای غذایی ماهی قزل آلا(45 درصد پروتئین خام، 20 درصد چربی خام و کربوهیدرات 15 درصد، مکمل­هایویتامینی و معدنی هر کدام در حد 2 درصد) استفاده شد. به این شکل که پس از آسیاب نمودن دان­های غذایی  ppb50 آفلاتوکسین(23، 3) و گیاهان آویشن و رزماری پس از خشک کردن و آسیاب کردن با توجه به تیمارهای غذایی(جدول 1) به جیره غذایی افزوده شد. در مرحله بعد با افزودن 300 میلی­لیتر آب مقطر به هر کیلوگرم غذا، خمیر به دست آمده به کمک چرخ گوشت صنعتی به صورت رشته های نازک(قطر تقریبی mm 2) درآمد. رشته ها به مدت 24 ساعت در دمای اتاق خشک گردید. سپس در دمای 40 درجه سانتی­گراد در آون به مدت یک شب نگهداری شدند، تا به طور کامل خشک گردند. رشته های خشک شده به قطعات کوچک­تری شکسته شدند و برای زدودن خاکه از الک به اندازه چشمه کوچک­تر(mm 1) استفاده گردید. در نهایت دان های تهیه شده در کیسه های فریزر یک کیلوگرمی به همراه مقداری ژل نم گیر با ثبت تاریخ و تیمار در فریزر نگهداری شدند. برای غذادهی ماهیان هر گروه آزمایشی، یک کیسه معین از جیره غذایی آن گروه از فریزر بیرون آورده شده و بعد از توزین غذای هر مخزن به صورت جداگانه در هر ظرف، مابقی غذا به یخچال منتقل شد.

تهیه ماهی و شرایط انجام آزمایش

تعداد 225 قطعه بچه­ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان با میانگین وزنی 90 گرم از یکی از مراکز تکثیر و پرورش ماهیان تهیه و به سالن تکثیر و پرورش آبزیان منتقل شد. بچه‌ماهیان با محلول نمک 3 درصد ضد عفونی و به طور تصادفی 25 قطعه در هر مخزن(9 مخزن 300 لیتری) توزین شدند. سپس ماهیان در قالب 3 تیمار و با 3 تکرار(جدول1) به مدت 6 هفته با جیره­های غذایی آزمایشی تغذیه و غذادهی به میزان 3 درصد وزن بدن و در سه نوبت انجام گرفت(26).

سنجش فعالیت آنزیم­های التهابی کبد

در انتهای آزمایش، به صورت تصادفی از هر تیمار 3 عدد ماهی صید و بعد از بیهوشی با عصاره­ی گل میخک، خون گیری از بخش ساقه­ی دمی با سرنگ هپارینه انجام شد(3). جهت سنجش فعالیت آنزیم­های کبدی آسپارتات آمینو ترانسفراز(AST) و آلانین آمینو ترانسفراز(ALT) و آلکالین فسفاتاز(ALP) سرم خون با دور 15000 به مدت 10 دقیقه توسط سانتریفیوژ جداسازی و تا زمان اندازه گیری در فریزر 80- درجه سانتی­گراد نگهداری شد.  فعالیت آنزیم­های مذکور با استفاده از کیت­های آنزیمی Roche و دستگاه(INTEGRA 400 plus) COBAS اندازه گیری گردید(8).

بررسی­های بافت شناسی

در پایان دوره پرورش از هر تیمار 3 ماهی به صورت تصادفی انتخاب و به کمک گل میخک بیهوش شدند(3). بدین منظور پس از کالبدگشایی، بافت کبد جداسازی و در محلول تثبیت کننده فرمالین 4 % تثبیت و برای تهیه اسلایدهای بافتی، نمونه ها پس از مراحل معمول بافت شناسی که عبارتند از آبگیری، شفاف سازی، پارافینه شدن، قالب گیری، برش های بافتی 5 میکرونی با دستگاه میکروتوم آماده و بر روی لام، قرار گرفت(11).

رنگ آمیزیهماتوکسیلین-ائوزین

به منظور بررسی عارضه­های عمومی بافت پس از انجام پاساژ و برش زنی و تهیه مقاطع 5 میکرونی، اسلاید­ها به شیوه­H&E رنگ­آمیزی شد. بدین منظور ابتدا اسلایدها را در محلول هماتوکسین به مدت ۱۵دقیقه و بعد از شستشو با آب مقطر در ائوزین1/0 % به مدت ۲تا ۵ دقیقه قرار گرفت. ضایعات بافتی با میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفت(11).

رنگ آمیزیماسون تری کروم

جهت بررسی میزان فیبروز بافت کبد از روش رنگ آمیزی ماسون تری کروم(Masson-Trichrom) استفاده شد. بدین منظور ابتدا اسلاید­ها را به مدت 1 ساعت در محلول بوئن و سپس به مدت 1 ساعت در آون قرار گرفت و در ادامه به ترتیب از ترکیب دو محلول Wiegert'Aو Wiegert'B به مدت 10 دقیقه، و بعد از شستشو با آب روان به مدت 10 دقیقه از محلول Biebrich-Scarlet به مدت 5 دقیقه استفاده شد، سپس از ترکیب دو محلول Phosphomolybdic acid و Phosphotungstic acid  به مدت 15 دقیقه، Aniline blue به مدت 10 دقیقه و Acetic acid 1% به مدت 3 دقیقه بر اساس پروتکل شرکت سازنده کیت(شیمی پژوهش آریا) استفاده و ضایعات بافتی توسط میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفت(29).

تجزیه و تحلیل آماری داده­ها

تجزیه و تحلیل داده­های به دست آمده با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه و آزمونTukey’ HSD  انجام شد. البته تمام مفروضات آنالیز واریانس پیش از انجام تحلیل­های آماری، مورد بررسی قرار گرفت. سطح معنی داری تمامی آزمون­ها کم­تر از 5 درصد بود و نتایج نهایی به صورت Mean±SE گزارش گردید. برای ترسیم نمودارها نیز از نرم افزار اکسل نسخه 2013 استفاده شد.

نتایج

فعالیت آنزیم­های التهابی سرم

نتایج مربوط به آنزیم­های AST، ALT و ALP در جدول 2 گزارش گردیده است. کم­ترین میزان فعالیت آنزیم AST در تیمار دوم و بیشترین میزان فعالیت در تیمار سوم مشاهده و تفاوت معنی داری در بین این دو تیمار وجود داشت(05/0p<). هم­چنین اگر چه در دو آنزیم ALT و ALP تفاوت معنی داری بین تیمارهای مختلف وجود نداشت(05/0p>)، ولی کم­ترین میزان فعالیت آنزیم ALT در تیمار دوم و بیشترین میزان فعالیت این آنزیم­ها در تیمارسوم مشاهده شد. هم­چنین فعالیت آنزیم ALP در تیمار سوم نسبت به تیمارهای دیگر بیشتر بود.

جدول 1- گروه های مختلف مورد آزمایش

1(شاهد)	جیره غذایی فاقد آفلاتوکسین ب1
2	جیره غذایی حاوی ppb 50 آفلاتوکسین ب1
3	جیره غذایی حاوی ppb 50 آفلاتوکسین  ب1 و 2 درصد پودر آویشن و 2 درصد پودر رزماری

 

 

 

 

جدول2-فعالیت آنزیم های التهابی کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان در تیمارهای مختلف آزمایشی(Mean±SD)

آنزیم	تیمار 1	تیمار2	تیمار 3
AST (U/l)	ab 7/21±7/48	a 93/1±30/29	b 7/46±8/107
ALP (U/l)	a 6/41±183	a 1/61±182	a 2/122±7/288
ALT (U/l)	a 32/1±37/3	a 36/1±67/1	a 91/0±53/4

حروف متفاوت نشان دهنده تفاوت معنی­دار آماری است(05/0 ≥p)

 

رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین

نتایج حاصل از بررسی مقاطع بافتی کبد ماهی قزل­آلای رنگین کمان به روش رنگ آمیزی H&E در شکل 1 گزارش شده است. در گروه شاهد عارضه­ی خاصی مشاهده نشد، در تیمار دوم عارضه­های مانند نفوذ سلول­های ایمنی، پرخونی عروق، ادم و نکروز سلول­های کبدی وجود داشت. در حالی که شدیدترین میزان این آسیب­ها نسبت به گروه­های دیگر در تیمار سوم مشاهده شد.

رنگ آمیزی ماسون تری کروم

نتایج مربوط به میزان فیبروز بافت کبد ماهی قزل­آلای رنگین کمان به روش رنگ آمیزی ماسون-تری کروم(Masson-Trichrom) در شکل 2 و جدول 3 گزارش شده است. محل­های آبی رنگ مشخص شده با پیکان در شکل 2، فیبروز در بافت و دیواره­ی عروق بافت کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان را نشان می­دهد. علاوه بر این، میزان کمی شاخص های فیبروز بر اساس اطلاعات رنگ سنجی در جدول 3 گزارش شده است. بر این اساس فیبروز خاصی در تیمار شاهد فیبروز مشاهده نشد. در حالی که در تیمار دوم فیبروز خفیف وجود داشت و شدیدترین میزان فیبروز نیز در تیمار سوم مشاهده شد. کمترین میزان کلاژن در بافت کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان در گروه شاهد و بیشترین میزان در تیمار سوم وجود داشت. هم­چنین بیشترین میزان فیبروز در عروق کبدی ماهی قزل آلای رنگین کمان در تیمار سوم مشاهده شد و دارای اختلاف معنی داری نسبت به گروهای دیگر بود(05/0p<).

جدول 3- میزان شاخص های فیبروز بافت کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان در تیمارهای مختلف آزمایشی(Mean±SD)

	تیمار 1	تیمار2	تیمار 3
میزان فیبروز	a 0	b 836/0±2/2	b 547/0±4/3
میزان کلاژن بافت	a 110/9±15	b 446/14±24/27	b 164/17±68/31
فیبروز عروق	a 707/1±25/4	b 403/3 ±25/13	c 886/2±5/56
حروف متفاوت نشان دهنده تفاوت معنی­دار آماری است(05/0≥p)

 

بحث ونتیجه گیری

نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که به علت وجود سم آفلاتوکسین در جیره­ی غذایی، عارضه های مانند نفوذ سلول­های ایمنی، پرخونی عروق، ادم و نکروز در سلول­های کبدی وجود دارد. نتایج مشابهی نیز در تحقیقات دیگر گزارش شده است. برای مثال آلودگی جیره غذایی با ppb 50 سم آفلاتوکسین موجب انباشتگی چربی در سلول های کبدی فیل ماهی(Huso huso)، دژنراسیون سیتوپلاسم هپاتوسیت­ها، حضور رنگدانه­های ملانین در هسته­ی هپاتوسیت­ها و شروع مراحل نکروز در برخی از سلول­ها شد. هم­چنین، با طولانی شدن مدت زمان مواجهه با این سم از 30 روز به 90 روز، علاوه بر عوارض فوق پرخونی نسبی عروق کبدی و تخریب دیواره عروق کبدی توام با هجوم سلول­های آماسی به دیواره عروق و نکروز کبد و افزایش مراکز ملانوماکروفاژ مشاهده شد. هم­چنین این سم در ماهی ازون برون سبب دژنرسانس چربی هپاتوسیت­ها، پرخونی سینوزوئیدهای خونی و نکروز کامل بافت کبد شد که این گزارش­های از نظر دوز سم مورد استفاده و عوارض ایجاد شده در بافت کبد مانند پرخونی نسبی عروق، فیبروز و نکروز با نتایج این تحقیق مشابهت دارد(10). در مطالعات بافت شناسی و میکروسکوپی تغییر چربی بسیار شدید درسلول­های کبدی و فیبروز نواحی باب و هیپرپلازی مجاری صفراوی در تیمار مربوط به آفلاتوکسین در جوجه های گوشتی گزارش شد که جهت از بین بردن اثرات سمی آفلاتوکسین ب 1، آمونیاکی کردن ذرت آلوده به آفلاتوکسین را پیشنهاد کردند(6). نتایج مطالعه حاضر در مورد افزایش میزان کلاژن و تجمع فیبروز، همراستا با نتایج مشاهده شده در مورد جوجه­های گوشتی نر تغذیه شده با ppm 1 آفلاتوکسین و آفلاتوکسین آمونیاکی شده می باشد. آسپارتات آمینو ترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز دو آنزیم شاخص برای بررسی آسیب­های بافتی و عضله به ویژه در بافت کبد می­باشد که در آسیب­های بافت کبد به داخل خون تراوش یافته و افزایش میزان آن­ها در خون نشان دهنده­ی آسیب­های کبدی است. در مطالعه حاضر، سم آفلاتوکسین باعث افزایش فعالیت آنزیم­های AST، ALP و ALT شده است

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- آسیب شناسی بافت کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جیره های غذایی مختلف.

A: جیره­ی فاقد آفلاتوکسین ب1.B: تیمار 50 PPb سم آفلاتوکسین ب1. C: تیمار 50 PPb سم آفلاتوکسین ب 1 و 2 درصد پودر آویشن و 2 درصد پودر رزماری است. همچنینD، E و Fمحل عارضه­ های  N: Necrosis (نکروز سلول­های کبد)، VC: Vascular Congestion  (پرخونی عروق)، IMN: Infiltration of immune cells (نفوذ سلول های ایمنی)،  ED: Edema(ادم) را با بزرگنمایی بیشتر از تیمار سوم نشان می­دهد. مقیاسµm 250 می­باشد.

 

 

 

 

 

شکل 2-تصاویر مطالعات بافت شناسی کبد ماهی قزل آلای نگین کمان به روش Masson-Trichrom.

  A : تیمار جیره­ی فاقد آفلاتوکسین ب1. B: تیمار ppb50 سم آفلاتوکسین ب1. C: تیمار ppb50 سم آفلاتوکسین ب 1 و 2 درصد پودر آویشن و 2 درصد پودر رزماری است. مقیاس µm250 می­باشد

. به طور کلی می توان گفت در تیمارهای آزمایشی، سم آفلاتوکسین باعث آسیب به بافت کبد شده و در نتیجه­ی آسیب این بافت، میزان فعالیت این آنزیم­ها در سطح سرم افزایش یافته است. با ادامه­ی مواجهه­ی حیوان با آفلاتوکسین­، هایپرپلازی مجاری صفراوی داخل کبدی اتفاق می­افتد که در این صورت حیوان سعی بر تولید یا ایجاد مجدد پارانشیم کبدی در موقعی که سلول­های پارانشیمی ظرفیت خود را از دست می­دهند، دارد. در چنین حالتی افزایش معنی­دار آلانین آمینو ترانسفراز، گاما گلوتامیل ترانسفراز و بیلی­روبین اتفاق می­افتد(31). نقش پیشگیری کنندگی گیاهان دارویی در کاهش رسوب کلاژن و ایجاد فیبروز کبدی(1) و کاهش آسیب­های بافتی کبد موش صحرایی مسموم شده با تتراکلرید کربن(4) و تاثیر مثبت گیاهان دارویی بر آنزیم های التهابی کبد در کپور ماهی مواجهه شده  با سرب و کادمیوم (9) گزارش شده است. همچنین اسانس دارچین منجر به  کاهش تغییرات نامطلوب بافتی در کبد ماهی قزل آلای رنگین کمان شده است (3). به نظر میرسد که اثرات فارماکولوژیکی و اثرات محافظ کبدی گیاهان دارویی از قبیل آویشن می تواند ناشی از فعالیت آنتی اکسیدانی آن­ها بوده است که به طور عمده ناشی از توانایی آن­ها در حذف رادیکال های آزاد یا ممانعت از پراکسیداسیون لیپیدی باشد(19). با این حال بر اساس نتایج مطالعه حاضر، گیاهان دارویی تاثیر مثبتی بر کاهش آسیب­های بافتی نداشتند و حتی باعث تشدید این آسیب­ها بر بافت کبد، افزایش تجمع کلاژن و ایجاد فیبروز و نکروز بافت کبد می گردد و علت عدم هم خوانی نتایج تحقیق حاضر با سایر پژوهش­ها را می­توان به روش مصرف گیاهان دارویی به صورت پودر و یا ترکیبات آن و یا نقش آنتی اکسیدانی گیاهان نسبت داد. علاوه بر این بالا بودن دوز مصرفی ممکن است باعث شود که سیستم­های دفاع آنتی اکسیدان، کارآیی لازم را نداشته باشند، مقادیر زیادی ROS در بدن تجمع می یابد و استرس اکسیداتیو رخ می دهد(24). با این حال به علت نبود اطلاعات کافی در این زمینه انجام مطالعات بیشتری احساس می­شود. در نتیجه می­توان چنین بیان نمود که سم آفلاتوکسین در جیره­ی غذایی ماهی قزل­آلای رنگین­کمان باعث ایجاد ضایعات کبدی مانند نفوذ سلول­های ایمنی، پرخونی عروق، ادم، فیبروز و و تجمع کلاژن و نکروز سلول­های کبدی شد. همچنین اگرچه تعداد فزاینده ای از مطالعات نشان می­دهد که گیاهان دارویی باعث کاهش آسیب­های بافتی می­شود، ولی در تحقیق حاضر نه تنها پودر آویشن و رزماری تاثیر موثری در التیام آسیب­ها بر بافت کبد نداشته است بلکه باعث تشدید این آسیب­ها گردید.

مراجع

-تایانلوی، الف.، زارع، ص.، کریم زاده باردیی، ل.،  حسینی، س. 1396.  بررسی تاثیرات عصاره هیدور الکلی گیاه گزنه بر روی فاکتور­های التهابی کبدی رت­های ویستار مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک القا شده با استرادیول والرات. یافته­های نوین در علوم زیستی. سال چهارم. شماره 2. ص 181-188.

2-جلیل پور، ج.، وهاب زاده، رودسری، ح.، سپهداری، الف.، پژند، ذ.ا. 1392. اثر سمیت غذای آلوده به آفلاتوکسین B₁  بر رشد، بازماندگی و برخی آنزیم­های کبدی بچه ماهی ازون برون پرورشی. نشریه­ی توسعه­ی آبزی پروری، سال هفتم . شماره 4. ص 11- 1 .

3-خانی، س.، سروی مغانلو، ک.، ایمانی، الف.، آق، ن.، رازی، م. 1395. اثر حفاظتی افزودن اسانس دارچین (Cinnamomum verum) به جیره غذایی در کاهش سمیت آفلاتوکسین B₁ در بچه ماهی قزل آلای رنگین­کمان(Oncorhynchus mykiss).نشریهشیلات(مجله منابع طبیعی). دوره شصت و نه. شماره 4. ص. 495 -481.

4-رفیعی، ف. 1392. اثر حفاظتی عصاره متانولی میوه زرشک زرافشانی در برابر آسیب کبدی القا شده توسط تتراکلرید کربن در مو­ش­های صحرایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی فسا. جلد سوم. شماره 3. ص 179-187.

5-صادقی لیمنجوب، ه. 1394. اثرات بیولوژیک آفلاتوکسین B₁ درپرورش و تغذیه ماهی اوزون برون. سومین همایش ملی پژوهش های محیط زیست و کشاورزی ایران. همدان. 1-9 ص.

6-صفامهر، ع.، علامه، ع.الف.، شیوازاد، م.، مرادی، م.، میر هادی، س.الف. 1384. مطالعه ضایعات آسیب شناسی کبد و عملکرد جوجه­های گوشتی تغذیه شده از ذرت آلوده به آفلاتوکسین آمونیاکی شده. مجله علوم کشاورزی ایران. دوره سی و شش. شماره 5. ص 1303-1295.

7-قشقایی، ف.، جعفری، ع.ا.، معظمیان، الف. 1395. بررسی اثر اسانس گیاهان اسفند، آویشن دنایی و چویل بر عفونت سوختگی ناشی از سودوموناس ائروژینوزا مولد اگزوتوکسین A در موش سوری آزمایشگاهی. سال 10، شماره 1.ص 82-87.

8-محمد تقوایی، ن.، جلالی، م.، قاسمی فلاورجانی، م.، بی بی شهبازیان، م.، ساکی، آ. 1394. ارزیابی صحت، دقت و توافق چهار کیت آزمایشگاهی اندازه گیری گلوکز با روش مرجع. مجله علوم آزمایشگاهی.دوره نهم. شماره 2. ص 39-46.

9-محیسنی، م.، آقابابایی امیر، ز.، بنایی، م.، نعمت دوست حقی، ب.، شوکت، پ. 1393. تاثیر عصاره گیاه ختمی بر بهبود توان فیزیولوژیکی ماهی کپور معمولی در مواجهه با سرب و کادمیوم. مجله بهره­برداری و پرورش آبزیان. دوره سوم. شماره 3 . ص 66-53.

10-مطلبی مغانجوغی، ع.ع. 1395. مطالعه و ارزیابی اثرات اقتصاد و بهداشتی ناشی از آفلاتوکسین­ها در برخی از آبزیان پرورشی ایران. موسسه­ی تحقیقات علوم شیلاتی کشور. 290 صفحه.

 

11.Al-Bairuty, G.A., Shaw, B.J., Handy, T.B. (2013). Histopathological effect of waterborne copper nanoparticales and copper sulphate on the organs of rainbow trout (oncorhynchus mykiss).Aquat. Toxicol., 126; 104-115.

12.Abdel Hakeem, I.E., Dominique, P.B., Jamie, M.H., Pedro, E. (2011). Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) is extremely sensitive to the feed-borne Fusarium mycotoxin deoxynivalenol (DON). Aquaculture, 311(1-4); 224–232.

13.Adams, M.R., Moss, M.O. (1998). Fermented weaning foods. In Microbiology of fermented food, 790-811.

14.Ashok, K., Ravindra, S., Priyanka, S., Anuradha, N., Dubay, K. (2010). Efficacy of extract and essential oil of Lantana indica Roxb against food contaminating moulds and aflatoxin B1 production. Int j. of Food Sci. and Technol., 45(1); 179-185.

15.Bellentani, s., Tiribell, C. (2001). The spectrum of liver disease in the general population: lesson from the Dionysos study. J. Hepatol., 35; 531-537.

16.Binder, E.M.,Tan,L.M., Chin, L.J., Handl, J., Richard, J. (2007). World wide occurrence of mycotoxins in commodities feeds and feed ingredients. Anim. Feed Sci. Technol., 137; 265-282.

17.Bintvihok, A., Thiengnin, S., Doi, K., Kumagai, S. (2002). Residues of aflatoxins in the liver, muscle and eggs of domestic fowls. J. Vet. Med. Sci., 64(11); 1037 – 1039.

18.Dragan, Y.P., Pitot, H.C. (1993). Aflatoxin carcinogenesis in the context of the multistage nature of cancer. In: Eaton DL, Groopman JD(eds) The toxicology of aflatoxins: human health, veterinary, and agricultural significance. Academic Press, London, 179–198.

19.Farag, R.S., Bad i, Z.M.A., Hewedi, F.M., El- Baroty, G.S.A. (1989). Antioxidant activity of some spice essential oils on linoleic acid oxidation in aqueous media. J. Am. Oil. Chem. Soc., 66; 792-799.

20.Garcia, D., Ramos, A.J., Sanchis, V., Marin, S. (2009). Predicting mycotoxins in foods. A review. Food Microbiol., 26(8); 757-769.

21.Hooft, J.M., Abdel Hakeem, I.E., Encarnação, P., Bureau, D. (2011). Rainbow trout(Oncorhynchus mykiss) is extremely sensitive to the feed-borne Fusarium mycotoxin deoxynivalenol (DON). Aquaculture, 311; 224–232.

22.ICMSF(International commission on Microbiological Specification for Food). (1996). Toxigenic fungi: Aspergillus in ICMSF, Microorganisms in foods. 5. Characteristics of Food Pathogens, London, Blackie Academic and Professional, 347-81.

23.Imani, A., Bani, M. S., Noori, F., Farzaneh, M., Moghanlou, K. S. (2017). The effect of bentonite and yeast cell wall along with cinnamon oil on aflatoxicosis in rainbow trout(Oncorhynchus mykiss): Digestive enzymes, growth indices, nutritional performance and proximate body composition. Aquaculture, 476; 160-167.

24.Juránek, I., Bezek, S. (2005). Controversy of free radical hypothesis: reactive oxygen species-cause or consequence of tissueinjury? Gen. Physiol. Biophys., 24; 263-78.

25.Kim, J., Marshall, M.R., Wei, C. (1995). Antibacterial activities of some essential oil components againt five foodborne pathogens. J. Agric. Food Chem., 43(11); 2839- 2845.

26.Lovell, R. T. (2003). Diet and Fish Husbandry, In: John E. Halver and Ronald W. Hardy (Eds), Fish Nutrition (3rd Edition). Academic Press, San Diego, pp. 703-754.

27.Mirzaei-Aghsaghali, A., Syadati, S.A., Fathi, H. (2012). Some of thyme(Thymus vulgaris) properties in ruminant's nutrition. Ann. Biol. Res., 3(2); 1191-1195.

28.Murjani, P. (2003). Role of free radicals in liver disease,J. Hepatol, 3(4); 526-536.

29.Rezazadeh-Reyhani, Z., Razi, M., Malekinejad, H., Sadrkhanlou, R. (2015). Cytotoxic effect of nanosilver particles on testicular tissue; evidence for biochemical stress and hsp70-2 protein expression. environ. Toxicol. Pharmacol., 40(2); 626-638.

30.Spring, P., Fegan, D.F. (2005). Mycotoxins a rising threat to aquaculture. Feedmix 13:5 Nutritional biotechnology in the feed and food industries. Proceedings of Alltech's 21st Annual Symposium, Lexington, Kentucky, USA, pp: 323-331.

31.Zaky, Z. M., Ismail, M. A., Refaie, R. S. (1995). Aspergillus flavus and aflatoxins residues in luncheon meat. Assiut Vet. Med. J., 33(66); 114-118.