مطالعه آناتومی، مورفومتری و بافت شناسی روده بزرگ در اردک مسکوئی(Cairina moschata)

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 8، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 46، شهریور 1398، صفحه 79-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جلیل پور حاجی موتاب^* ؛ سید رشید هاشمی

گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: اردک پرنده­ای با تنوع گونه­ای بوده که بیشتر در آب زندگی می­کند. روده بزرگ به دلیل جذب آب، هضم گوارشی، انجام فعالیت میکروبی، تولید ایمونوگلوبولین و تولید آنتی بادی در بدن پرندگان عضو مهمی می­باشد. لذا هدف از این پژوهش مطالعه آناتومی، مورفومتری و بافت شناسی روده بزرگ در اردک مسکوئی(Cairina moschata)می باشد.
روش کار: برای این تحقیق 20 عدد اردک مسکویی نر و ماده بالغ خریداری و مطالعه آناتومیکی روده بزرگ آن­ها انجام شد. سپس نمونه بافتی تهیه و بارنگ آمیزیهماتوکسیلین- ائوزین مطالعه گردید.
یافته ها: نتایج بافت شناسی روده بزرگ در اردک مسکوئی تشابه بافتی دو جنس و شباهت کلی با سایر پرندگان را نشان داد. نتایج آناتومیکی نشان داد جنس نر ابعاد بزرگ­تری در میانگین طول و عرض داشته و در قسمت طول راست روده این اختلاف معنی­دار می­باشد. ویژگی­آناتومیکی مهم در اردک مسکوئی وجود روده کور میله­ای شکل و بدون انشعاب است. راست‌روده در اردک‌ مسکوئی کوتاه­تر از روده کور ودر مسیر بدون انحنا ومسقیم بود. پرز ایلئومی به شکل واضح و مشخص دیده شد. ویژگی­ بافتی مهم وجود لوزه سکومی و بافت لنفاوی منتشر فراوان بود. لایه عضلانی نیز به شکل ضخیم و قطور مشاهده گردید.
نتیجه گیری: روده بزرگ در اردک مسکوئی دارای تفاوت­ها و شباهت­هایی با سایر پرندگان می­باشد. بین دو جنس نر و ماده اردک مسکوئی از نظر بافت شناسی شباهت و از نظر مورفومتری تفاوت وجود دارد.
 

کلیدواژه‌ها

آناتومی؛ مورفومتری؛ بافت شناسی؛ روده بزرگ؛ اردک مسکوئی

اصل مقاله

مقدمه

 

اردک پرنده‌ای با بدن کشیده، پاهای کوتاه و منقار پهن ‌است و بدنش نزدیک به سطح زمین قرار دارد و بیشتر در آب زندگی می­کند. اردک با انواع پرندگان خشکی مانند بوقلمون و مرغ دارای تفاوت­هایی است. اردک دارای تنوع گونه‌ای بوده که بعضی از آن­ها هنوز شناخته نشده و مورد مطالعه قرار نگرفته است. اردک مسکویی یکی از نژادهای اهلی غیربومی ساکن استان­های شمالی کشور بوده وبه دلیل وزن­گیری بالابرای تولید گوشت مناسب می­باشد. تنوع رنگی این پرنده زیاد بوده ولی بیشتر می­توان آن را به رنگ های سفید یک دست، سیاه و سفید و سیاه رنگ یافت.در اطراف چشم و قاعده منقار اردک­ مسکویی زائده گوشتی قرمزی قرار گرفته که در اردک‌های نر پیر، این زائده گوشتی رامی­توان در پشت گردن و بال‌ها هم مشاهده نمود(5،6). روده بزرگ در پرندگان اعمال مهم فیزیولوژیکی جذب آب، هضم سلولزی، فعالیت میکروبی و تولید ایمونوگلوبولین و آنتی بادی را انجام می­دهد. روده بزرگ شامل یک جفت روده کور یا سکوم(Cecum)و یک روده کوتاه و مستقیم به نام راست روده یا کولون(Rectum) می­باشد. روده کور‌در پرندگان به شکل دو لوله انگشتی شکل و ته بسته است که دارای سطح خارجی صاف بوده و از دو سمت راست روده حد فاصل انتهای ایلئوم روده کوچک و ابتدای کولون قرار گرفته است. هر دو قسمت روده کور به داخل کولون یا راست روده دارای یک ورودی اختصاصی از سمت جانب(Lateral) یا تحتانی جانبی(Ventrolateral) می­باشد. در مدخل روده کور شبکه ای از پرزهای به هم پیوسته به عنوان فیلتر عملکرده و اجازه ورود مایعات و ذرات کوچک را به­درون روده کور داده و از ورود ذرات بزرگ تر جلوگیری می­کند. اعمال فیزیولوژیکی جذب آب و هضم سلولز نیز در روده کور انجام می­پذیرد. هر روده کور دارای یک اسفنگتر سکومی (Cecal sphincter )بوده که در مجاورت آن یک لوزه سکومی(Cecal tonsil) قراردارد. چین­های مخاطی روده کور دارای کرک­هایی(پرزها) است که این کرک­ها به سمت انتهای بسته­ی روده کور کوتاه­تر شده و به چین­های طولی تبدیل می­شوند. کرک­های روده کور محتوی تعدادفراوانی سلول جامی می­باشد. راست روده بدون انحنا و در جهت مستقیم قرار داشته و به وسیله یک روده بند از سقف حفره روده­ای آویزان بوده و سپس با یک اتساع به درون مجرای کلوآک بازمی-گردد. درسراسر طول روده، کریپت­های لیبرکوهن یا غدد مخاطی روده­ای(Intestine mucosal glands) وجود دارند(31، 28، 27، 21، 16، 4، 3ٍ، 1). مطالعات متعدد آناتومیکی و بافت شناسی بر روی روده بزرگ گونه­های مختلفی از پرندگان انجام شده است.Mitchell  روده کور را در شترمرغ همانند ماکیان به­صورت زوج گزارش کرد(29). Dominic و Naik گزارش کردند در گونه­های طوطی، دارکوب، جغد، پرنده زنبورخوار، پرندگان بادخورک روده کور وجودندارد(32). هم­چنین در مطالعه پورحاجی موتاب روده کور در مرغ مروارید دارای ساختار لوله­ای بود. Mattocks راست روده را در غاز بر خلاف ماکیان بزرگ و پیچ خورده گزارش کرد(27). در مطالعاتی دیگر Herd،Fowler  و Potter و همکاران گزارش کردند کولون در شترمرغ و سایر پرندگان سینه پهن مانند امو، کاسوواری، رئا و مرغ کیوی دارای سطح خارجی به کیسه­دار(Saccular) می­باشد(34، 18، 13). Potter و همکاران اعلام نمودند در مرغ کیوی لوزه سکومی وجود ندارد ولی حضور لوزه سکومی در مرغ مروارید توسط پورحاجی موتاب گزارش گردید(35 ،3). به دلیل نقش مهم فیزیولوژیکی روده بزرگ و نیز با مطالعه تفاوت­ها و شباهت های آناتومیکی و بافت شناسی گزارش شده، اردک مسکوئی که تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته بود انتخاب و روده بزرگ آن مورد آناتومیکی و بافت شناسی قرار گرفت.

مواد و روش­ها

برای انجام تحقیق حاضر تعداد 20 قطعه اردک مسکوئی بالغ نر و ماده(10 قطعه جنس نر و 10 قطعه جنس ماده) از استان‌های شمالی کشورخریداری و به مدت یک ماه با جیره تغذیه­ای یکسان نگهداری شدند. سپس پرندگان به سالن تشریح دانشکده دامپزشکی انتقال یافتند. ابتدا جهت مطالعه آناتومیکی پرنده‌ها به روش شرعی ذبح و به­جهت پشتی و شکمی روی سینی آناتومی خوابانده شدند. سپس یک برش طولی پوست در خط میانی از قسمت ابتدای گردن تا قسمت کلواک زده و جناغ و عضلات شکمی از جوانب برداشته و لوله گوارشی پرنده نمایان گردید. بررسی اولیه آناتومیکی شامل توپوگرافی، شکل، رنگ و مجاورات روده بزرگ در محل اصلی آن انجام گرفت و تصاویر لازم گرفته شد. سپس لوله گوارش از حفره دهانی تا کلواک از محل اتصال‌ خود جدا و از محوطه بطنی پرنده بیرون آورده و بعد از گسترش آن در سینی تشریح مطالعه بیشتر آناتومیکی از سطح داخل و بیرون اعضای مختلف روده بزرگ( روده کور و راست روده) انجام شد. برای مطالعه مورفومتریکی طول هر عضو محاسبه و عرض آن نیز از قسمت های ابتدا، وسط و انتها اندازه گیری و یادداشت گردید. برای دقت، هر قسمت سه مرتبه اندازه‌گیری شد. نتایج به دست آمده در جداول مخصوص یادداشت گردید. سرانجام نمونه‌ها برای نگهداری طولانی مدت به ظرف حاوی فرمالین 10 درصد منتقل شدند. در مرحله بعد برای مطالعه بافت شناسی از 6 پرنده(3پرنده نر و 3 پرنده ماده) اقدام به نمونه برداری از هر دو قسمت روده بزرگ(روده کور و راست روده) انجام و برش­هایی به ضخامت 1سانتی متردر یک سانتی متر از آن ها گرفته و درون ظرف حاوی محلول فرمالین 10 درصد منتقل شد. بعد از انجام مراحل تثبیت نمونه­ها را به داخل دستگاه تهیه مقاطع میکروسکوپی برده و قالب گیری توسط پارافین انجام و برش­های سریالی با ضخامت 6 میکرون تهیه و متعاقب رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین توسط میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. آنالیز آماری نتایج مورفومتری داده­ها(مقایسه طول، عرض هردو قسمت روده بزرگ در دو جنس) توسط نرم افزار SPSS نسخه 23 انجام و از آزمون تی استیودنت استفاده شده و سطح05/0 p≤ برای معنی­دار بودن اختلاف بین داده ها در نظر گرفته شد.

نتایج

نتایج آناتومیکی

 در مطالعه آناتومیکی روده بزرگ اردک مسکوئی مشخص شد که از منظر مورفولوژیکی روده بزرگ در دو جنس مشابه یک دیگر می­باشند و اختلاف آن­ها در اندازه­های مورفومتریکی است.

روده کور

نتایج آناتومیکی نشان داد روده کور در اردک مسکوئی به رنگ خاکستری دیده می­شود وبه دلیل تفاوت رنگ به وضوح از سایر بخش‌های روده‌ها که به رنگ کرم تا صورتی بودند قابل تفریق است. روده کور در هر دو جنس نر و ماده به‌شکل دو زائده روده‌ای به شکل ته بسته و لوله ماننددر طرفین راست و چپ انتهای ایلئوم و ابتدای راست‌ روده در مقابل هم قرار گرفته بودند. سکوم‌ها دردر انتهای خلفی حفره کبدی راست و بخش قدامی سمت راست حفره روده‌ای و در داخل انحنای دوازدهه قرار داشتند و زمانی که لاشه به حالت پشتی شکمی قرار می‌گرفت، بیشتر بخش‌های روده کور توسط بخش صعودی و نزولی دوازدهه و پانکراس پوشیده می‌شد. انتهای رأسی سکوم‌ها، یک خمیدگی جزئی به سمت چپ ایجاد می‌کرد. هر سکوم دارای بخش‌های پایه یا گردن باریک، بخش میانی یا بدنه و انتهای بسته(کور) یا رأس بودند. پایه روده کور با جداری مشخص و ضخیم به شکل یک لوله، و در حالت کلی به رنگ کرم تا صورتی روشن دیده شد. بخش میانی یا بدنه جدار نازک تر داشته و به رنگ خاکستری بوده و کاملاً متمایز از سایر قسمت های روده مشاهده گردید. قسمت رأس سکوم جدار ضخیم­تر و روشن­تری نسبت به بدنه داشت و به رنگ کرم متمایل به سبز مشاهده شد. پایه و نوک رأس سکوم‌ها در هر وضعیت پر یا خالی بودن، ضخیم­تر و روشن‌تر از قسمت بدنه بود. بیشترین عرض در بخش بدنه و کم ترین عرض در رأس سکوم‌ها دیده شد. بین ایلئوم و دو روده کور راست و چپ لیگامنت ایلئومی ‌سکومی(Ilocecal ligament) قرار داشت. در پایه هر دو سکوم اردک مسکوئی لوزه سکومی مشاهده نگردید. در سطح داخلی مجرای(لومن) سکوم چین حلقوی یا طولی به صورت ماکروسکوپی مشاهده نشد‌. مجرای داخلی دو سکوم راست و چپ با دو سوراخ مجزا از دو سمت جانبی چپ و راست به راست‌روده ارتباط می‌یافتند(شکل1 و2).

راست‌روده

راست روده در خط میانی در حفره عمومی روده‌ای(The intestinal celomic cavity) جاگرفته بود. راست‌روده در اردک‌ مسکوئی کرم رنگ و کوتاه تر از روده کور ودر مسیر بدون انحنا و مسقیم بوده و بین انتهای ایلئوم و کوپرودئوم کلوآک قرار داشت. سطح خارجی راست‌روده صاف و یک دست مشاهده می‌شد. سطح داخلی لومن فاقد هر گونه چین ماکروسکوپی بود. انتهای برجسته ایلئوم به ‌داخل راست ‌روده به‌شکل پرز ایلئومی(Ileal papilla)، مشخص و واضح دیده شد. تنها اتصال مزانتری راست روده توسط بند راست ‌روده(Mesorectum) متصل می­گشت که سطح پشتی راست ‌روده را به سقف حفره روده‌ای متصل می‌کرد. عرض راست روده به سمت کلواک تا حدودی افزایش می‌یافت(شکل1 و2).

نتایج مورفومتری

در یافته­های مورفومتری مشخص شد که میانگین اندازه طول و عرض هر دو قسمت روده بزرگ در جنس نر بزرگ تر از جنس ماده می باشد. این اختلاف در طول راست روده به صورت معنی­دار بوده ولی در عرض راست روده و طول و عرض روده کور به صورت معنی­دار نمی باشد. میانگین و انحراف معیار طول و عرض قسمت­های مختلف روده بزرگ در جدول 1 نشان داده شده است.

 

 

 

شکل1- توپوگرافی لوله‌گوارشی اردک مسکوئی نر بالغ

:aمری‌سینه‌‌ای، :bپیش‌معده، :cتنگه، :dسنگدان، e:دوازدهه‌نزولی، :fتهی‌روده، :gایلئوم، :hسکوم راست، :i سکوم‌چپ، :jراست‌روده، :kکلواک   Scale=4cm

 

شکل2- لومن باز شده روده بزرگ اردک مسکوئی ماده بالغ

:aایلئوم، :bسکوم راست، :cسکوم چپ، :dراست روده، :eکوپرودئوم   Scale=5cm

 

 

 

جدول1- میانگین اندازه طول و عرض روده بزرگ برحسب میلی متر(mm).

میانگین ابعاد	اردک نر	اردک ماده
طول روده کور سمت راست	96/6±1/148	56/13±7/144
عرضروده کور سمت راست	75/1±67/4	66/1±42/4
طول روده کور سمت چپ	93/6±1/142	2/13±7/139
عرضروده کور سمت چپ	73/1±5/4	58/1±18/4
طول راست روده*	68/6±4/108	65/6±6/100
عرض راست روده	63/0±46/8	43/0±25/7

توضیح جدول: ستارک (*)نشانه معنی­دار بودن داده­ها می­باشد.

 

نتایج بافت شناسی

 نتایج بافت شناسی نشان دادکه روده بزرگ در دو جنس مشابه یک­دیگر می­باشند و تفاوت بافتی مشخصی بین دو جنس وجود ندارد.

روده کور

در بافت شناسی دیواره سکوم اردک مسکوئی چهار لایه مخاط، زیر مخاط، لایه عضلانی و سروزی حضور دارد. در قسمت مخاط سه قسمت اپی­تلیوم، پارین و عضله مخاطی مشاهده شد. در مخاط روده بزرگ چین‌های طولی کوتاه به تعداد کم همراه با کرک‌های کوتاه وجود داشت که اپی­تلیوم آن­ها از نوع استوانه­ای ساده بوده و در آن سلول جامی وجود داشته و سلول­های پانت مشاهده نگردید. در پارین بافت هم بند سست همراه با عروق خونی و غدد لیبرکوهن دیده شد. هم چنین ساختارهای لنفاوی به شکل نودول یا فولیکولی در پارین پایه(لوزه سکومی) و بافت‌های لنفاوی منتشر فراوان در پارین بدنه و رأس سکوم مشخص بود. عضله مخاطی و زیرمخاط نیز بسیار نازک بود. طبقه عضلانی نیز متراکم مشاهده ‌شد(شکل3و4).

راست‌روده

نتایج بافت شناسی نشان داد که در راست روده نیز مانند سکوم هر چهار لایه مخاط، زیر مخاط، لایه عضلانی و سروزی حضور دارد.کرک‌ها به شکل کوتاه و پهنی دیده شد. اپی­تلیوم کرک‌ها همانند سکوم به شکل استوانه‌ای ساده با سلول­های جامی فراوان است. پارین مخاط آن نیز دارای غدد روده‌ای لیبرکوهن با سلول‌های ترشحی فراوان و بافت‌های لنفاوی منتشر بود و در انتهای آن نودول لنفاوی کمی قرار داشت. در زیر پارین و غدد، عضله مخاطی نسبتاً ضخیم بوده و زیرمخاط نیز نازک مشاهده شد. طبقه عضلانی بسیار قطور از سه لایه عضلانی صاف به‌صورت طولی، حلقوی و طولی تشکیل می‌شد که از خارج توسط لایه سروزی احاطه شده بود(شکل5و6).

بحث و نتیجه گیری

مطالعات متعدد آناتومیکی نشان می­دهد روده کور در بسیاری از پرندگان از جمله ماکیان، مرغ مروارید و شترمرغ وجود داشته و به صورت زوج می­باشد. در تحقیقاتی دیگر گزارش شده که در گونه­های طوطی، دارکوب، جغد، اردک، پرنده زنبورخوار، پرندگان بادخورک، پرنده عسل یاب، مرغ پفی، ماهی خورک رودخانه، دم دراز، هدهد، پرنده نوک شاخ روده کور وجود ندارد. هم چنین در پرندگان شکاری عقاب، شاهین و کرکس روده کور وجودنداشته و یا به صورت تحلیل رفته وجود دارد. در پرنده Tubenoses سکوم کوچک و سرپستانی است و گاهی وجود ندارد. در برخی گونه‌های مرغ طوفان نیز یک سکوم منفرد ولی بزرگ تقریباً هم اندازه‌ی راست‌روده وجود دارد. در مطالعه بر روی اردک Melanitta و اردک ماهیخوار گزارش شده که روده کور در این دو پرنده وجود نداشته و در صورت وجود به شکل جزئی و کوچک می­باشد.

 

 

 

 

شکل3- پایه سکوم سمت راست اردک مسکوئی نر بالغ

:aکرک، b: پارین همراه با غدد مخاطی لیبرکون، :c ندول لنفاوی در لوزه سکومی، :d ماهیچه مخاطی، :e طبقه عضلانی، :fسروز(10×H&E)

 

 

     

شکل4- رأس سکوم چپ اردک مسکوئی ماده بالغ.

  :aکرک، :b پارین با بافت لنفاوی منتشرشده فراوان، :c غدد مخاطی لیبرکون،:d ماهیچه مخاطی، :e زیرمخاط، :fطبقه عضلانی(100× H&E)

 

 

 

 

 

 

 

شکل5- قسمت ابتدای راست‌روده اردک مسکوئی نر بالغ

:a پارین کرک، b: غدد مخاطی لیبرکون، :c ماهیچه مخاطی، :d زیر مخاط، :e طبقه عضلانی، f:سروز(25× H&E).

       

شکل6- قسمت انتهای راست‌روده اردک مسکوئی ماده بالغ

:a کرک، b: غدد مخاطی لیبرکون، c: پارین، :d ماهیچه مخاطی، :e زیرمخاط، f: ندول لنفاوی در پارین(100× H&E)

 

در اسکوتر و مرگوس نیز که از خانواده اردک و غاز می­باشند روده کور وجود ندارد و در صورت وجود کوتاه و به صورت جفت یا تکی دیده می‌شود. در کبوتر دریایی روده کور به شکل کوچک گزارش شده و یا وجود ندارد. سکوم در خانواده کبوتران وجود نداشته و یا خیلی کوچک می‌باشد. در کوکر دم‌دراز(Sand grouse) سکوم بزرگ روده‌ای با چین‌های داخلی و سوراخ مشترک در کولون مشاهده ‌می‌شود. در پرنده حواصیل روده کور وجود داشته و یک عدد است. سکوم‌ها در اغلب حواصیل‌هاکوچک و تحلیل رفته هستند و در گونه‌هایی با جفت سکوم اغلب یکی از سکوم‌ها کوتاه‌تر می باشد. معمولاً در حواصیل‌Ardeidae و Balaeni cipitidae یک سکوم تکی کوچک وجود دارد(37، 35، 34، 32، 31، 30، 28،25، 23، 21، 19، 18، 17، 15، 9، 8، 7، 2). در اردک مسکوئی روده کور به شکل زوج در دو طرف ایلئوم وجود داشته و ساختار کاملی را نشان می­دهد و این پرنده با ماکیان، مرغ مرواید و شترمرغ مشابهت داشته و با طوطی، جغد، پرنده زنبورخوار، پرندگان بادخورک، عقاب، شاهین، کرکس، اردک ماهیخوار، اسکوتر، مرگوس، کبوتر،پرنده عسل یاب، مرغ پفی، ماهی خورک رودخانه، دم دراز، هدهد، پرنده نوک شاخ و حواصیل متفاوت است. در مطالعات انجام شده گزارش شده که سکوم در شترمرغ، مرغ کیوی و قرقاول هندی، قرقاول تاج زیبا،امو،کاسوواری،رئاومرغکیویکیسه­دار(Saccular)می باشد که در قرقاول تاج زیبا ساختار چند کیسه­ای مشاهده شد. در شترمرغ و رئا راست روده به دلیل طول زیاد و پیچ خوردگی کولون نامیده می‌شود(7،12،20،31). هوتزین(Hoatzin) یک کولون بزرگ با حلقه‌های(وظایف نامشخص) شبیه به شترمرغ‌سانان دارد(29، 14). در مرغ غواص نیز روده کور لوله­ای شکل بوده و ساختارهای کیسه مانند نامنظم داخلی دارد(28 ،27). غازScreamer یک کولون بزرگ و پیچ‌خورده دارد(10،23). در ماکیان و مرغ مروارید سکوم به شکل دو لوله بدون انشعاب و کیسه مشاهده شد(29،33). یافته­های تحقیق حاضر مشابه ماکیان و مرغ مروارید به شکل دو لوله جداگانه و بدون انشعاب و کیسه بوده و با شترمرغ، مرغ کیوی، قرقاول، رئا، مرغ غواص، و کاسوواری متفاوت است. درهمه پرندگان(باستثناء طوطی‌ها، بسیاری از کبوترها، هوبره، همه دارکوب‌ها و برخی دیگر) یک زوج سکوم موجود می‌باشد و طول هر دو سمت راست و چپ تقریباً برابر است. در ماکیان هر سکوم با یک ورودی مجزا از سمت جانبی(Lateral) یا تحتانی جانبی(Ventrolateral) به داخل کولون یا راست‌روده راه دارد. در برخی گونه‌ها این ورودی از سمت تحتانی (Ventral) یا پشتی(Dorsal) می‌باشد و در برخی گونه‌ها دارای یک ورودی مشترک هستند ولی در اکثریت پرندگان از سمت جانبی به راست‌روده باز می‌شوند. سکوم‌های شترمرغ با یک سوراخ مشترک در سمت پشتی کولون باز می گردد(2،24،27). مجرای دو سکوم راست و چپ اردک‌ مسکوئی مانند اکثریت پرندگان با دو ورودی مجزا به‌سمت جانبی راست‌روده باز می‌شود. در شترمرغ بالغ سطح داخلی مجرای سکوم در حدود28 تا 32 چین حلقوی پیچ‌خورده دارد. در محل اتصال سکوم به کولون ارتفاع چین‌ها بیشتر است. چین‌ها باعث افزایش سطح داخلی سکوم برای تخمیر میکروبی سلولز و همی‌سلولز می‌شوند(7). در مطالعات بافت شناسی هم چنین گزارش شده است که در ماکیان بافت لنفاوی پارین و زیر مخاط در پایه هر روده کور به خوبی رشد کرده و قابل تمایز است و لوزه سکومی(Cecaltonsil) را تشکیل می­دهد(1،2،3،4،10). هم­چنین گزارش شده که در مرغ کیوی لوزه سکومی وجود ندارد ولی در برخی نواحی توده­ی کوچکی از بافت لنفاوی حضور دارد(34). در مطالعه بر روی شترمرغ در قسمت پارین بخش رأسی سکوم شتر مرغ بالغ، فولیکول­های لنفاوی فراوانی مشاهده می شود (36). در مرغ مروارید لوزه سکومی به شکل نودول های لنفوسیتی در یک سمت دیواره قرار می گیرد. در اردک و غاز، کاهش بافت لنف ورتیکولار سکوم وجود دارد. در سکوم‌های بسیار کوتاه کبوتر، خمل وجود ندارد و مجرای آن­ها، به دلیل تورم‌های مخاطی، کاهش یافته است و بافت لنف ورتیکولار، بیشتر از بافت غده­ای است(16). در تحقیق حاضر مشخص شد سکوم اردک مسکوئی فاقد ساختار چین حلقوی است. سکوم‌های اردک‌های مسکوئی همانند ماکیان توسط پرده مزانتری به شکل لیگامنت ایلئومی سکومی(Ilocecal ligament)، در موازات ایلئوم به آن متصل می‌شود. هم­چنین ساختارهای لنفاوی به شکل نودول یا فولیکولی در پارین پایه(لوزه سکومی) و بافت‌های لنفاوی انتشار فراوان در پارین بدنه و رأس سکوم مشخص بود. هم­چنین گزارش شده که انتهای کولون توسط چین حلقوی از کوپرودئوم کلواک جدا می‌شود. لایه عضلانی خارجی انتهای راست‌روده ضخیم شده و در محل اتصالش به کلواک شکل اسفنگتر مانندی به خود می‌گیرد(36). این وضعیت در راست‌روده اردک‌های مسکوئی مشاهده نگردید. در مطالعه روده شترمرغ گزارش شده است که مخاط راست روده شترمرغ همانند ماکیان به صورت چین­دار همراه کرک­های پهن، کوتاه همراه با بافت پوششی استوانه­ای حاوی سلول­های جامی پوشانده می­گردد. هم­چنین بیان شد در پرنده امو وجود هر دو سکوم با چین­های مخاطی و کرک ها باعث افزایش سطح شده و بافت پوششی استوانه­ای ساده حاوی جامی تشکیل می­شود. کریپت­های لیبرکوهن در پارین قرار دارند و کرک ها در پایه روده کور توسعه یافته­اند و غدد لیبرکوهن کم عمق­اند. این کرک­ها و غدد لیبرکوهن در رأس سکوم کاهش محسوسی می­یابند. در غاز سلول­های جامی و کریپت­ها در روده کور و راست روده حضور دارند. در مرغ مروارید نیز بافت روده ویژگی­های پرندگان فوق را دارا بود(2،22). بافت روده بزرگ اردک مسکوئی چین­های طولی کوتاه و پهن همراه با بافت پوششی استوانه­ای حاوی سلول­های جامی و کریپت­های لیبرکوهن در پارین مشاهده شد و با یافته­های فوق مطابقت داشته و تفاوت محسوسی با سایر پرندگان مطالعه شده ندارد. در ماکیان اهلی هر کدام از روده­های کور در محلی که به درون اتصال ایلئوم راست روده­ای باز می­شود یک اسفنگتر دارند که از ضخیم شدگی عضلات حلقوی حاصل گردیده است. هم چنین عنوان کردند که در مرغ کیوی عضله مخاطی و چین­های متعددی در روده کور به شکل واضح و ضخیم دیده می­شود(2). طبقه عضلانی، عضله مخاطی و زیر مخاط در روده امو به شکل لایه باریک وجود دارند. در مطالعه روی غاز اعلام گردید عضله مخاطی با مسیر حلقوی در زیر پارین راست روده و روده کور وجود دارد و طبقه عضلانی همانند ماکیان در غاز نیز وجود دارد(11،18،34). در مرغ مروارید مشخصات بافتی پرندگان فوق را داشته و ضخیم شدگی عضلانی به مانند ماکیان، مرغ کیوی و غاز مشاهده نشد و با پرنده امو مشابهت داشت. نتایج مطالعه حاضر نشان داد چین­های روده­ای به شکل کوتاه حضور داشته و بلند نمی­باشد. طبقه عضلانی در بافت روده بزرگ اردک مسکوئی ضخیم دیده شد و با ماکیان، مرغ کیوی و غاز شباهت داشته و با امو و مرغ مروارید متفاوت بود. نتایج بافت شناسی روده بزرگ در اردک مسکوئی نشان داد دو جنس دارای تشابه بافتی با یک دیگر بوده و شباهت کلی با سایر پرندگان دارد. نتایج آناتومیکی نشان داد روده بزرگ در اردک مسکوئی از نظر مورفومتریکی بین دو جنس متفاوت بوده و جنس نر دارای ابعاد بزرگتری در میانگین طول و عرض می­باشد که در قسمت طول راست روده این اختلاف معنی­دار است. ویژگی­های آناتومیکی قابل ذکر در اردک مسکوئی وجود روده کور با ساختار توسعه یافته و میله­ای شکل بدون انشعاب و ساختار کیسه­ای به شکل زوج در دو طرف ایلئوم قرار داشت. راست‌روده در اردک‌ مسکوئی کوتاه تر از روده کور ودر مسیر بدون انحنا ومسقیم بود. چین های ماکروسکوپی در سطح داخلی هر دو قسمت روده بزرگ وجود نداشت. پرز ایلئومی به شکل واضح و مشخص دیده می شد. ویژگی­های بافت شناسی قابل ذکر وجود لوزه سکومی در قسمت پارین پایه روده کور بوده و نیز بافت لنفاوی با انتشار فراوان در روده بزرگ است. چین‌های طولی به تعداد کم و از نظر اندازه کوتاه همراه با کرک‌های کوتاه بود و اپی تلیوم آن ها از نوع استوانه­ای ساده بوده و در آن سلول جامی وجود داشت. لایه عضلانی نیز به شکل ضخیم و قطور مشاهده شد.

مراجع

-پوستی، ا.، ادیب مرادی، م. 1385. بافت شناسی مقایسه‌ای‌ و هیستوتکنیک. چاپ ششم. انتشارات دانشگاه تهران. صفحات:314-429.

2-پورحاجی موتاب، ج.، تونی، س، ر. 1396. مطالعه آناتومی و بافت شناسی روده بزرگ در مرغ مروارید(مرغ شاخدار)، مجله تحقیقات دامپزشکی و فرآورده­های بیولوژیک، شماره114، صفحات:40-50.

3-رضائیان، م. 1377. بافت شناسی و اطلس رنگی دامپزشکی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، صفخات243-233.

4-رضائیان، م. 1385. بافت شناسی طیور، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران. صفحات:20-25.

5-سعادت نوری، م. 1362. شناسایی و طبقه بندی اردک­های ایران، ماهنامه مزرعه، شماره 2، صفحات15-11.

6.Bauer, F. )1983(. Muscovy ducks. poultry research center, Labu, Papua New Guinea, 1-3.

7.Bezutdedenhout, A.J. (1993).The spiral fold of the caecum in the ostrich (Struthio camelus). J.Anat, 183; 587-592.

 

8.Chiasson, R.B. (1959). Laboratory anatomy of the pigeon. 2^nd ed. the university of arizona. WMC. Brown Company Publishers: Dubuque, Iowa.

9.Chikilian, M., de Speroni, N. B. (1996). Comparative study of the digestive system of three species of tinamou. I. Crypturellu stataupa, Nothoprocta cinerascens, and Nothurama culosa(Aves: Tinamidae). Journal of Morphology. 228; 77-88.

10.Clench, M.H., Mathias, J.R. (1995). The Avian cecum. Wilson Bull, 107(l); 93-121.

11.Cooper, R.G., Mahroze, K.M. (2004). Anatomy and physiology of the gastro-intestinal tract and growth curves of the ostrich. Animal Science Journal, 75; 491–498.

12.Elbrond, V.S., Laverty, G., Dantzer, V., Grondahl, C., Skadhaug, E. (2009). Ultrastructure and electrolyte transport of the epithelium of coprodeum, colon and the proctodeal diverticulum of Rhea americana. Comp BiochemPhysiol A MolIntegr Physiol, 152(3); 357-65.

13.Fowler, M.E. )1991(. Comparative clinical anatomy of ratites. Journal of Zoo and Wildlife Medicine, 22; 204–227.

14.Grajal, A., Sarahl, S. D. (1989). Foregut fermentation in the Hoatzin, a Neotropical leaf-eating bird. Science, 245; 1236-1238.

15.Goudie, R. I., Ryan, P.C. (1991). Diets and morphology of digestive organs of five species of sea ducks wintering in Newfoundland. J.Yamashina Inst. Ornithol,  22; 1-8.

16.Hanssen, I. (1979). Micro morphological studies of the small intestine and caeca of wild and captive Willow Grouse (Lagopuslag opuslagopus). Acta Vet. Stand, 20; 351-364.

17.Hassan, S.A., Moussa, E.A. (2012). Gross and microscopic studies on the stomach of domestic duck (Anasplaty rhynchos) and domes-tic pigeon (Columba liviadomestica). J. Vet. Anat, 5(2); 105 – 127.

18.Herd, R.M. (1985). Anatomy and histology of the gut of the Emu dromaiu snovaehollandiae. A gricultural Research Centre, New South Wale, 85; 43-46.

19.Hui, W., Yurong, Y., Peipei, N., Zhe, S., Gaoshui, Y., Jingjing, K. (2009). Anatomic and histological observation of blind ending caecum of African ostrich (Struthio camelus). Chinese Veterinary Science, Zhongguo Shouyi Kexue, 39; 257-260.

20.Hodges, R.D., Michael, E. (1975). Structure and histochemistry of the normal intestine of the fowl. III. The fine structure of the duodenal crypt. Cell Tissue res., 160; 125-138.

21.King, A.S., McLelland, J.(1984). Birds their structure and function. Bailliere Tindall. London, 121- 130.

22.Liman, N., Aslan, s., Gulmaz, N. (2002). The histological observations on the large intgestine of the goose. J.Vet.Med. Sci, 64(8); 705-709. 

23.Maloiy, G.M., Warui, C. N. (1987). Comparative gastrointestinal morphology of the kori bustard and Secretary bird. Zoo Biol, 6; 243-251.

24.Mahdi, A. H., Mclelland, J. )1988(. The arrangement of muscleat the ileo-caeco-rectal junction of the domestic duck (Anasplaty rhynchos) and the presence of anatomical sphincters. Journal of Anatomy, 161; 133-142.

25.Marshall, M. E. )1906(. Studies on avian anatomy. II. Geococcyx, Bubo, and Aeronautes. TexasAcademy of Science, 9; 19-41.

26.Mattocks, J. G. )1971(. Goose feeding and cellulose digestion.Wild fowl, 22;107-113.

27.Mclelland, J. )1991(. A color atlas of avian anatomy. W.B. Saunders, Philadelphia, Pennsylvania.

28.McLelland, J. )1975(. Aves digestive system. In: sisson and grossman's the anatomy of the domestic animals, Getty, R. Vol.2, 5^th ,Edn. Philadelphia:Saunders.

29.Mitchell, F.C. (1896). A contribution to the anatomy of the Hoatzin (Opistha comuscristatus). Proc. Zool.Sot. London, 1896; 618-628.

30.Mot, M. (2011). Morphological aspects of digestive apparatus to owl (Asio flammeus) and falcocherrug (BUTEO bUTEO). Ucraristiintifi cemedicina veterinara,Vol. XLIV(2);192.    

31.Mot, M. (2009). Morphological aspects of digestive appartus partridge and dove. Lucraristiinificemedicina veterinary. XLII (2); 338-340. 

32.Naik, D. R., Dominic, C. J. )1962(. A study of the intestinalcaeca of some Indian birds in relation to food habits. The Scienceof Nature, 49(12); 287.

33.Nickel, R., Schummer, A. (1977). Anatomy of the domestic birds. Verla Paul Parey. Berlin, 85- 94.

34.Potter, M. A., Lentle, R. G., Minson, C. J., Birtles, M. J. (2006). Gastrointestinal tract of the brown kiwi. Journal of Zoology, 270; 429-436.  

35.Wang, H., Yang, Y., Ni, P., Sun, Z., Yu, G., Kang, J., Liang, H., (2009). Anatomic and histological observation of blind-ending caecum of African ostrich. Zhong guo Shouyi Kexue, 39; 257-260.

36.Warui, C. N., Erlwanger, K. H., Skadhauge, E. (2009). Gross anatomical and histomorphological observations on the terminal rectum and the cloaca in the Ostrich Struthio camelus. Ostrich J, 80;185-191.  

37.Zweers, G.A. (1982). The feeding system of the pigeon (Columba livia L.). Adv .Anat .Embryol. Cell Biol, 73; 1-108.   

.