تأثیر بیگانگی با کار در بروز رفتارهای ضد شهروندی سازمانی با واسطه‌گری فرسودگی شغلی (مطالعه موردی: مدیران مدارس متوسطه زاهدان)

دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی

مقاله 8، دوره 20، شماره 3 - شماره پیاپی 77، مهر 1398، صفحه 77-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/jsrp.2019.582782.1645

نویسندگان

سعیدالله براهویی¹؛ ناصر ناستی زایی^{* 2}

¹دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

²دانشیار، گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

از معضلات سازمان‌های امروزی وجود رفتارهای ضد شهروندی سازمانی همچون کم‌کاری، پرخاشگری، قلدری، لجبازی و کینه‌توزی است. این رفتارها هم بر عملکرد سازمان‌ها و هم بر روابط بین شخصی و روحیه همکاری کارکنان تأثیر می‌گذارند. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر بیگانگی با کار در بروز رفتار ضد شهروندی سازمانی با واسطه‌گری فرسودگی شغلی انجام شده است. مطالعه از نظر هدف کاربردی و از نظر روش پژوهشی همبستگی مبتنی بر مدل معادلات ساختاری است. جامعه پژوهش همة مدیران و معاونان مدارس متوسطه اول و دوم شهر زاهدان در سال تحصیلی 98-1397 بودند. به شیوة نمونه‌گیری تصادفی- طبقه‌ای تعداد 252 مدیر و معاون مدارس متوسطه شهر زاهدان مورد مطالعه قرار گرفتند. برای جمع‌آوری اطلاعات از سه پرسشنامه رفتارهای ضد شهروندی سازمانی (رحمانی، 1392)، فرسودگی شغلی (مسلش و جکسون، 1981) و بیگانگی با کار (اقتباس از صداقتی‌فرد و عبداله‌زاده، 1388) استفاده شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از مدل معادلات ساختاری با کمک نرم‌افزار SPSS₁₆ و لیزرل استفاده شد. یافته‌ها نشان داد بیگانگی با کار هم به‌طور مستقیم و هم به‌طور غیرمستقیم و با واسطه‌گری فرسودگی شغلی در بروز رفتارهای ضد شهروندی سازمانی اثر مثبت و معنادار دارد؛ بنابراین می‌توان با اقداماتی از قبیل برقراری نظام پیشنهادها، تفویض اختیار، تنوع شغلی و مشارکت دادن کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها، ضمن کاهش بیگانگی با کار، موجب کاهش فرسودگی شغلی و رفتارهای ضد شهروندی سازمانی شد.

کلیدواژه‌ها

بیگانگی با کار؛ رفتارهای ضد شهروندی؛ فرسودگی شغلی؛ مدیران مدارس متوسطه؛ زاهدان

مراجع

افراسیابی حسین، جمشیدی سلوکلو بهنام، قدرتی حسین. (1392). مطالعه رضایت شغلی در ارتباط با مشارکت و بیگانگی در میان کارکنان شرکت برق منطقه‌ای فارس. جامعه‌شناسی کاربردی، 24(1)، 177-190.

افشانی علیرضا، جواهرچیان ندا. (1395). بررسی نقش بیگانگی اجتماعی در وندالیسم در بین دانش‌آموزان دوره اول و دوم متوسطه شهر یزد. پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 5(2)، 1-24.

آقایی رضا، آقایی میلاد، آقایی اصغر. (1392). بررسی رابطة میان فرسودگی شغلی، رفتار شهروندی سازمانی، جو سازمانی و فرهنگ سازمانی. مدیریت دولتی، 5 (4)، 1-18.

امیری مجتبی، اسدی محمود رضا، راغب فاطمه. (1390). بررسی وضعیت فرسودگی شغلی در میان کارکنان بانک و ارائه راه‌کارهای بهبود وضعیت آن. مدیریت بازرگانی، 3 (7)، 37-92.

باقرپور معصومه، عبداله‌زداه حسن. (1395). رابطه بین هوش معنوی و تحلیل رفتگی شغلی با در نظر گرفتن نقش میانجی رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش‌وپرورش استان مازندران. حقوق ملل، 6(23):1-12.

بای ناصر، قنبرپور نصرتی امیر، صادق خیجی عیسی. (1397). بررسی اثر عوامل سازمانی بر بیگانگی از کار در کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان گلستان. مدیریت منابع انسانی در ورزش، 5(2)، 235-247.

تاجوران مرضیه، حسن صیف محمد. (1396). مدل علی بیگانگی از کار بر اساس کیفیت زندگی کاری و عدالت سازمانی با تأکید بر نقش واسطه‌ای تعارض، تعهد سازمانی و دلبستگی شغلی معلمان تربیت‌بدنی شهر شیراز. مطالعات مدیریت ورزشی، 9(43)، 61-80.

جمالی اختر، تقی پورظهیر علی، صالحی مسلم. (1388). رابطه بین عوامل شغلی و سازمانی با رفتار شهروند سازمانی اعضا هیئت‌علمی واحدهای منطقه یک دانشگاه آزاد اسلامی به‌منظور ارائه مدل مناسب. رهبری و مدیریت آموزشی؛ 3(2)، 87-106.

حسین‌زاده بندقیری عباس، رضوی علی‌اصغر، فاضلی عبداله. (1397). تأثیر خودکارآمدی و سرسختی روان‌شناختی بر فرسودگی شغلی با میانجیگری انگیزش شغلی (مورد مطالعه: کارکنان کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان). تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 24(94)، 2-21.

حسین‌زاده علی‌حسین، باقری معصومه، بختیاری‌زاده فاطمه. (1390). بررسی عوامل اجتماعی - اقتصادی مؤثر بر بیگانگی از کار (مورد مطالعه: کارکنان پتروشیمی بندر ماهشهر). جامعه‌شناسی کاربردی، 21(2):167-184.

حسین‌زاده علی‌حسین، نبوی سیدعبدالحسین، فاضلی‌پور سیده منا. (1395). بررسی تأثیر بیگانگی از کار، انزوای اجتماعی و رفتارهای انحرافی بر اخلاق کار (مورد مطالعه کارمندان دانشگاه شهید چمران اهواز). پژوهش های جامعه‌شناسی معاصر، 5(8):69-97.

دامغانیان حسین، حاج کاظمی محبوبه. (1393). اثر رهبری تحول‌آفرین بر بیگانگی از کار. پژوهشنامه بیمه، (114):89- 112.

درینی ولی محمد، تابان محمد، شرفی وحید، ویسه. (1394). بررسی تأثیر بیگانگی از کار کارکنان بر بروز رفتارهای ضد شهروندی تیمی.  مدیریت سازمان‌های دولتی، 4(1):71-84.

رحیمی دادکان نعمت‌الله، ناستی‌زایی ناصر. (1395). رابطه سازگاری شغلی با توانمندسازی روان‌شناختی و فرسودگی شغلی اعضای هیئت‌علمی. پژوهش در آموزش علوم پزشکی، 8(4):19-27.

رستگار خالد امیر، کاوه مهدی، محمدی مهدی. (1393). سرمایه اجتماعی و بیگانگی از کار (مطالعه موردی معلمان آموزش‌وپرورش مقطع ابتدایی شهر تهران. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 5(19)، 203-251.

زارع بهرام‌آبادی مهدی، دره ایمان. (1389). رابطه بین دلبستگی شغلی، مسئولیت‌پذیری و تحلیل عاطفی با رضایت شغلی. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 1(4)، 5-24.

زارعی متین حسن، حسن‌زاده محمدصادق. (1393). نقش میانجی ارزش‌های کاری درونی در ارتباط بین ارزش‌های کاری بیرونی و رفتارهای ضد شهروند سازمانی با تأکید بر نگرش اسلامی. مدیریت در دانشگاه اسلامی، 4 (8)، 243-262.

زارعی متین حسن، سید کلالی نادر، اخوان انوری محمدرضا، یزدانی حمیدرضا. (1391). بررسی اثر تحلیل رفتگی شغلی بر پیامدهای شغلی کارکنان. چشم انداز مدیریت دولتی، 3(9)، 73-90.

سیدجوادین سیدرضا، نرگسیان عباس، باباشاهی جبار. (1389). بررسی رابطه بین عجین شدن با کار بر ویژگی‌های رفتاری. چشم‌اندازمدیریتدولتی، (3)، 47-62.

شعبانی بهار غلامرضا، نیکوفر مرتضی، عرفانی نصراله، حمیدی مهرزاد. (1393). نقش مدیریت تنوع در فرسودگی شغلی اعضای هیئت‌علمی تربیت‌بدنی دانشگاه‌های سراسر کشور. پژوهش‌های معاصر در مدیریت ورزشی، 4(7)، 67-79.

صباحی، پرویز، نوری، ابوالقاسم، عریضی، سیدحمیدرضا و گل‌پرور، محسن. (1388). سهم عوامل عاطفی و شناختی در رفتار ضد تولید کارکنان. پژوهش‌هایروان‌شناختی، 1(3 و 4):44-62.

صداقتی‌فرد مجتبی، عبدالله‌زاده مریم. (1388). بررسی بیگانگی شغلی و عوامل مؤثر بر آن در میان کارمندان. تازه‌های روا‌ن‌شناسی صنعتی سازمانی، 1(1)، 9-22.

طاهری محمدنبی. (1394). واکاوی علل بروز رفتارهای ضد شهروندی تیمی در سازمان‌های دولتی شهر ایلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام.

عادلی‌نسب فاطمه. (1392). بررسی تأثیر درگیری شغلی کارکنان بر رفتار شهروندی سازمانی با نقش تعدیلگر توسعه منابع انسان (مطالعه موردی: شرکت شیر پگاه خراسان رضوی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم اداری و اقتصاد.

علامه سیدمحسن، عبودی حمید، کاظمیان فرشته. (1393).  بررسی نقش واسطه‌ای الزامات شغلی و فرسودگی عاطفی در رفتار غیرشهروندی میان مشتری و کارمند. مشاوره شغلی و سازمانی،6(20)، 80-101.

فارسی زهرا، آفاقی عفت. (1394). بررسی ارتباط بین فرسودگی شغلی با برخی ویژگی‌های جمعیت شناختی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های تابعه آجا در شهر تهران. ابن‌سینا، 17(4)، 25-32.

قلی‌پور آرین، پورعزت علی‌اصغر، سعیدی‌نژاد مجید. (1386). عوامل موجد رفتارهای ضد شهروندی در سازمان‌ها. علوم مدیریت ایران، 2(8)، 1-29.

قلی‌پور آرین، سعیدی‌نژاد مجید، حسنقلی‌پور حکیمه. (1391). بررسی تأثیر روزه ماه مبارک رمضان بر بروز رفتار شهروندی سازمانی. مهندسی مدیریت انرژی، 20(2)، 55-74.

کمالی‌زارچ محمود، شکاری حمیده. (1396). نقش واسطه‌ای درگیری شغلی در رابطه بین فرسودگی هیجانی و رفتارهای انحرافی در محیط کار در بین اعضای هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور. طب کار، ۹ (۴)، 61-72.

گل‌پرور محسن، جوادیان زهرا، نیری شیرین، مهداد علی. (1391). بررسی اثر خودمداری و خطرپذیری شخصی رهبر سازمان بر رفتارهای انحرافی (با تمرکز بر نقش واسطه‌ای ارزش‌های سازمانی و فرسودگی هیجانی در شرکت سهامی ذوب‌آهن). بهبود مدیریت، 6(18)، 76-95.

گل‌پرور، محسن؛ واثقی، زهرا و جوادیان، زهرا. (1390). الگوهای ساختاری رابطه استرس شغلی و فرسودگی هیجانی با رفتارهای مثبت و منفی، شواهدی نوین و گسترده از رویکرد ایرانی استرس – نامتعادلی- جبران. یافته‌های نو در روان‌شناسی، 6(19)، 7-18.

گودرزوند چگینی مهرداد، نویان اشرف اعظم، علوی صائب فرداد. (1393). عوامل تأثیرگذار بر بیگانگی از کار، روابط و راهکارها. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 5(1)، 55-80.

گودرزی مهدی، محسنی اردهالی سیده شهرزاد، رحیمی ایمان. (1396). بررسی رابطه بین رفتار شهروندی سازمانی با فرسودگی شغلی در کارکنان فدراسیون ورزش سه‌گانه. مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش، 4(4)، 66-74.

لنگری مرضیه، سلیمانپور عمران محبوبه،  اسماعیلی شاد بهرنگ. (1395).  بررسی رابطه عجین شدن با شغل با رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد. مدیریت بهداشت و درمان، 7(2)، 91-101.

محمودی سیدهادی، قصلانی روژین. (1394). بررسی رابطه میان مؤلفه‌های هوش هیجانی، تأمل عمیق و فرسودگی شغلی و تفاوت سطح این مؤلفه‌ها نسبت به سطح تحصیلات معلمان زبان انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 48(2):49-76.

مرادی مرتضی، مهری یوسف. (1397). رابطه اخلاق کار با رفتار شهروندی سازمانی، فرسودگی شغلی و تسهیم دانش. اخلاق در علوم و فناوری، 13(2)، 69-78.

معروفی مریم، موسوی اصل فاطمه‌السادات، همتی زینب. (1395). بررسی ارتباط فرسودگی شغلی با کیفیت زندگی کاری پرستاران بخش‌های اطفال و مراقبت ویژه نوزادان. پرستاری کودکان، 3(10)، 11-20.

مقتدایی لیلا. (1396). مطالعه رابطه بین اخلاق حرفه‌ای و رفتار ضد شهروندی: مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه اصفهان. جامعه‌شناسی کاربردی، 28(1)، 145-158.

نادری بنی محمود، بردبار غلامرضا، پزشکی نجف‌آبادی فرشته. (1394). تبیین بیگانگی کاری با ویژگی‌های شغلی و حمایت سازمانی. کاوش‌هایمدیریتبازرگانی، 7(14)، 169-190.

واعظی رضا، رحمانی فاطمه. (1391). تأثیر فضای اخلاقی سازمان بر رفتارهای ضد شهروندی سازمانی. مطالعات رفتار سازمانی، 1(2)، 30-50.

یزدانبخش کامران، مرادی آسیه، بسطامی احسان. (1397). رابطه سرمایه روان‌شناختی و سخت‌رویای با فرسودگی شغلی. رویش روان‌شناسی، 7(29)، 181-202.

Boyas J, Wind LH. (2010). Employment-based social capital, job stress, and employee burnout: A public child welfare employee structural model. Children and Youth Service Review, 23(3), 380-388.

Chay YW, Aryee S. (1999). Potential Moderating Influence of Career Growth Opportunities on Careerist Orientation and Work Attitudes: Evidence of the Protean Career Era in Singapore. Journal of Organizational Behavior, 20(5), 613-623.

Chiaburu D, Thundiyil, T, & Wang, J. (2014). Alienation and its correlates: Ameta-analysis. EuropeanManagement Journal, 32(1), 24-36.

Evan D, Morris R. (2006). Workaholic or just hard worker?, University of Technology, Brisbane, Australia,11(5), 394-417.

Gao Y, He W. (2017). Corporate social responsibility and employee organizational citizenship behavior: The pivotal roles of ethical leadership and organizational justice. Management Decision, 55(2), 11-26.

Gholipour A, Saeidinejad M, & Zehtabi M. (2009). The Explanation of Anti-Citizenship Behaviors in the Workplaces, International Business Research, 2(4),76-86.

Giacalone RA, Greenberg J. (1997). Antisocial behavior in organizations. Thousand Oaks, CA, US: Sage Publications, Inc.

Griffin RW, O’Leary-Kelly A, & Collins J. (1998). Dysfunctional work behavior in organizations. In CL. Cooper and DM. Rousseau (Eds.) Trends in organizational behavior. Vol 5. John Wiley & Sons.

Harter JK, Schmidt FL, Hayes TL. (2002). Business-unit level relationship between Employee satisfaction, employee engagement, and business outcomes: a meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 87(2), 268-279.

 Helmi Sh. (2015).The Evaluation of the Relationship between EQ Factors of Employees and Anti-Citizenship Organizational Behavior. European Online Journal of Natural and Social Sciences; 4(1):1-13.

Iorga M, Socolov V, Muraru D, Dirtu C,  Soponaru C,  Ilea C, & Socolov DG. (2017). Factors Influencing Burnout Syndrome in Obstetrics and Gynecology Physicians. BioMed Research International, 2017(2), 1-10.

Jawahar IM, StoneT, & Kisamove J. (2007).Role Conflict and burnout: The direct and moderating effects of political skill and perceived organizational support on burnout dimensions. International Journal of Stress Management,14(2),142-159.

Jelinek R, Ahearn M. (2006). The ABC′s of ACB: Unveiling a clear and present danger in the sales force, Industrial Marketing Management, 35(4):457-467.

Karatepe OM, Beirami E, Bouzari M, Safavi H. (2014). Does work engagement mediate the effects of challenge stressors on job outcomes? Evidence from the hotel industry. International Journal of Hospitality Management, 2014 (36),14-22.

Kartal N. (2018). Evaluating the relationship between work engagement, work alienation and work performance of healthcare professionals. International Journal of Healthcare Management; 11(3):251-259.

Koutsimani P, Montgomery A, & Georganta K. (2019). The Relationship between Burnout, Depression, and Anxiety: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in psychology; 10(2018), 284.

Li, S., & Chen, Y. (2018). The Relationship between Psychological Contract Breach and Employees' Counterproductive Work Behaviors: The Mediating Effect of Organizational Cynicism and Work Alienation. Frontiers in psychology, 27(9), 1273.

Litinger NN. (1982). Job involvement among managers and its relationship to demographic, psychological, and situational forces. Unpubli- shed doctrol dissertation,Stevens Institute of Technology.

Middeldorp CM, Stubbe JH, Cath DC, & Boosma DI. (2005). Familial clustering in burnout: A twin-family study. Psychological Medicine, 35(1), 113-120.

Mulki JP, Jaramilo F, & Locander WB. (2006). Emotional exhaustion and organizational deviance: can the right job and a leader's style make a difference. Journal of Business Research, 59(12), 1222-1230.

Nair N, Vohra N. (2010). An exploration of factors predicting work alienation of knowledge workers. Management Decision, 48(4), 600-615.

 

O’Brien KE. (2008). A stressor-strain model of organizational citizenship behavior and counterproductive work behavior. A dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of Philosophy, University of South Florida.

Özduran A, Tanova C. (2017). Manager mindsets and employee organizational citizenship behaviours. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 29(1), 37-46.

Özer Ö, Uğurluoğlu Ö, Saygılı M, & Sonğur C. (2019). The impact of work alienation on organizational health: A field study in health sector. International Journal of Healthcare Management, 12(1):18-24.

Pearce CL, Giacalone RA. (2003). Teams Behaving Badly: Factors Associated With Anti-Citizenship Behavior in Teams. Journal of Applied Social Psychology, 33(1), 58-75.

Podsakoff PM, MacKenzie SB, Paine JB, & Bachrach DG. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review ofthe theoretical and empirical literature and suggestions for futureresearch. Journal of Management,; 26(3), 513-563.

Porter LW, Lawler EE, & Hackman JR. (1975). Behavior in organizations. New York: McGraw-Hill.

Rice EM, Schneider GT. (1994). A decade of teacher empowerment: An empirical analysis of teacher involvement in decision-making. Journal of Educational Administration, 32(1), 43–58.

Robinson SL, Bennett RJ. (1995). A Typology of Deviant Workplace Behaviors: a Multidimensional Scaling Study. Academy of Management Journal, 38(2), 555-572.

Schepman S, Zarate M. (2008). The relationship between burnout, negative affectivity and organizational citizenship behavior for human services employees. Journal of proceedings of world academy of science, engineering and technology, 2008(30), 437-442.

Suarez-mendoza MJ, Zoghbi-manrique de L. (2008). The impact of work alienation on organizational citizenship behavior in the canary island. International journal of organizational analysis; 15(1), 56-76.

Sulu S, Cylan A, & Kaynak R. (2010). Work alienation as a mediator of the relationship between organizational injustice and organizational commitment: Implications for healthcare. Professionals international journal of business and management; 5(7), 27-38.

Valadbigi A, Ghobadi S. (2011). The study of the elements of work alienation: A case of the urmia white cement factory, western azarbayjan province, Iran. Asian Social Science; 7(6), 206-219.

Wittmer JL, Martin JE. (2011). Work and Personal Role Involvement of Part-Time Employees: Implications for Attitudes and Turnover Intentions. Journal of Organizational Behavior; 32(5), 767-787.

Yeh CM. (2013). Tourism involvement, work engagement and job satisfaction among frontline hotel employees. Annals of Tourism Research; 42(2013), 214-239.

Zopiatis A, Constanti P, & Theocharous AL. (2014). Job involvement, commitment, satisfaction and turnover: Evidence from hotel employees in Cyprus. Tourism Management; 2014(41), 129-140.