دریافت بهتر معنای چند واژه در متون کهن فارسی بر پایۀ گویش تاتی شمال خراسان

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 24، مرداد 1398، صفحه 35-45   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2019.667859

نویسنده

حبیب صفرزاده^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان بجنورد

چکیده

زبان در طول زمان به دلایل مختلف تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دستخوش تغییراتی می‌شود که این تغییرات می‌تواند در جنبۀ مثبت خود، موجب گسترش دایرۀ واژگانی زبان شود و گاه نیز در جهت منفی، یک یا چند واژه را با شیوه‌های مختلف متروک کند. ولیکن نکته‌ای که در این میان قابل توجه است، فاصلۀ معنا‌دار میان زبان معیار و لهجه‌ها و گویش‌های یک زبان است به گونه‌ای که می‌توان واژه‌هایی را یافت که با وجود خارج‌شدن از حوزۀ گفتار و نوشتار معیار، هنوز در میان لهجه‌ها و گویش‌های اقوام مختلف و در محدودۀ جغرافیایی خاص ادامۀ حیات می‌دهند. از جملۀ این لغات می‌توان به واژه‌های «چه بلا» و «شهرگرد» و «کوروی» اشاره کرد که در متون کهن فارسی مثل اسرارالتوحید، دیوان عطار نیشابوری، دیوان هلالی جغتایی، دیوان وحشی بافقی و دیوان محمد فضولی دیده می‌شوند ولی در فرهنگ‌ها و کتب  لغت، معنی دقیقی برای آن‌ها ارائه نشده است و یا مصححین در توضیح آن‌ها به اشتباه رفته‌اند. این پژوهش به بررسی معنای بهتر سه واژۀ مذکور با بهره‌گیری از گویش تاتی شمال خراسان پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

شهرگرد؛ چه بلا؛ کوروی؛ آثار کهن فارسی؛ گویش تاتی

مراجع

کتاب‌ها

- آقاملایی، ایرج. (1389)، تاریخ مشاهیر خراسان شمالی، چاپ اول، مشهد: مرندیز.

- ابن اثیر،ع.( 1356ه.ق)،اللباب فی تهذیب الانساب، (چاپ پنجم)، قاهره: نشره القدسی.

- احراری، طغرل.(1990م). دیوان، دوشنبه: عرفان.

- بهار،محمد تقی. (1373)، سبک‌شناسی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1371)، بهارستان، تهران: اطلاعات.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1375)، مثنوی هفت اورنگ، تهران: مهتاب.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1389)، دیوان، تهران: نگاه.

- دهخدا، علی اکبر. (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

- سمعانی، عبدالکریم بن محمد.(1395ه.ق/1975م.)، الانساب،چاپ سوم، دایرۀالمعارف العثمانیه.

- شفیعی کدکنی،محمد رضا.(1375)، تاریخ نیشابور، چاپ اول، تهران: آگاه.

- صفرزاده، حبیب.(1382)، زبان‌شناسی علمی گویش تاتی شمال خراسان، چاپ اول،  انتشارات سخن گستر.

- فسنقری، غلامرضا و شاهد احمد.(1381)،مشاهیر رجال اسفراین، چاپ اول، مشهد: بنیاد پ‍‍ژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

- محمد بن منور. (1388)، اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

- واصفی، زین الدین محمود.(1350)، بدایع الوقایع، جلد دوم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

- وحشی بافقی، کمال‌الدین. (1373)، دیوان، به کوشش پرویز بابایی، تهران: نگاه.

- هلالی جغتایی، بدرالدین. (1337)، دیوان، تهران: کتابخانۀ سنائی.

- یاقوت حموی بغدادی. (1380)، معجم البلدان، چاپ دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی.

مجلات

- حاجی سیدآقایی، اکرم السادات. (1387)، «بررسی تحولات یک واژۀ فوت‌شده از فرهنگ‌های فارسی»، مجلۀ نامۀ پارسی،ش 46 و 47، بهار و تابستان، صص75-95.