بررسی رابطه سلامت سازمانی و فرهنگ سازمانی با فرسودگی شغلی معلمان

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 5، دوره 12، شماره 43، شهریور 1398، صفحه 89-107   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2019.667959

نویسندگان

بهنام طالبی¹؛ یعقوب زارع²

¹استادیار گروه علوم تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران (نویسنده مسئول).

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه سلامت سازمانی و فرهنگ سازمانی با فرسودگی شغلی معلمان در مدارس آموزش و پرورش عشایر سیار استان آذربایجان­شرقی بوده است. روش انجام پژوهش، از نوع همبستگی است. جامعه‌ آماری آن شامل کلیه معلمان مدارس آموزش و پرورش عشایر سیار استان آذربایجان­شرقی به تعداد 340 نفر می­باشد. با استفاده از جدول مورگان به شیوه نمونه‌گیری تصادفی طبقه­ای 180 نفر انتخاب شدند برای گردآوری داده­ها از پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش، پرسشنامه سلامت سازمانی مایلز و پرسشنامه فرهنگ سازمانی کامرون و کویین استفاده شد. جهت سنجش روایی پرسشنامه از نظر اساتید و جهت سنجش پایایی پرسشنامه­ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب پایایی کل پرسشنامه­ها بالای 7/0 به دست آمده است. یافته‌های تحقیق نشان داد که بین فرسودگی شغلی، خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش احساس کفایت شخصی با فرهنگ و سلامت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد و فرهنگ سازمانی با ضریب بتای 59/0 بر فرسودگی شغلی نقش مؤثری دارد.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ سازمانی؛ سلامت سازمانی؛ فرسودگی شغلی؛ عشایر

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال یازدهم، شماره چهل و سوم، تابستان 1398

ص ص 107-89

 

 

 

                                          

 

بررسی رابطه سلامت سازمانی و فرهنگ سازمانی با فرسودگی شغلی معلمان

بهنام طالبی^[1]

یعقوب زارع^[2]

تاریخ دریافت مقاله:14/3/1398

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:28/4/1398

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه سلامت سازمانی و فرهنگ سازمانی با فرسودگی شغلی معلمان در مدارس آموزش و پرورش عشایر سیار استان آذربایجان­شرقی بوده است. روش انجام پژوهش، از نوع همبستگی است. جامعه‌ آماری آن شامل کلیه معلمان مدارس آموزش و پرورش عشایر سیار استان آذربایجان­شرقی به تعداد 340 نفر می­باشد. با استفاده از جدول مورگان به شیوه نمونه‌گیری تصادفی طبقه­ای 180 نفر انتخاب شدند برای گردآوری داده­ها از پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش، پرسشنامه سلامت سازمانی مایلز و پرسشنامه فرهنگ سازمانی کامرون و کویین استفاده شد. جهت سنجش روایی پرسشنامه از نظر اساتید و جهت سنجش پایایی پرسشنامه­ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب پایایی کل پرسشنامه­ها بالای 7/0 به دست آمده است. یافته‌های تحقیق نشان داد که بین فرسودگی شغلی، خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش احساس کفایت شخصی با فرهنگ و سلامت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد و فرهنگ سازمانی با ضریب بتای 59/0 بر فرسودگی شغلی نقش مؤثری دارد.

واژگانکلیدی: فرهنگ سازمانی، سلامت سازمانی، فرسودگی شغلی، عشایر.

 

مقدمه

سلامت عاطفی و روانی معلم، نقش عمده‌ای در موفقیت او در تدریس دارد و فرسودگی شغلی یکی از عوامل تهدید کننده سلامت معلم می­باشد(بشلیده، تقی­پور، هاشمی و جزایری، 1390؛ بیانی و سمیعی، 1393). سلامت روحی و جسمی بسیاری از معلمان از طریق فرسودگی تحت تأثیر قرار گرفته است  (تراورس، 2013)، همبستگی مثبت در گروهی از معلمان(پیزالسکی^[3]، 2002)، نیز بین خستگی عاطفی و فراوانی و شدت شکایت­های اجتماعی مشاهده شده است. علاوه بر این، رفتارهای بهداشتی منفی (مثلاً مصرف الکل بیش ازحد) با فرسودگی بیشتر معلم مرتبط بود(صیدمن^[4]، 2001). در نهایت، مطالعاتی نشان می­دهد که اختلالات روان­شناختی و علائم مرتبط نیز با فرسودگی شغلی در ارتباطند(بایوِئر^[5]  و همکاران، 2006). هم­چنین کیفیت کلاس بر اساس فرسودگی معلمان متفاوت است(هوگلوند^[6] و همکاران، 2015)، و نیز فرسودگی شغلی معلمان با انگیزه دانش­آموزان رابطه منفی دارد(شن^[7]  و همکاران، 2015).

هم­چنین برخی از مطالعات نیز به اثرات مخرب فرسودگی شغلی معلمان بر دانش­آموزان اشاره داشته­اند، اثرات فرسودگی معلمان بر استرس دانش­آموزان(اوبرله و اسچونر^[8] ، 2016)، عملکرد معلم و غیبت و ترک خدمت(کیم^[9] و همکاران، 2019)، و افزایش رفتارهای نادرست و فریبنده و غیر حرفه­ای(دیربای^[10]، 2010)، کیفیت آموزش و عملکرد تحصیلی دانش­آموزان(پس^[11] و همکاران، 2012)، در مطالعات انجام یافته مورد توجه قرار گرفته و آن را مهم دانسته­اند.

از طرفی دیگر در شرایطی که به دلایل مختلف، فرسودگی شغلی در کشور گستردگی زیادی دارد. فرسودگی شغلی و عواقب آن در ایران شناخته شده نیست افرادی که به فرسودگی شغلی دچارند از طریق ایجاد تعارض با همکاران و مختل کردن محیط کار تاثیر منفی بر روی همکاران خود دارند و باعث کاهش عملکرد فردی می­شوند(ساعتچی، 1393). و این موارد در مورد معلمان از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در دهه اخیر موضوع فرسودگی شغلی و آثار آن در سازمان به یکى از مباحث اصلى رفتار سازمانى تبدیل شده است. تدریس یکی از مشاغل پر تنش است که با فرسودگی شغلی معلمان مواجه است (گارسیا^[12] و همکاران، 2019). اگرچه فرسودگی در همه مشاغل ممکن است وجود داشته باشد، اما در بین مشاغلی هم­چون معلمی که تعاملات اجتماعی بالایی دارند فرسودگی  بالایی تجربه می­شود(جانسون^[13] و همکاران، 2017)، و نتایج مطالعات نشان می­دهد یا معلمان از فرسودگی بالایی برخوردارند(برنوتایت و مالینوسکاین^[14]، 2017)، یا درصد قابل توجهی از معلمان فرسوده­اند(چنوفی و همکاران، 2012)، و فرسودگی معلمان از مسایل عمده آموزش و پرورش کشور می­باشد(روحانی و دایری، 2019). مطالعات موجسا^[15] و همکاران(2015)، و کیم و همکاران(2019)، نیز نشان دهنده استرس بالای معلمان به دلیل ماهیت تعاملات طولانی مدت با سایر افراد مانند دانش­آموزان و کارکنان و حجم بالای کاری می­باشد  نتایج پژوهش­هایی که در ایران نیز به بررسی فرسودگی شغلی معلمان پرداخته­اند(جوادی، رسولی، نظری و حسنی، صابری، مروجی و ناصح، 1390)، نشان می­دهد که در میان این گروه کاری، فرسودگی  شغلی متداول است.

محققان دیگر پیشنهاد می­کنند که در دیدگاه عمومی و هم­چنین در میان معلمان، فرسودگی معمولاً به عنوان یک مشکل ذاتی این حرفه خاص در نظر گرفته می­شود(برنوتایت و مالینوسکاین، 2017)، و به عبارتی در معلمان با احتمال بالایی می­تواند وجود داشته باشد و معلمان در معرض خطر بالای فرسودگی شغلی قرار دارند(آرونسون^[16] و همکاران، 2016). امروزه فرسودگی شغلی معلمان یک مسئله جهانی در حوزه سلامت معلمان می­باشد(گارسیا، 2019).

محققان دریافتند که بالاترین میزان فرسودگی در معلمان دیده می­شود. معلمانی که درک حرفه­ای پایینی از پایگاه اجتماعی دارند و نیز معلمانی که روابط اجتماعی نامناسبی دارند فرسودگی بالایی را تجربه می­کنند و مظالعات اخیر نشان داده­اند معلمان به ویژه در آموزش متوسطه از سطوح مختلفی از فرسودگی برخوردارند و فرسودگی آنان از عوامل درونی و بیرونی  متأثر می­باشد(رودریگرز و غرناندرز^[17]، 2017).

فرسودگی شغلی حالتی از خستگی جسمی، عاطفی و روحی است که به دنبال افزایش گرایش­های منفی شغلی و از بین رفتن احساس و علاقه فرد به وجود می­آید. کاهش انگیزه در کار، عدم رضایت، کناره­گیری روانی و خستگی عاطفی از نشانه­های فرسودگی می­باشند(ساعتچی، 1393).

اغلب منابع فرسودگی شغلی در میان معلمان عبارتند از: حقوق و دستمزد نامناسب(عسگری، عابدی سروستانی و محبوبی، 1396)، و وضعیت پایین درک حرفه­ای، عدم مشارکت در مدیریت، حجم کاری زیاد و تعارض نقش(خان و همکاران، 2014؛ عسگری، عابدی سروستانی و محبوبی، 1396)، ناتوانی معلم در مناسب­سازی محیط کلاس و روابط با دانش­آموزان و عدم خودکارآمدی معلم در انجام وظایف حرفه­ای خود (رویزر^[18] و همکاران، 2012؛ جنینگ^[19]  و همکاران، 2013)، اخلاق حرفه­ای(آرونسون و همکاران، 2017؛ ابراهیمی و عطازاده 2018؛ عسگری و همکاران، 1396؛ شیخه­پور؛ ابراهیمی؛ شیخه­پور و  زینالی، 1394؛ بورقانی فراهانی؛ فتوت؛ آبدارزاده؛ همتی، 1397؛ جعفرنژاد، 1395)، رفتارهای غیر اخلاقی و فریبنده(دیربای و همکاران، 2010)، درک حرفه­ای پایینی از پایگاه اجتماعی، روابط نامطلوب اجتماعی در محیط کار(کوکینوس^[20]، 2007؛ و کانو گارسیا، 2005)، فشار زمانی، توسعه شغلی و عدالت در محیط کار و همکاری(آرونسون و همکاران، 2017)، شرایط کاری، کمبود منابع و حمایت اجتماعی(کانو گارسیا و همکارانش، 2005)، مهارت­های حرفه­ای(دیک^[21]، و همکاران، 2015؛ لارمان و کونیک^[22]، 2016)، تصمیم­گیری مشارکتی(پلرون^[23] و همکاران، 2016؛ مطلبی و کیانی، 1396)، توسعه حرفه­ای(آرونسون و همکاران، 2017؛ هوگندیج^[24]،  و همکاران، 2018؛ ییلدیز و ساری تپه­جی^[25]، 2019).

از طرفی دیگر همان طور که در سمینار علمی سلامت روان که به تاریخ 1/2/1393 در دانشگاه علوم پزشکی کاشان بر پا گردید اعلام گردید فرسودگی شغلی و عواقب آن در ایران شناخته شده نیست. افرادی که به فرسودگی شغلی دچارند  از طریق ایجاد تعارض با همکاران و مختل کردن محیط کار تاثیر منفی بر روی همکاران خود دارند و باعث کاهش عملکرد فردی می­شوند(ساعتچی، 1393).

اداره آموزش و پرورش عشایر ویژه اداره مدارسی است که معلمان آن به همراه عشایر مجبور به کوچ ییلاقی و قشلاقی بوده و بخشی از فرآیند تعلیم و تربیت با کوچ عشایر همراه می­باشد. این ویژگی خاص مشکلاتی را به ویژه برای معلمان غیر بومی فراهم می­نماید و هم­چنین با خود ویژگی­های فرهنگی خاص ناشی از فرهنگ عشایر را نیز به همراه دارد. سختی­های این فرآیند با تکیه بر استقرار فرهنگ سازمانی حرفه­ای و ارتقاء سلامت سازمانی می­تواند مرتفع و تا حدودی تعدیل گردد و چنان چه نقش فرهنگ سازمانی حمایت کننده نباشد، همین سختی شرایط کاری و نیز دشواریهای خاص این مدارس می­تواند زمینه ارتقاء فرسودگی شغلی در معلمان را فراهم آورد.  از این رو با توجه به پیامدهای منفی فرسودگی شغلی برای مدارس و روابط احتمالی آن با فرهنگ سازمانی و سلامت سازمانی، نیاز به بررسی همه جانبه این روابط احساس می شود. در جهت کمک به حل مشکلات ذکر شده، این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ این سؤال است که آیا بین فرهنگ و سلامت سازمانی مدارس و فرسودگی شغلی معلمان در مدارس آموزش و پرورش عشایر رابطه وجود دارد؟

 

اهداف تحقیق

هدف کلی

- تعیین رابطه نقش فرهنگ و سلامت سازمانی با فرسودگی شغلی معلمان.

 

اهداف اختصاصی

1. تعیین رابطه فرهنگ و سلامت سازمانی با خستگی عاطفی معلمان

2. تعیین رابطه فرهنگ و سلامت سازمانی با مسخ شخصیت معلمان

3. تعیین رابطه فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس کفایت شخصی معلمان.

 

فرضیه­های تحقیق

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی و فرسودگی شغلی معلمان رابطه وجود دارد.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با خستگی عاطفی معلمان رابطه وجود دارد.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با مسخ شخصیت معلمان رابطه وجود دارد.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس کفایت شخصی معلمان رابطه وجود دارد.

 

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

 سلامت سازمانی

سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان می­آیند و به کارکردن در این محل افتخار می­کنند. در حقیقت سلامتی سازمان از لحاظ فیزیکی، روانی، امنیت، تعلق، شایسته­سالاری و ارزش­گذاری به دانایی، تخصص، و شخصیت ذی­نفعان، و رشد دادن به قابلیت­های آن­ها و انجام وظایف محول شده از سوی فراسیستم­های خود در اثربخشی رفتار هر سیستمی تاثیر بسزایی دارد(کور­کماز^[26]، 2007).

در این پژوهش عبارت است از نمره­ای­ که از پاسخ معلمان به سئوالات پرسشنامه سلامت سازمانی هوی و همکاران(1996)، به دست آمده است.

 

فرهنگ سازمانی

فرهنگ سازمانی به‌ عنوان مجموعه‌ای از باورها و ارزش­های مشترک بر رفتار و اندیشۀ اعضای سازمان اثر می­گذارد و می‌توان نقطه شروعی برای حرکت و پویایی و یا مانعی در راه پیشرفت به شمار آید(کاویانی، 1390).

در این پژوهش عبارت است از نمره­ای که از پاسخ معلمان به سئوالات پرسشنامه فرهنگ سازمانی کامرون و کویین به دست آمده است.

 

فرسودگی شغلی

 آرونسون(2017)، فرسودگی شغلی را حالت خستگی روانی و احساسی و جسمانی تعریف کرده­اند که از طریق درگیری طولانی مدت در موقعیت­هایی ایجاد می­شود که از نظر احساسی، از فرد تقاضاهای زیادی می­شود.

در این تحقیق فرسودگی شغلی امتیازی است که معلمان از پرسشنامه فرسودگی شغلی مزلچ کسب می­کنند.

 

سلامت سازمانی

سلامت سازمانی عبارت از دوام و بقای سازمان در محیط خود و سازگاری با آن و ارتقا و گسترش توانایی خود برای سازگاری بیشتر با محیط است(شعبانی، 1396). مایلز ابعاد سلامت سازمانی را هدف مداری، کفایت ارتباطات، حل مسئله، نوآوری، خودمختاری، انطباق­پذیری، کاربرد منابع انسانی و ... می­داند(لایدن و کلینگل^[27]، 2000).

 

فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی^[28] واژه­ای برای توصیف دگرگونی­های منفی نگرش، روحیه و رفتار در رویارویی با فشارهای روانی مربوط به کار است. این فرسودگیبیشتر در شغل­هایی پدید می­آید که افراد زمان زیادی از ساعت­های کاری را در ارتباط نزدیک با سایر مردم می­گذرانند. رایج­ترین تعریف از فرسودگیشغلی را، مزلچ و جکسون^[29] ارائه نموده­اند. فرسودگیشغلی نشانگانی روان­شناختی شامل خستگی هیجانی^[30]، مسخ شخصیت^[31] و کاهش کفایت شخصی^[32] می­باشد(زمانی، 1393). مازلاک، شافلی و لیتر^[33](2001)، شش عامل سازمانی را در ایجاد فرسودگیشغلی مؤثر دانسته­اند. حجم زیاد کار، میزان مهارت عملکرد بر کار، پاداش کم، نداشتن ارتباط اجتماعی، تبعیض در محیط کار، تضاد بین ارزش­های فرد و محیط کار. مسخ شخصیت به عنوان یکی از تبعات فرسودگیشغلی تلاشی برای ایجاد فاصله میان فرد شاغل و دریافت کنندگان خدمات او است که به وسیله نادیده پنداشتن ویژگی­ها و خدمات فرد شاغل صورت می­گیرد. در مشاغلی غیر ازخدمات انسانی نیز مردم از راهکارهای شناختی ایجاد فاصله از کار استفاده می­نمایند. آن­ها از این کار به هنگام فرسوده و مأیوس شدن از کار و به وسیله ایجاد یک نگرش خنثی یا بدبینانه نسبت به کار و سایر افراد استفاده می­کنند. در موقعیت کاری که فشار مزمن و شدیدی وجود داشته باشد و با خستگی یا بدگمانی نیز توأم باشد، زائل شدن احساس کارآمدی فرد امر بعیدی نیست. هم­چنین دگرسان­بینی خود، احتمالاً در ایجاد ناکارآمدی دخیل است، زیرا داشتن احساس شایستگی و پیشرفت، هنگام احساس خستگی یا هنگامی که یاری کردن به دیگران دارای اهمیت نیست، دشوار است. اما مشخص شده است که در زمینه­های شغلی، ناکارآمدی به موازات دو جنبه دیگر فرسودگیشغلی به وجود می­آید نه این که بعد از دو جنبه دیگر به وجود آید. به نظر می­رسد فقدان کارآمدی، بیشتر ناشی از فقدان منابع شغلی و حمایتی باشد و حال آن که خستگی و بدگمانی، از وجود فشار کار، تضاد اجتماعی و انتظارهای شغلی ناشی می­شود(ماسلاچ و لیتر^[34]، 2008).

 

پیشینه تحقیقات

ییلدیز و همکاران( 2019)، در بررسی پیش­بینی کننده­های شغلی و فردی فرسودگی شغلی معلمان در ترکیه سطح تحصیلات (از ابعاد توسعه حرفه­ای) معلمان را یکی از پیش­بینی کننده­های فرسودگی شغلی معلمان ذکر کرده است.

مطالعه هوگندیک و همکاران(2018)، در ارتباط با اثرات مستقیم و غیر مستقیم توسعه مهارت­های تدریس معلمان بر خستگی عاطفی (از ابعاد فرسودگی شغلی در معلمان دانمارک، نشان داد که توسعه مهارت­های حرفه­ای معلمان بر تدریس در طول 5 ماه بر کاهش خستگی عاطفی آنان مؤثر می­باشد.

آرونسون(2017)، در یک مطالعه مروری مطالعات انجام گرفته از سال 1990 تا سال 2013 در مناطق اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزیلند و با استفاده از فرا تحلیلی عوامل مختلفی را در ارتباط با فرسودگی شغلی ذکر کرده­اند که توسعه شغلی و عدالت در محیط کار و همکاری (از مؤلفه­های اخلاق حرفه­ای) بخشی از عوامل مذکور می­باشند.

رودریگوز و همکاران(2017)، در بررسی  اثرات روابط بین فردی بر فرسودگی در بین معلمان مدارس متوسطه مادرید با استفاده از مدل معادلات ساختاری به این نتیجه رسید که روابط بین معلم با دانش­آموزان و نیز با همکاران بر فرسودگی آنان مؤثر می­باشد.

ارویدسون^[35] و همکاران(2016)، در بررسی عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی معلمان سوئدی به برخی از عوامل مؤثر دست یافت که خودکارآمدی پایین معلمان، خواسته­های شغلی بالا، تدریس در پایه­های بالاتر و رهبری ضعیف از جمله عوامل مؤثر با فرسودگی معلمان ذکر شده است.

پلرون و همکاران (2016) در بررسی نقش سبک تصمیم گیری و توسعه هویت در فرسودگی شغلی معلمان، در ایتالیا به این نتیجه رسید که سبک تصمیم گیری و توسعه هویت در فرسودگی شغلی مؤثر می­باشد و کارتیمی و تصمیم­گیری مشارکتی کاهش فرسودگی شغلی را به دنبال دارد.

لایورمن و کونیق(2016)، در بررسی نقش توسعه شایستگی­های حرفه­ای بر کاهش فرسودگی شغلی در معلمان آلمانی، به این نتیجه دست یافتندکه افزایش دانش پداگوزیک و تعلیم و تربیتی معلمان موجب کاهش فرسودگی شغلی در معلمان می­گردد.

موجسا و همکاران(2015)، در بررسی روابط فرسودگی شغلی و درگیری شغلی با عوامل فردی و سازمانی در معلمان لهستانی با مطالعه بر روی 205 نفر از معلمان با استفاده از پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ و پرسشنامه عوامل فردی، شغلی و سازمانی به این نتیجه دست یافتند که مؤلفه خستگی و بدبینی بر اساس عوامل شغلی و سازمانی قابل پیش­بینی می­باشد.

مطالعه دیک و همکاران(2015)، نتیجه متفاوتی را نشان داده است. این مطالعه به بررسی اثر توسعه شایستگی­های حرفه­ای بر خستگی هیجانی به عنوان یکی از مؤلفه­های فرسودگی شغلی در معلمان تازه کار آلمانی پرداخته است. نتایج نشان داد که ارتقاء دانش و شایستگی­های حرفه­ای در افزایش خستگی هیجانی معلمان تازه کار مؤثر می­باشد و نه کاهش آن.

هم­چنین دیک و همکاران(2015)، درمطالعه دیگری با کار بر روی اثربخشی آموزش مهارت مدیریت کلاس و مهارت مدیریت استرس به معلمان تازه کار آلمانی در برطرف کردن مشکلات عاطفی آنان، به این نتیجه رسیدند که آموزش دانش­های حرفه­ای برای معلمان تازه کار مفید می­باشد.

پژوهش مدلیف و همکاران(2015)، در بررسی تأثیر توسعه حرفه­ای بر کاهش فرسودگی شغلی در قزاقستان که از طریق مطالعه تجربی انجام گرفت نشان داد که آموزش مهارت­هایی مانند کنترل عاطفی، آگاهی از احساسات، انگیزه خود، یعنی کنترل عمدی احساسات، همدلی، شناخت احساسات دیگران، یعنی توانایی تاثیرگذاری بر وضعیت عاطفی دیگران و ... می­تواند به کاهش فرسودگی منجر شود و اختلاف معنی­داری بین میانگین نمرات گروه آزمایشی و کنترل به دست آمد.

خان^[36] و همکاران(2014)، در مطالعه­ای نشان دادند که عدم مشارکت در مدیریت، حجم کاری زیاد و تعارض نقش بر فرسودگی شغلی معلمان مؤثر می­باشد.

پژوهش بورقانی فراهانی و همکاران(1397)، با هدف بررسی اثر اخلاق کار و سلامت بر استرس شغلی و فرسودگی شغلی دبیران تربیت ‌بدنی مدارس متوسطه شهر تهران صورت گرفت. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نوع توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دبیران تربیت ‌بدنی شهر تهران می‌باشد که حدود 1500 نفر در سال تحصیلی 96-1395 می‌باشند نتایج نشان داد اخلاق و سلامت کار بر استرس شغلی و فرسودگی شغلی دبیران تربیت ‌بدنی مدارس متوسطه شهر تهران اثر معکوس معناداری دارد.

ابراهیمی و عطازاده(2018)، در بررسی روابط فرسودگی با اخلاق حرفه­ای، حرفه­ای­گری و فرهنگ حرفه­ای در دانشگاه علوم پزشکی شیراز، به این نتیجه دست یافت­ که بین اخلاق حرفه­ای و فرهنگ حرفه­ای با فرسودگی شغلی رابطه منفی وجود دارد و بر این اساس آموزش مداوم اخلاق حرفه­ای را پیشنهاد می­نمایند.

هدف مطالعه مطلبی و کیانی(1396)، تعیین همبستگی فرسودگی شغلی و سلامت روان معلمان مدارس استثنایی با میانجی­گری مشارکت شغلی بود. روش پژوهش توصیفی- همبستگی بود. جامعه آماری کلیه معلمین مدارس استثنایی شهر زنجان در سال تحصیلی 95-1394 به تعداد 116 نفر بودند که به صورت تمام شماری در نمونه آماری قرار گرفتند. یافته‌ها نشان داد: فرسودگی شغلی ازطریق مشارکت شغلی با سلامت روان همبستگی دارد.

نتایج پژوهش جوادی، رسولی، نظری، و حسنی(1396)، با مطالعه بر روی 180 نفر از معلمان کرج، نشان دادکه عوامل استرس شغلی و نگرش شغلی، فرهنگی به طور مستقیم و عوامل توازن کار- خانواده، توسعه حرفه­ای، حمایت مدیران و حمایت همسر از طریق عامل نگرش شغلی بر فرسودگی  مؤثرند.

پژوهش شیخه­پور و همکاران(1394)، به بررسی رابطه اخلاق کار اسلامی و فرسودگی شغلی می­پردازد. نتایج نشان دادکه رابطه اخلاق کاراسلامی، کار دقیق، استقلال و سودمندی اجتماعی با فرسودگی شغلی منفی و معنادار بود.

جوادی(2014)، در مطالعه رابطه خودمختاری معلمان (یکی از ابعاد فرهنگ حرفه­ای) با فرسودگی آنان در معلمان زبان انگلیسی در ایران به رابطه معکوس بین این دو متغیر پی برد.

خضرلو(2013)، در بررسی نقش خودمختاری معلمان در فرسودگی شغلی آنان در ایران و ترکیه به این نتیجه رسید که خودمختاری به طور کلی و نیز ابعاد ارزیابی برنامه درسی و تصمیم­گیری و مشکل­گشایی در کاهش فرسودگی شغلی معلمان ایران و ترکیه مؤثر می­باشد(خضرلو، 2013).

 

روشتحقیق

این تحقیق از لحاظ توجه به اهداف تحقیق از نوع کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده­ها از نوع همبستگی می­باشد.

 

جامعهآماری و نمونه

جامعه آماری این تحقیق کلیه معلمان اداره آموزش و پرورش عشایر استان آذربایجان­شرقی به تعداد 340 نفر بود. که در سال تحصیلی 97-1396 مشغول به کارند. برای انتخاب نمونه مورد مطالعه در مرحله اول از شیوه نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای با توجه به مقطع و به تعداد 60 نفر از هر مقطع و در مرحله بعدی با توجه به تعداد معلمان مدارس و به شیوه نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای نسبی استفاده شد، حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 180 نفر بود.

 

 

 

روشگردآوریاطلاعات

روش کتابخانه­ای: برای بررسی تئوری­ها، نظریه­ها، تحقیقات و مقالات انجام شده در رابطه با موضوع پژوهش (پیشینه نظری و عملی) از روش کتابخانه­ای استفاده شده است. بنابر ضرورت­های تحقیق و دسترسی به مقالات و پایان­نامه ها از اینترنت و پایگاه­های علمی استفاده شده است.

روش میدانی: از طریق توزیع پرسشنامه­ها در میان نمونه آماری صورت گرفته است.

 

معرفیوسیلهاندازه­گیری

دراین پژوهش باتوجه به اهداف تحقیق به منظور جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز جهت آزمون فرضیه­ها از ابزارهای زیر استفاده شد:

پرسشنامه فرسودگی شغلی: این آزمون توسط مزلچ(۱۹۸۱)، ساخته شده است که برآورد جدیدی از پدیده تنیدگی، یعنی تحلیل رفتگی مبتنی است. این پرسشنامه شامل ۲۲ ماده است و به خصوص برای سنجش و پیشگیری از فرسودگی در گروه­های حرفه­ای مانند پرستاران و معلمان و غیره به کار برده می­شود(عزیزی و همکاران، 1387). نحوه نمره­گذاری ماده­های این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت 5 درجه­ای صورت می­گیرد.گزینه­های این آزمون با خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد مشخص شده است که به هنگام مطالعه این مقیاس توسط آزمودنی، شخص احساس خود را با توجه به گزینه­های تحت اختیار بیان می­کند. این پرسشنامه جهت امتیازبندی به صورت معکوس و سئوالات (۲۱، ۱۹، ۱۸، ۱۷، ۱۲، ۹، ۷، ۴) به صورت مستقیم محاسبه می­شوند. در مطالعه­ای که در سال 1375 توسط خالدی در ایران انجام گرفت، اعتبارکل پرسشنامه 91/0 گزارش شده هم­چنین بدری درسال 1379 اعتبار پرسشنامه تحلیل رفتگی شغلی مزلچ را تایید نمود(نقل از ساعتچی و عسگریان، 1393).

پرسشنامه سلامت سازمانی: پرسشنامه سلامت سازمانی دارای 44 سوال به صورت مقیاس پنج درجه­ای (هرگز، بندرت، گاهی، غالباً، همیشه) می­باشد که هر یک از گزینه ها به ترتیب (صفر، 1، 2، 3، 4) امتیاز دارند. این پرسشنامه برای سنجش ابعاد مختلف سلامت سازمانی از نظر پارسونز شامل: یگانگی نهادی، نفوذ مدیر، ملاحظه­گری، ساخت­دهی، پشتیبانی منابع، روحیه  و تاکید علمی با محیط تهیه شده است.

پرسشنامه فرهنگ سازمانی: برای سنجش فرهنگ سازمانی از پرسشنامه استاندارد شده(کامرون و کوئین، 2000)، به طوری که شامل 18 شاخص در 6 مولفه می­باشد.

 

 

اعتبار^[37]وپایایی^[38]ابزار اندازه­گیری

برای تعیین روایی آن پرسشنامه در اختیار اساتید راهنما قرار داده شد و ایشان نیز آن را مورد تایید قرار دادند. پایایی متغیرهای سلامت سازمانی و فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی توسط آلفای کرونباخ در جدول (1) به شرح زیر به دست آمد:

 

جدول شماره (1): پایاییپرسشنامه­های تحقیق

مولفه­ها	مقدار پایایی
سلامتسازمانی	89/0
فرهنگ سازمانی	75/0
فرسودگی شغلی	73/0

 

یافته­ها

در بررسی حاضر از بین 180 نفر معلم مورد مطالعه، 24 نفر زیر 10 سال، 69 نفر از آنان 10 تا 15 سال، 75 نفر از آنان 15 تا 20 سال، 12 نفر از آنان بالای 20 سال  سابقه کاری می­باشند.

در بین معلمان مورد مطالعه سابقه کاری 15 تا 20 سال با بیش از 41 درصد بیشترین تعداد و سابقه بالای 20 سال با 12 نفر و 7/6 درصد کمترین تعداد را شامل می­باشد.

در بررسی حاضر از بین 180 نفر معلم مورد مطالعه، 15 نفر فوق دیپلم، 143 نفر  از آنان لیسانس و  22 نفراز آنان فوق لیسانس می­باشند.

در بین معلمان مورد مطالعه تحصیلات لیسانس با 79 درصد بیشترین تعداد و تحصیلات فوق دیپلم با 15 نفر و 3/8 درصد کمترین تعداد را شامل می­باشد.

میانگین سلامت سازمانی 04/155 و انحراف معیار آن 59/8؛ میانگین فرهنگ سازمانی 44/66 و انحراف معیار آن 14/11، میانگین فرسودگی شغلی 83/73 و انحراف معیار آن 85/12 می­باشد.

- فرهنگ و سلامت سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان مؤثر می­باشد.

برای تعیین نفش فرهنگ و سلامت سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان ابتدا از آزمون همبستگی و در مرحله بعدی با توجه به وجود رابطه بین متغیرها از آزمون رگرسیون استفاده شده است.

جهت سنجش رابطه بین فرهنگ و سلامت سازمانی با فرسودگی شغلی معلمان، از آزمون ضـریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. مطابق یافته­ها ملاحظه می‌گردد، سطح معنی­داری آزمون 000/0p=  و کمتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین فرضیه تحقیق تایید و فرض صفر رد می‌شود و بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد.

 

جدول شماره (2): همبستگی بین فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس فرسودگی شغلی

متغیرها	فرسودگی شغلی
فرهنگ سازمانی	0.61=r 000/0=  p 180= n
سلامت سازمانی	0.3=r 000/0=  p 180= n

 

 

سطح معنی­داری

F

Df

میانگین مجذورات

مجموع مجذورات

منبع تغییرات

0.000

48/53

2

92/5572

45/1111

رگرسیون

177

18/104

15/18441

باقی مانده

179

8/29587

کل

جدول شماره(3):آزمون معنی­داری مدل رگرسیون

 

آزمون معنی­داری مدل رگرسیون با توجه به سطح معنی­داری آن نشان می­دهد که مدل رگرسیون معنی­دار می­باشد.

جدول (4) نشان می­دهد که ضریب همبستگی متغیرهای پیش­بین با متغیر وابسته 61/0 و ضریب تعیین تصحیح شده 37/0 می­باشد.

نتایج آزمون رگرسیون نشان می­دهد که با توجه به سطح معنی­داری به دست آمده؛ رگرسیون نقش فرهنگ سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان معنی­دار بوده ولی نقش سلامت سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان معنی­دار نمی­باشد.

 

		جدول شماره (4): خلاصه مدل
مدل	متغیرهای پیش­بین		R همبستگی	R Square ضریب تعیین	ضریب تعیین تصحیح شده	خطای استاندارد
1	سلامت سازمانی فرهنگ سازمانی		61/0	37/0	37/0	2/10

جدول شماره (5): ضرایب رگرسیون

مدل	متغیرهای پیش­بین	بتا	بتای استاندارد	T	Sig
	مقدار ثابت	72/18	-	34/1	18/0
	فرهنگ سازمانی	68/0	59/0	97/8	000/0
	سلامت سازمانی	06/0	04/0	62/0	53/0

 

نتایج آزمون رگرسیون نشان می­دهد که با توجه به سطح معنی­داری به دست آمده؛ رگرسیون نقش فرهنگ سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان معنی­دار بوده و با ضریب بتای 59/0 قادر به پیش­بینی فرسودگی شغلی می­باشد. ولی نقش سلامت سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان معنی­دار نمی­باشد.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با خستگی عاطفی معلمان رابطه وجود دارد.

جهت سنجش رابطه بین فرهنگ و سلامت سازمانی با خستگی عاطفی معلمان، از آزمون ضـریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. مطابق جدول (6) ملاحظه می‌گردد، سطح معنی­داری آزمون 000/0p= و کمتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین فرضیه تحقیق تایید و فرض صفر رد می‌شود و بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد.

 

جدول شماره (6): همبستگی بین فرهنگ و سلامت سازمانی با خستگی عاطفی معلمان

متغیرها	خستگی عاطفی
فرهنگ سازمانی	0.6=r 000/0=p 180=n
سلامت سازمانی	0.29=r 000/0=p 180=n

 

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با مسخ شخصیت معلمان رابطه وجود دارد.

جهت سنجش رابطه بین فرهنگ و سلامت سازمانی با مسخ شخصیت معلمان، از آزمون ضـریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. سطح معنی­داری آزمون 000/0p= و کمتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین فرضیه تحقیق تایید و فرض صفر رد می‌شود و بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد.

جدول شماره (7): همبستگی بین فرهنگ و سلامت سازمانی با مسخ شخصیت معلمان

متغیرها	مسخ شخصیت
فرهنگ سازمانی	0.56=r 000/0=  p 180=n
سلامت سازمانی	0.3=r 000/0=p   180=n

 

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس کفایت شخصی معلمان رابطه وجود دارد.

جهت سنجش رابطه بین فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس کفایت شخصی معلمان، از آزمون ضـریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. سطح معنی­داری آزمون 000/0p= و کمتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین فرضیه تحقیق تایید و فرض صفر رد می‌شود و بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد.

جدول شماره (8): همبستگی بین فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس کفایت شخصی

متغیرها	احساس کفایت شخصی
فرهنگ سازمانی	0.51=r 000/0=  p 180=n
سلامت سازمانی	0.24=r 000/0=  p 180=n

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

- فرهنگ و سلامت سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان مؤثر می­باشد.

با توجه به نتایج آزمون ضـریب همبستگی پیرسون بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد. نتایج آزمون رگرسیون نیز نشان می­دهد که با توجه به سطح معنی­داری به دست آمده؛ رگرسیون نقش فرهنگ سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان معنی­دار بوده ولی نقش سلامت سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان معنی­دار نمی­باشد.

نتایج به دست­آمده با نتایج تحقیقات بورقانی فراهانی و همکاران(1397)، ابراهیمی و عطازاده(2018)، مطلبی و کیانی(1396)، جوادی، رسولی، نظری و حسنی(1396)، شیخه پور و همکاران(1394)، جوادی (2014)، خضرلو(2013)، ییلدیز و همکاران(2019)، هوگندیک و همکاران(2018)، آرونسون(2017)، رودریگوز و همکاران(2017)، ارویدسون و همکاران(2016)، پلرون و همکاران(2016)، لایورمن و کونیق (2016)، موجسا و همکاران(2015)، دیک و همکاران(2015)، مدلیف و همکاران(2015)، خان و همکاران (2014)، همسو می­باشد.

در تبیین نتایج این پژوهش می­توان گفت فرهنگ سازمانی موجود در مدارس آموزش و پرورش عشایر محرک فرسودگی شغلی می­باشد و عناصر فرهنگی موجود سازمان فرسودگی را یا تحت تأثیر دارند و یا هر دو متغیر فرهنگ و فرسودگی تحت تاثیر عامل مشترک دیگری قرار دارند.

در مورد سلامت سازمانی هم که بر اساس ادبیات و مبانی نظری بایستی رابطه معکوسی بین این دو متغیر برقرار می­بود، در این مطالعه رابطه مثبتی بین این دو متغیر برقرار بوده و شاید نشان دهنده این موضوع باشد که هر دو متغیر احتمالاً از یک عامل دیگری به طور مشترک تاثیر می­پذیرند و به این دلیل این رابطه همبستگی مثبت اتفاق افتاده است.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با خستگی عاطفی معلمان رابطه وجود دارد.

نتایج آزمون ضـریب همبستگی پیرسون نشان داد بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی داری وجود دارد.

نتایج به دست­آمده با نتایج تحقیقات بورقانی فراهانی و همکاران(1397)، ابراهیمی و عطازاده(2018)، مطلبی و کیانی(1396)، جوادی، رسولی، نظری و حسنی(1396)، شیخه­پور و همکاران(1394)، جوادی (2014)، خضرلو(2013)، ییلدیز و همکاران(2019)، هوگندیک و همکاران(2018)، آرونسون (2017)، رودریگوز و همکاران(2017)، ارویدسون و همکاران(2016)، پلرون و همکاران(2016)، لایورمن و کونیق (2016)، موجسا و همکاران(2015)، دیک و همکاران(2015)، مدلیف و همکاران(2015)، خان و همکاران (2014)، همسو می­باشد.

در تبیین این یافته بایستی به عوامل مختلف فردی و اجتماعی و سازمانی موجود در فرهنگ سازمانی و تعاملات بین آن­ها اشاره و توجه نمود، توجه صرف به این دو متغیر و رابطه­شان جوابگوی تحلیل موضوع نخواهد بود. عواملی هم­چون حمایت سازمانی، ادراک معلمان، انگیزه شغلی آنان می­تواند بر روابط بین این متغیرها مؤثر باشد.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با مسخ شخصیت معلمان رابطه وجود دارد.

نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد.

نتایج به دست آمده با نتایج تحقیقات بورقانی فراهانی و همکاران(1397)، ابراهیمی و عطازاده(2018)، مطلبی و کیانی(1396)، جوادی، رسولی، نظری و حسنی(1396)، شیخه­پور و همکاران(1394)، جوادی (2014)، خضرلو(2013)، ییلدیز و همکاران(2019)، هوگندیک و همکاران(2018)، آرونسون(2017)، رودریگوز و همکاران(2017)، ارویدسون و همکاران(2016)، پلرون و همکاران(2016)، لایورمن و کونیق (2016)، موجسا و همکاران(2015)، دیک و همکاران(2015)، مدلیف و همکاران(2015)، خان و همکاران (2014)، همسو می­باشد.

در تبیین این یافته نیز توجه به عوامل فردی، سازمانی و اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار هست. شخصیت افراد، سوابق کاری، کیفیت روابط با سایر افراد عواملی هستند که در کنار فرهنگ سازمانی و سلامت سازمانی می­توانند بر فرسودگی شغلی معلمان مؤثر باشند.

- بین فرهنگ و سلامت سازمانی با احساس کفایت شخصی معلمان رابطه وجود دارد.  

نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین دو متغیر رابطه مستقیم معنی­داری وجود دارد.

نتایج به دست آمده با نتایج تحقیقات همسو می­باشد. در تبیین این یافته باید گفت فرسودگی شغلی تابعی از عوامل مختلف درون سازمانی و برون سازمانی بوده و محیط عامل کلیدی و تعیین کننده­ای در افزایش یا کاهش فرسودگی شغلی میتواند ایفا نماید و نقش فرهنگ و سلامت سازمانی در این مطالعه قابل توجه و جدی بوده است.

 

پیشنهادهای کاربردی

با توجه به رابطه بین فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی پیشنهاد می­شود عوامل فرهنگی سازمان در راستای کاهش فرسودگی شغلی مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

با توجه به رابطه بین فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی پیشنهاد می­شود انسجام سازمانی در حوزه برنامه­های درسی، ساختار آموزشی و فرآیندهای مختلف آموزشی و پرورشی مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

با توجه به رابطه بین فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی پیشنهاد می­شود رهبری غالب سازمان در راستای کاهش فرسودگی معلمان و استفاده از شیوه­های مناسب مورد توجه قرار گیرد.

با توجه به رابطه بین سلامت سازمانی و فرسودگی شغلی پیشنهاد می­شود هم راستایی فعالیت­ها و و وظایف با اهداف سازمان مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

منابع

ابراهیمی، حسین؛ نویدیان، علی؛ عامری، محمود و صادقی، مهدی. (1393). فرسودگی شغلی، ابعاد و عوامل مرتبط با آن در کارکنان عملیاتی فوریت های پزشکی، فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. 11، صص 26-16.

بشلیده، کیومرث؛ تقی­پور، منوچهر؛ هاشمی شیخ­شبانی، اسماعیل و جزایری، زبیده. (1390). بررسی رابطه فرسودگی شغلی و سلامت عمومی معلمان زن مقطع راهنمایی، مشاوره کاربردی. دانشگاه شهید چمران اهواز. دوره 1، شماره 1.

بورقانی فراهانی، سهیلا؛ فتوت، بنفشه؛ آبدارزاده، پدرام و همتی، امین. (1397) مطالعه نقش اخلاق کار بر استرس شغلی و فرسودگی شغلی (مورد مطالعه: دبیران تربیت ‌بدنی مدارس متوسطه شهر تهران)، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش. دوره 5، شماره 1، شماره پیاپی 17، بهار، صص 51-43.

بیانی، علی­اصغر و سمیعی، رضا. (1393). نقش استرس شغلی و فرسودگی شغلی بر سلامت روانی معلمان ابتدایی: آزمون یک مدل فرضی، آموزش بهداشت و ارتقای سلامت. ۲ (۴)، صص ۳۲۱-312.

جوادی، رحم خدا؛ رسولی، محسن؛ نظری، علی­محمد و حسنی، جعفر. (1396). عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی معلمان: ارائه مدل ساختاری، فصلنامه توسعه حرفه­ای. شماره 3، صص 50-37.

جعفرنژاد، محمدباقر. (۱۳۹۵). بررسی نقش اخلاق حرفه­ای و تعهد سازمانی در فرسودگی شغلی مدیران مطالعه موردی: مدیران مدارس آموزش و پرورش شهرستان مرند در سال تحصیلی 95-1394. دومین کنگره بین­المللی توان­مندسازی جامعه در حوزه علوم اجتماعی، روان­شناسی و علوم تربیتی، تهران، مرکز توان­مندسازی مهارت­های فرهنگی و اجتماعی جامعه.

ساعتچی، محمود و عسگریان ، مهناز. (1393). آزمون­های روان­شناختی. چاپ چهارم. نشر ویرایش.

شیخه­پور، زانیار؛ ابراهیمی، احمد؛ شیخه­پور، محمد و زینالی، شبنم. (1394). فهرست مقالات بررسی رابطه اخلاق کاری اسلامی و فرسودگی شغلی مدرسان دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور، مدیریت اسلامی.  شماره 9، صص 241-225.

صابری، حمیدرضا؛ مروجی، علیرضا و ناصح، جواد. (1390). بررسی عوامل مرتبط با فرسودگی شغلی معلمان مدارس شهر کاشان در سال ۱۳۸۶، طب جنوب. ۱۴ (۱)، صص ۵۰-41.

عسگری، زهرا؛ عابدی سروستانی، احمد و محبوبی، محمدرضا. (1396). رابطه فرسودگی شغلی و رفتار اخلاقی در محیط کار، اخلاق در علوم و فنّاوری. ۱۲ (۳)، صص ۶۴-57.

مطلبی، کبری و کیانی، قمر. (1396). رابطه فرسودگی شغلی با سلامت روان معلمان مدارس استثنایی: نقش میانجی مشارکت شغلی، فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. ۶ (۳)، ۶۰-52.

Aronsson, G., Theorell, T., Grape, T., Hammarstrom, A., Hogstedt, C., Marteinsdottir, I., . . Hall, C. (2017). A systematic review including meta-analysis of work environment and burnout symptoms. BMC Public Health. 17 (1), 264.

Arvidsson, I., Hakansson, C., Karlson, B., Bjork, J., & Persson, R. (2016). Burnout among Swedish school teachers - a cross-sectional analysis. BMC Public Health. 16 (1), 823. doi:10.1186/s12889-016-3498-7

Bauer J, Stamm A, Virnich K, Wissing K, Müller U, Wirsching M, et al. (2006) Correlation between burnout syndrome and psychological and psychosomatic symptoms among teachers. Int Arch Occup Environ Health.;79 (3): 199–204.

Bernotaite, L., & Malinauskiene, V. (2017). Workplace bullying and mental health among teachers in relation to psychosocial job characteristics and burnout. Int J Occup Med Environ Health. 30 (4), 629-640. doi:10.13075/ijomeh.1896.00943

Cano-Garcia FJ, Padilla-Munoz EM, Carrasco-Ortiz MA. (2005). Personality and contextual variables in teacher burnout. Pers Individ Dif. 2005; 38 (4): 929–40, http://dx.doi.org/10. 1016/j.

Chennoufi, L., Ellouze, F., Cherif, W., Mersni, M., & M'Rad M, F. (2012). [Stress and burnout among Tunisian teachers]. Encephale. 38 (6): 480-487. doi:10.1016/j.encep.2011.12.012

Dicke, T., Elling, J., Schmeck, A., & Leutner, D. (2015). Reducing reality shock: The effects of classroom management skills training on beginning teachers. Teaching and Teacher Education. 48: 1-12. doi:https://doi.org/10.1016/j.tate.2015.01.013

Dicke, T., Parker, P. D., Holzberger, D., Kunina-Habenicht, O., Kunter, M., & Leutner, D. (2015). Beginning teachers' efficacy and emotional exhaustion: Latent changes, reciprocity, and the influence of professional knowledge. Contemporary Educational Psychology. 41: 62-72.

Dyrbye, L. N., Massie, F. S., Jr., Eacker, A., Harper, W., Power, D., Durning, S. J., . . . Shanafelt, T. D. (2010). Relationship between burnout and professional conduct and attitudes among US medical students. Jama. 304 (11): 1173-1180. doi:10.1001/jama.2010.1318

Garcia-Arroyo, J. A., Osca Segovia, A., & Peiro, J. M. (2019). Meta-analytical review of teacher burnout across 36 societies: the role of national learning assessments and gender egalitarianism. Psychol Health. 1-21. doi:10.1080/08870446.2019.1568013

Hoglund, W. L., Klingle, K. E., & Hosan, N. E. (2015). Classroom risks and resources: Teacher burnout, classroom quality and children's adjustment in high needs elementary schools. J Sch Psychol. 53 (5): 337-357. doi:10.1016/j.jsp.2015.06.002

Hoogendijk, C., Tick, N. T., Hofman, W. H. A., Holland, J. G., Severiens, S. E., Vuijk, P., & van Veen, A. F. D. (2018). Direct and indirect effects of Key2Teach on teachers' sense of self-efficacy and emotional exhaustion, a randomized controlled trial. Teaching and Teacher Education. 76: 1-13.

Hoy, W.K., & Miskel, C., G. (1991). Educational administration, theory, research and practice. New York, MC Grow hill.

Jennings, P., Frank, J., Snowberg, K., Coccia, M., & Greenberg, M. (2013). Improving classroom learning environments by Cultivating Awareness and Resilience in Education. School Psychology Quarterly. 28: 374-390.

Johnson, S. M., & Naidoo, A. V. (2017). A psychoeducational approach for prevention of burnout among teachers dealing with HIV/AIDS in South Africa. AIDS Care. 29 (1): 73-78. doi:10.1080/09540121.2016.1201193

Khan, F., Yusoff, R., & Khan, A. (2014). Job demands, burnout and resources in teaching a conceptual review. World Applied Sciences Journal. 30: 20-28.

Kim, L. E., Jörg, V., & Klassen, R. M. (2019). A Meta-Analysis of the Effects of Teacher Personality on Teacher Effectiveness and Burnout. Educational Psychology Review. 31 (1): 163-195. doi:10.1007/s10648-018-9458-2

Kokkinos, C. M. (2007). Job stressors, personality and burnout in primary school teachers. Br J Educ Psychol. 77 (Pt 1): 229-243. doi:10.1348/000709905x90344

Korkmaz, M. (2007). The effect of Leadership style on organizational Health, Educational Research Quarterly. 3: 22-54.

Lauermann, F., & König, J. (2016). Teachers’ professional competence and wellbeing: Understanding the links between general pedagogical knowledge, self-efficacy and burnout. Learning and Instruction. 45: 9-19.

Madaliyeva, Z., Mynbayeva, A., Sadvakassova, Z., & Zholdassova, M. (2015). Correction of Burnout in Teachers. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 171: 1345-1352. doi:https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.252

Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter, M. D. (2001). Job bumout. Annuol Review of Psychology. 52: 397-422.

Maslach C. Job Burnout. (2003). New direction in research an intervention, Current Direction in Psychological Science. 2003; 12 (5): 189–192.

Maslach, C. H. And Lieter, M. P. (2008). Early predictors of job burnout and engagement. Journal of Applied Psychology. 93 (3): 498-512.

Mojsa-Kaja, J., Golonka, K., & Marek, T. (2015). Job burnout and engagement among teachers- Worklife areas and personality traits as predictors of relationships with work. Int J Occup Med Environ Health. 28 (1): 102-119.

Oberle, E., & Schonert-Reichl, K. A. (2016). Stress contagion in the classroom? The link between classroom teacher burnout and morning cortisol in elementary school students. Soc Sci Med. 159: 30-37. doi:10.1016/j.socscimed.2016.04.031

Pas, E. T., Bradshaw, C. P., & Hershfeldt, P. A. (2012). Teacher- and school-level predictors of teacher efficacy and burnout: Identifying potential areas for support. Journal of School Psychology.50 (1): 129-145.

Pellerone, Monica; Malizia, Nicola; Ramaci, Tiziana. (2016). Teachers’ Burnout and Work Behavior: The Role of Identity Development and Decision-Making Process,US-China Education Review. B, November 2016, Vol. 6, No. 11: 629-638. doi: 10.17265/2161-6248/2016.11.001.

Pyzalski J. (2002) Burnout, health and health behavior in teachers employed in correction institutions,Med Pr. 53 (6): 495–9. Polish.

Roeser, R., Skinner, E., Beers, J., & Jennings, P. (2012). Mindfulness Training and Teachers, Professional Development. Child Development Perspectives, 6: 167-173.

Rodriguez-Mantilla, J. M., & Fernandez-Diaz, M. J. (2017). The effect of interpersonal relationships on burnout syndrome in Secondary Education teachers, Psicothema. 29(3): 370-377. doi:10.7334/psicothema2016.309

Seidman SA, Zager J., A. (2001). study of coping behaviours and teacher burnout. Work Stress. 5 (3): 205–16. http:// dx.doi.org/10.1080/02678379108257019.

Shen, B., McCaughtry, N., Martin, J., Garn, A., Kulik, N., & Fahlman, M. (2015). The relationship between teacher burnout and student motivation. Br J Educ Psychol. 85 (4): 519-532. doi:10.1111/bjep.12089

Travers CJ, Cooper CL. (2013). Mental health, job satisfaction and occupational stress among UK teachers.Work Stress.7 (3): 203–219, http://dx.doi.org/10.1080/02678379 308257062.

Yildiz Durak, H., & Saritepeci, M .(2019) .Occupational burnout and cyberloafing among teachers: Analysis of personality traits, individual and occupational status variables as predictors, The Social Science Journal. 56 (1): 69-87. doi:https://doi.org/10.1016/j.soscij.2018.10.011

 

 

 

 

---

1. گروه علوم تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران (نویسنده مسئول).

2. دانش­آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران.

 

 

[3]^. Pyzalski

[4]^. Seidman

[5]^. Bauer

[6]^. Hoglund

[7]^. Shen

[8]^. Oberle & Schonert

[9]^. Kim

[10]^. Dyrbye

[11]^. Pas

[12]^. Garcia

[13]^. Johnson

[14]^. Bernotaite & Malinauskiene

[15]^. Mojsa

[16]^. Aronsson

[17]^. Rodriguez

[18]^. Roeser

[19]^. Jennings

[20]. Kokkinos

[21]. Dicke

[22]. Lauermann & König

[23]. Pellerone

[24]. Hoogendijk

[25]. Yildiz & Saritepeci

[26]. Korkmaz

[27]. Lynden and klingle

[28]. Professional burn out

[29]. Maslach& Jackson

[30]. Emotional exhaustion

[31]. Depersonalization

[32]. Decreased personal accomplishment

[33]. Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter

[34]. Maslach, And Lieter

[35]. Arvidsson

[36]. Khan

[37]. Validity

[38]. Reliability

مراجع

ابراهیمی، حسین؛ نویدیان، علی؛ عامری، محمود و صادقی، مهدی. (1393). فرسودگی شغلی، ابعاد و عوامل مرتبط با آن در کارکنان عملیاتی فوریت های پزشکی، فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. 11، صص 26-16.

بشلیده، کیومرث؛ تقی­پور، منوچهر؛ هاشمی شیخ­شبانی، اسماعیل و جزایری، زبیده. (1390). بررسی رابطه فرسودگی شغلی و سلامت عمومی معلمان زن مقطع راهنمایی، مشاوره کاربردی. دانشگاه شهید چمران اهواز. دوره 1، شماره 1.

بورقانی فراهانی، سهیلا؛ فتوت، بنفشه؛ آبدارزاده، پدرام و همتی، امین. (1397) مطالعه نقش اخلاق کار بر استرس شغلی و فرسودگی شغلی (مورد مطالعه: دبیران تربیت ‌بدنی مدارس متوسطه شهر تهران)، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش. دوره 5، شماره 1، شماره پیاپی 17، بهار، صص 51-43.

بیانی، علی­اصغر و سمیعی، رضا. (1393). نقش استرس شغلی و فرسودگی شغلی بر سلامت روانی معلمان ابتدایی: آزمون یک مدل فرضی، آموزش بهداشت و ارتقای سلامت. ۲ (۴)، صص ۳۲۱-312.

جوادی، رحم خدا؛ رسولی، محسن؛ نظری، علی­محمد و حسنی، جعفر. (1396). عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی معلمان: ارائه مدل ساختاری، فصلنامه توسعه حرفه­ای. شماره 3، صص 50-37.

جعفرنژاد، محمدباقر. (۱۳۹۵). بررسی نقش اخلاق حرفه­ای و تعهد سازمانی در فرسودگی شغلی مدیران مطالعه موردی: مدیران مدارس آموزش و پرورش شهرستان مرند در سال تحصیلی 95-1394. دومین کنگره بین­المللی توان­مندسازی جامعه در حوزه علوم اجتماعی، روان­شناسی و علوم تربیتی، تهران، مرکز توان­مندسازی مهارت­های فرهنگی و اجتماعی جامعه.

ساعتچی، محمود و عسگریان ، مهناز. (1393). آزمون­های روان­شناختی. چاپ چهارم. نشر ویرایش.

شیخه­پور، زانیار؛ ابراهیمی، احمد؛ شیخه­پور، محمد و زینالی، شبنم. (1394). فهرست مقالات بررسی رابطه اخلاق کاری اسلامی و فرسودگی شغلی مدرسان دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور، مدیریت اسلامی.  شماره 9، صص 241-225.

صابری، حمیدرضا؛ مروجی، علیرضا و ناصح، جواد. (1390). بررسی عوامل مرتبط با فرسودگی شغلی معلمان مدارس شهر کاشان در سال ۱۳۸۶، طب جنوب. ۱۴ (۱)، صص ۵۰-41.

عسگری، زهرا؛ عابدی سروستانی، احمد و محبوبی، محمدرضا. (1396). رابطه فرسودگی شغلی و رفتار اخلاقی در محیط کار، اخلاق در علوم و فنّاوری. ۱۲ (۳)، صص ۶۴-57.

مطلبی، کبری و کیانی، قمر. (1396). رابطه فرسودگی شغلی با سلامت روان معلمان مدارس استثنایی: نقش میانجی مشارکت شغلی، فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. ۶ (۳)، ۶۰-52.

Aronsson, G., Theorell, T., Grape, T., Hammarstrom, A., Hogstedt, C., Marteinsdottir, I., . . Hall, C. (2017). A systematic review including meta-analysis of work environment and burnout symptoms. BMC Public Health. 17 (1), 264.

Arvidsson, I., Hakansson, C., Karlson, B., Bjork, J., & Persson, R. (2016). Burnout among Swedish school teachers - a cross-sectional analysis. BMC Public Health. 16 (1), 823. doi:10.1186/s12889-016-3498-7

Bauer J, Stamm A, Virnich K, Wissing K, Müller U, Wirsching M, et al. (2006) Correlation between burnout syndrome and psychological and psychosomatic symptoms among teachers. Int Arch Occup Environ Health.;79 (3): 199–204.

Bernotaite, L., & Malinauskiene, V. (2017). Workplace bullying and mental health among teachers in relation to psychosocial job characteristics and burnout. Int J Occup Med Environ Health. 30 (4), 629-640. doi:10.13075/ijomeh.1896.00943

Cano-Garcia FJ, Padilla-Munoz EM, Carrasco-Ortiz MA. (2005). Personality and contextual variables in teacher burnout. Pers Individ Dif. 2005; 38 (4): 929–40, http://dx.doi.org/10. 1016/j.

Chennoufi, L., Ellouze, F., Cherif, W., Mersni, M., & M'Rad M, F. (2012). [Stress and burnout among Tunisian teachers]. Encephale. 38 (6): 480-487. doi:10.1016/j.encep.2011.12.012

Dicke, T., Elling, J., Schmeck, A., & Leutner, D. (2015). Reducing reality shock: The effects of classroom management skills training on beginning teachers. Teaching and Teacher Education. 48: 1-12. doi:https://doi.org/10.1016/j.tate.2015.01.013

Dicke, T., Parker, P. D., Holzberger, D., Kunina-Habenicht, O., Kunter, M., & Leutner, D. (2015). Beginning teachers' efficacy and emotional exhaustion: Latent changes, reciprocity, and the influence of professional knowledge. Contemporary Educational Psychology. 41: 62-72.

Dyrbye, L. N., Massie, F. S., Jr., Eacker, A., Harper, W., Power, D., Durning, S. J., . . . Shanafelt, T. D. (2010). Relationship between burnout and professional conduct and attitudes among US medical students. Jama. 304 (11): 1173-1180. doi:10.1001/jama.2010.1318

Garcia-Arroyo, J. A., Osca Segovia, A., & Peiro, J. M. (2019). Meta-analytical review of teacher burnout across 36 societies: the role of national learning assessments and gender egalitarianism. Psychol Health. 1-21. doi:10.1080/08870446.2019.1568013

Hoglund, W. L., Klingle, K. E., & Hosan, N. E. (2015). Classroom risks and resources: Teacher burnout, classroom quality and children's adjustment in high needs elementary schools. J Sch Psychol. 53 (5): 337-357. doi:10.1016/j.jsp.2015.06.002

Hoogendijk, C., Tick, N. T., Hofman, W. H. A., Holland, J. G., Severiens, S. E., Vuijk, P., & van Veen, A. F. D. (2018). Direct and indirect effects of Key2Teach on teachers' sense of self-efficacy and emotional exhaustion, a randomized controlled trial. Teaching and Teacher Education. 76: 1-13.

Hoy, W.K., & Miskel, C., G. (1991). Educational administration, theory, research and practice. New York, MC Grow hill.

Jennings, P., Frank, J., Snowberg, K., Coccia, M., & Greenberg, M. (2013). Improving classroom learning environments by Cultivating Awareness and Resilience in Education. School Psychology Quarterly. 28: 374-390.

Johnson, S. M., & Naidoo, A. V. (2017). A psychoeducational approach for prevention of burnout among teachers dealing with HIV/AIDS in South Africa. AIDS Care. 29 (1): 73-78. doi:10.1080/09540121.2016.1201193

Khan, F., Yusoff, R., & Khan, A. (2014). Job demands, burnout and resources in teaching a conceptual review. World Applied Sciences Journal. 30: 20-28.

Kim, L. E., Jörg, V., & Klassen, R. M. (2019). A Meta-Analysis of the Effects of Teacher Personality on Teacher Effectiveness and Burnout. Educational Psychology Review. 31 (1): 163-195. doi:10.1007/s10648-018-9458-2

Kokkinos, C. M. (2007). Job stressors, personality and burnout in primary school teachers. Br J Educ Psychol. 77 (Pt 1): 229-243. doi:10.1348/000709905x90344

Korkmaz, M. (2007). The effect of Leadership style on organizational Health, Educational Research Quarterly. 3: 22-54.

Lauermann, F., & König, J. (2016). Teachers’ professional competence and wellbeing: Understanding the links between general pedagogical knowledge, self-efficacy and burnout. Learning and Instruction. 45: 9-19.

Madaliyeva, Z., Mynbayeva, A., Sadvakassova, Z., & Zholdassova, M. (2015). Correction of Burnout in Teachers. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 171: 1345-1352. doi:https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.252

Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter, M. D. (2001). Job bumout. Annuol Review of Psychology. 52: 397-422.

Maslach C. Job Burnout. (2003). New direction in research an intervention, Current Direction in Psychological Science. 2003; 12 (5): 189–192.

Maslach, C. H. And Lieter, M. P. (2008). Early predictors of job burnout and engagement. Journal of Applied Psychology. 93 (3): 498-512.

Mojsa-Kaja, J., Golonka, K., & Marek, T. (2015). Job burnout and engagement among teachers- Worklife areas and personality traits as predictors of relationships with work. Int J Occup Med Environ Health. 28 (1): 102-119.

Oberle, E., & Schonert-Reichl, K. A. (2016). Stress contagion in the classroom? The link between classroom teacher burnout and morning cortisol in elementary school students. Soc Sci Med. 159: 30-37. doi:10.1016/j.socscimed.2016.04.031

Pas, E. T., Bradshaw, C. P., & Hershfeldt, P. A. (2012). Teacher- and school-level predictors of teacher efficacy and burnout: Identifying potential areas for support. Journal of School Psychology.50 (1): 129-145.

Pellerone, Monica; Malizia, Nicola; Ramaci, Tiziana. (2016). Teachers’ Burnout and Work Behavior: The Role of Identity Development and Decision-Making Process,US-China Education Review. B, November 2016, Vol. 6, No. 11: 629-638. doi: 10.17265/2161-6248/2016.11.001.

Pyzalski J. (2002) Burnout, health and health behavior in teachers employed in correction institutions,Med Pr. 53 (6): 495–9. Polish.

Roeser, R., Skinner, E., Beers, J., & Jennings, P. (2012). Mindfulness Training and Teachers, Professional Development. Child Development Perspectives, 6: 167-173.

Rodriguez-Mantilla, J. M., & Fernandez-Diaz, M. J. (2017). The effect of interpersonal relationships on burnout syndrome in Secondary Education teachers, Psicothema. 29(3): 370-377. doi:10.7334/psicothema2016.309

Seidman SA, Zager J., A. (2001). study of coping behaviours and teacher burnout. Work Stress. 5 (3): 205–16. http:// dx.doi.org/10.1080/02678379108257019.

Shen, B., McCaughtry, N., Martin, J., Garn, A., Kulik, N., & Fahlman, M. (2015). The relationship between teacher burnout and student motivation. Br J Educ Psychol. 85 (4): 519-532. doi:10.1111/bjep.12089

Travers CJ, Cooper CL. (2013). Mental health, job satisfaction and occupational stress among UK teachers.Work Stress.7 (3): 203–219, http://dx.doi.org/10.1080/02678379 308257062.

Yildiz Durak, H., & Saritepeci, M .(2019) .Occupational burnout and cyberloafing among teachers: Analysis of personality traits, individual and occupational status variables as predictors, The Social Science Journal. 56 (1): 69-87. doi:https://doi.org/10.1016/j.soscij.2018.10.011