تحول معنای واژۀ اَهْل از دورۀ پیشااسلامی تا عصر نزول قرآن کریم

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 25، شماره 65، شهریور 1398، صفحه 11-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید حسین موسوی دره بیدی¹؛ امیر احمد نژاد^{* 2}

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

مطالعۀ تحول معنایی واژگان قرآن از عصر پیش از نزول تا ادوار بعد یک ضرورت است و فهم‌صحیح معنای آیات بدون آن میسر نیست. از جملۀ مؤلفه‌‌های تأثیرگذار در معنای واژگان، روابط آنها با همدیگر در متن، به‌ویژه رابطۀ هم‌نشینی کلمات است. در این مطالعه به تبیین محور‌های هم‌نشینی «اهل» و مؤلفه‌‌های معنایی آن از دورۀ پیش از اسلام تا عصر نزول می‌پردازیم و می‌کوشیم نشان دهیم رابطۀ هم‌نشینی اهل و کاربست آن با ضمائر که در دورۀ پیش از اسلام مشاهده می‌شود به قرآن راه یافته، و همنشین‌‌های جدیدی نیز در عصر نزول به اهل افزوده شده که به توسعۀ کاربست‌‌های زبانی آن انجامیده است. واژۀ اهل فقط در قالب ترکیب اضافی در قرآن به‌کار رفته، و به لحاظ ساختار نحوی با اسم ظاهر و ضمیر هم‌نشین شده است. در میان اسم‌های ظاهر، واژۀ الکتاب و اسامی مکان بیش‌ترین هم‌نشینی را با اهل دارد؛ همچنان که اسامی پیامبران نیز، بیش‌ترین هم‌نشینی را همچون مرجع ضمائر متصل به اهل دارا است. همچنین، معنای اختصاص، تعلق و انس را در همۀ این همنشین‌ها می‌توان دید.

کلیدواژه‌ها

اهل؛ آل؛ ترجمۀ قرآن؛ اهل کتاب؛ اهل الذکر؛ اهل بیت

مراجع