تاریخ دانش تناسب آیات

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 8، دوره 25، شماره 65، شهریور 1398، صفحه 135-154   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عطیه اکبری¹؛ محمد علی مهدوی راد^{* 2}؛ روح الله شهیدی³

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.

²استاد گروه علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.

³استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.

چکیده

علم مناسبت ازسدۀ 8ق همچون یک دانش مطرح شد و آن‌چه در کتب علوم قرآن همچون تاریخ این علم بیان می‌گردد معطوف به آثار این سده و بعد از آن است؛ آثاری که در آن‌ها به‌صراحت از انواع ارتباط و اتصال بین آیات و سُوَر سخن گفته شده است. این سؤال مطرح است که بستر پیدایی و نضج اندیشۀ تناسب چه بوده است و اندیشمندان مسلمان چه مسیری را طی کرده‌اند تا موضوع تناسبِ میان آیات و سور قرآن برای آنها به دغدغه‌ای علمی تبدیل شود. در این مطالعه می‌خواهیم از این فرضیه دفاع کنیم که ریشه‌های این اندیشه را باید ازسدۀ سق به بعد، و در حیطۀ اثبات اعجاز نظم قرآن و مفهوم نظم جستجو کرد. گسترش افق نگاه مفسران از ارتباط بین الفاظ به ارتباط بین آیات نقطۀ عطف این مسیر است که در آثار باقلانی به روشنی دیده می‌شود. پس از این مرحله در سدۀ 5ق ورود نگرش ارتباط‌گرا به کتب تفسیری همچون تبیان شیخ طوسی نیز بستری برای رشد دانش تناسب بود. درنهایت، در سدۀ 6ق تلاقی علم تفسیر با موضوع اعجاز بیانی قرآن که خاصه در تفسیر کشاف زمخشری مطرح شد، آغازی برای رشد و فراگیری این دانش در بین مفسران و دانشمندان گردید.

کلیدواژه‌ها

تناسب آیات و سور؛ اعجاز نظم؛ تاریخ دانش تناسب؛ نظم و انسجام قرآن؛ تاریخ علوم اسلامی میان‌رشته‌ای

مراجع