پهنه‌بندی خطر زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز )

آمایش محیط

مقاله 3، دوره 12، شماره 45، شهریور 1398، صفحه 49-70   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

حجت اله پاشاپور^{* 1}؛ رامین قربانی²؛ ابراهیم فرهادی²؛ عباس درودی نیا³

¹گروه جغرافیا ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

²(دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران)

³(دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس)

چکیده

کشور ایران از کشورهای خطرپذیر در زمینة بلایای طبیعی به‌ویژه زلزله است. قرارگیری بر روی کمربند کوهزایی آلپ‌ ـ هیمالیا و وجود فرآیندهای فعال زمین‌شناسی و صفحه‌ای، زلزله را به‌عنوان یک خطر بالقوه مطرح ساخته است. در این میان، استقرار بیشتر جمعیت ایران در کلان‌شهرها لزوم ایمنی هرچه بیشتر فضاهای شهری را مطرح ساخته است. یکی از فضاهای شهری بسیار مهم در این رابطه کلان‌شهر تبریز است. قرارگیری این شهر بر روی گسل‌های فعال منطقه به‌ویژه گسل تبریز لزوم اتخاذ رویکردهای ایمنی شهرسازی را مطرح می‌سازد. این مقاله از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی ـ تحلیلی است. برای انجام این پژوهش از فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی و نرم‌افزار Arc GIS استفاده‌شده است. در این راستا 12 معیار در دو بخش طبیعی و انسانی مشخص و پردازش شدند و نقشه خطرپذیری زلزله تهیه شد. نتایج نشان می‌دهد مناطق مرکزی، غرب و جنوب غربی با مساحت 6/13969 هکتار (بیش از نیمی از مساحت شهر) یعنی 3/59 درصد این شهر در پهنه لرزه‌خیزی با ریسک بسیار بالا و بالا قرار دارند و کاملاً مستعد زلزله هستند و تنها بخش‌های شمالی این شهر به‌صورت منفرد مصون از زلزله است؛ اما با توجه به آن‌که عمق و دامنه زلزله محدود به حریم خاصی نیست، طبیعتاً رخداد زلزله در این شهر مناطق شمالی را نیز در بر خواهد گرفت. از این‌ رو التزام به قوانین و مقررات ساخت‌وساز، مکان‌یابی توسعه شهری، فضاهای زیست و فعالیت در این کلان‌شهر اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

پهنه‌بندی زلزله؛ خطرپذیری؛ کلان‌شهر تبریز؛ فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی؛ GIS

مراجع

 

1-   پارسی زاده، ف، پویان، ژ، توکلی، ب، تیو، م، عباسی، م.ر، غفوری آشتیانی، م؛ فلاحی، کوهیان، ر.1376. زمین‌لرزه 10/12/75 گلستان. اردبیل. مؤسسۀ بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.

2-   - رمضانی گورابی، ب.‌1371‌. بررسی ابعاد جغرافیایی زلزله 31 خرداد 1396 گیلان. مجموعه مقالات هشتمین کنگره جغرافیدانان ایران. جلد اول (طبیعی). انتشارات دانشگاه اصفهان.

3-     روستایی، ش.1390. پهنه‌بندی خطر گسل تبریز برای کاربری‌های مختلف اراضی شهری. جغرافیا و توسعه. 9(21): 41-27.

4-   زارع، م.1380. خطر زمین‌لرزه و ساخت‌و‌ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسل‌های زمین لرزه‌ای ایران. پژوهشگاه مؤسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ایران. 4(2و3): 57-46.

5-     زمردیان، م.ج.1381. ژئومورفولوژی ایران. جلد اول. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

6-      زیاری، ک.1378. اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. چاپ پنجم. یزد. انتشارات دانشگاه یزد.

7-     سرور، ه. کاشانی اصل، ا. 1395. ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله. آمایش محیط. 9(34): 108-87.

8-     ظهوریان ایزدپناه، ع.ا، 1386، زمین لرزه‌های تبریز، قابل‌دسترسی بر روی دانشنامة شهر تبریز به آدرس اینترنتی: www.tabrizinfo.com.

9-   عبداللهی، ع. ا، اشرفی، ح. ا، صباحی، ی. 1397. تاب‌آوری نهادی ‌و کالبدی-محیطی اجتماعات شهری ‌در جهت کاهش بحران‌های طبیعی، زلزله (مطالعه‌موردی: شهر کرمان). آمایش محیط. 11(42): 187-165.

10- فال سلیمان، م، حجی پور، م، جمشیدی، ک.1391. آسیب‌پذیری عناصر کالبدی سکونتگاه‌های روستایی در مناطق زلزله‌خیز (نمونه: شهرستان‌های قاینات و زیر کوه). آمایش جغرافیایی فضا. 2(6): 97-75.

11- فرجی، ا، قرخلو، م.1389. زلزله و مدیریت بحران شهری؛ (نمونه موردی: شهر بابل). جغرافیا. 8(25): 164-143.

12- قنبران، ع. حسینعلی، ف. حسینی، س. ب و بهرامی دوست، پ. 1398. مکان‌یابی مراکز بیمارستانی با تکیه‌بر مخاطرات طبیعی و با بهره‌گیری از مدل تحلیل شبکه‌ای (ANP) نمونه موردی (منطقه پنج شهر تهران). آمایش محیط, 12(44): 156-127.

13- قنبری، ا، سالکی ملکی، م.ع، قاسمی، م.1392. پهنه‌بندی میزان آسیب‌پذیری شهرها در مقابل خطر زمین لرزه (نمونه موردی: شهر تبریز). جغرافیا و مخاطرات محیطی. 2(5): 35-21.

14- نگارش، ح.1384. زلزله، شهرها و گسل‌ها، پژوهش‌های جغرافیایی. 37(52): 110-93.

15- نوری، ز. 1376. بررسی خواص دینامیکی زلزله‌های ایران. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.

16- مرکز آمار ایران، 1390 و 1395، نتایج تفصیلی سرشماری‌ 1390 و 1395، قابل‌دسترسی بر روی درگاه ملی آمار به آدرس اینترنتی: www.amar.org.ir.

17-  Armaş, I. 2006. Earthquake risk perception in Bucharest, Romania. Risk Analysis, 26(5), 1223-1234.

18-  Birkmann, J. 2007. Risk and vulnerability indicators at different scales: Applicability, usefulness and policy implications. Environmental hazards, 7(1), 20-31.

19-  Wisner, B., Cannon, P., & Terry Davis, I. 1994. At Risk: natural hazards, people's vulnerability and disasters (No. 363.34 R595r). London, GB: Routledge.