شخصیت‌ اسطوره‌ای نخل در باورها و داستان‌های جنوب (بوشهر و فارس)

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 1، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آبان 1398، صفحه 1-16   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2019.668213

نویسندگان

ثریا آقایی برزآباد¹؛ مهدی فاموری^{* 2}؛ محمد رضا معصومی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

چکیده

محیط جغرافیایی و اقلیم هر منطقه از عوامل مهم در شکل‌دهی باورها و افسانه‌های بومی آن منطقه است. در بینش اسطوره‌ای و عرفانی، همۀ موجودات جاندار بوده و قوۀ ادراک دارند. در آثار داستان‌نویسان جنوب، عناصر طبیعت به‌عنوان شخصیت‌های بازمانده از اساطیر کهن، در فضاسازی و پیشبرد جریان داستان نقش دارند. نخل یکی از این عناصر طبیعی است که نقش عمده‌ای در برخی از این داستان‌ها دارد. پژوهش حاضربا رویکردی توصیفی- ‌تحلیلی این آثار را بررسی می‌کند: رمان «من ببر نیستم پیچیده به بالای خود تاکم» از محمدرضا صفدری؛ داستان «پاس عطش» از علی صالحی؛ رمان «ساربان سرگردان» از سیمین دانشور؛ داستان «حنای سوخته» از شهلا پروین‌روح، داستان «سنگ‌های شیطان» از منیرو روانی پور و داستان «برگ هیچ درختی» از صمد طاهری.
نیز کوشش شده است با برشمردن صفات انسان‌وارۀ نخل در این داستان‌ها، شواهدی نزدیک به کارکردهای این صفات، از متون اساطیری ارائه گردد. حاصل این پژوهش،شناخت حالات مختلف انسان‌وارگی درخت نخل در ادبیات و باورهای مردم جنوب است. نخل در این داستان ­ها ویژگی­ های منحصربه فردی دارد که این درخت را بیشتر به آدمیان شبیه می­ کند تا گیاهان.

کلیدواژه‌ها

اقلیم؛ اسطوره؛ نخل؛ روانی پور؛ صفدری؛ صالحی؛ دانشور؛ پروین‌روح

مراجع

کتاب‌ها

- الیاده، میرچا (1378)، اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: نشر قطره.

- الیاده، میرچا (1382)، اسطوره، رؤیا، راز، ترجمۀ رؤیا منجم، چاپ سوم، تهران: علم.

- باستید، روژه (1370)، دانش اساطیر، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ اول،تهران: انتشارات توس.

- بهار، مهرداد (1375)، پژوهش در اساطیر ایران، چاپ اول (ویراست دوم پارۀ نخست)،تهران:  انتشارات آگاه.

- بهار، مهرداد (1386)، از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ پنجم، تهران: نشر چشمه.

- بهرامی، وحیده (1392)، درختان مقدس، نشر برداشت.

- پروین روح، شهلا (1378)، حنای سوخته، تهران: آگاه.

-  پورداوود، ابراهیم(1377)، یشت‌ها (اوستا، یشت‌ها)، جلد اول، تهران: اساطیر.

- جان احمدیان، فرشید (1386)، فرهنگ داستان‌نویسی بوشهر، چاپ اول، بوشهر: شروع.

- دانشور، سیمین (1380)، ساربان سرگردان، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.

- دهخدا، علی‌اکبر(1377)، لغت‌نامه، جلد چهاردهم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران

-  روانی‌پور، منیرو (1369)، سنگ‌های شیطان، تهران: نشر مرکز.

- روزنبرگ، دانا(1379)، اساطیر جهان، داستان‌ها و حماسه‌ها، ترجمۀ غلامحسین شریفیان، جلد اول، چاپ اول، تهران: اساطیر.

- سرلو، خوان ادوارد (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.

- صالحی، علی (1385)، لکه های گل، چاپ اول ،تهران:ققنوس

- صالحی، علی(1392)، پاس عطش، تهران: نشر ثالث.

- صفدری، محمدرضا (1381)، من ببر نیستم پیچیده به بالای خود تاکم، چاپ اول، تهران: قصه.

- طاهری، صمد، (1398)، برگ هیچ درختی، چاپ اول،تهران: نشر نیماژ.

- طوسی، خواجه‌نصیرالدین (1413  ق)، اخلاق ناصری، چاپ اول، انتشارات علمیه اسلامی.

- کمبل، جوزف(1391)، قدرت اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز .

- گرین، ویلفرد و دیگران (1376)، مبانی نقد ادبی، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر، نقل از طاهری، سلطان مرادی (1392)، «گیاه زندگی در ایران، میانرودان و مصر باستان».

- محمودی نورآبادی، محمد (1388)، سر ریزون، چاپ اول، تهران: سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران

مجلات

- طاهری، صدرالدین و سلطان مرادی، زهره (1392)، «گیاه زندگی در ایران، میانرودان و مصر باستان»، هنرهای زیبا، دورۀ 18، شماره 2، صص 1- 15.

-فاضلی، فیروز و دیگران (1392)، «ره‌یافت فرهنگی به گیاه و درخت در اساطیر و ادبیات»، ادب پژوهی، شماره 23، صص 9 - 33.

- لاهیجی، شهلا (1364)، «افسانه درخت هولوپو، نامه فرهنگ ایران»، تهران: بنیاد نیشابور، نقل از طاهری سلطان مرادی (1392)، «گیاه زندگی در ایران، میانرودان و مصر باستان».

- مبینی، مهتاب و شافعی، آزاده (1394)، «نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی (با تأکید بر نقوش برجسته، فلزکاری و گچ‌بری)»، جلوه‌های هنر، شمارۀ 14، صص 45 - 65.

منابع اینترنتی

-  ضابطی جهرمی، احمد (پنجشنبه، 24مهر 1393الف)،«گیاه، اسطوره و هنر سنتی»، Rasekhoon.net.

-  ضابطی جهرمی، احمد (چهارشنبه، 23مهر 1393ب)، «اسطوره‌شناسی نخل»، Rasekhoon.net.