منازعات درونی ساخت سیاسی و چالش بازتولید فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 13، شماره 37، اسفند 1397، صفحه 9-35   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

حجت کاظمی¹؛ غلامرضا بصیرنیا^{* 2}

¹استادیار علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

²دکترای جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

با پیروزی انقلاب اسلامی، نظامی حاکم شد که داعیه‌دار تربیت انسان و اسلامی‌سازی کلیه شئون و عرصه‌های اجتماعی جامعه بوده است. در همین راستا؛ سیاست‌های متعددی هم در حوزه­های مختلف جامعه، تدوین و اجرا شده است. اما به ‌رغم همه تلاش‌ها، شواهد حاکی از عدم حصول موفقیت مورد انتظار در تحقق اهداف فرهنگی جمهوری اسلامی و بازتولید آن می‌باشد. مقاله حاضر به دنبال بررسی علل و چرایی شکل­گیری چالش در فرایند بازتولید فرهنگی جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه گذشته است و در این راستا، با استفاده از روش کیفی و مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای؛ تلاش خود را بر تکثریابی ساخت درونی نظام سیاسی و چالش‌های برآمده از آن برای تدوین، تفسیر و اجرای یک سیاست فرهنگی منسجم و کارآمد متمرکز نموده است. بررسی‌ها نشان می­دهد به‌رغم وجود الگوی فرهنگی نسبتاً واضح و مشخص؛ سیاست فرهنگی کشور، همواره با نوعی دوگانگی، عدم انسجام، گسست­های مداوم و تعارض درونی در مقام تدوین، تفسیر و اجرای سیاست فرهنگی روبه‌رو بوده است. سیطره چنین وضعیتی بر سیاست فرهنگی، جز با قرار دادن روند حاکم بر بستر ساخت سیاسی، بلوک‌بندی‌ها و تعارضات درونی و تنازعات گفتمانی جاری در آن قابل درک نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

جمهوری اسلامی؛ الگوی فرهنگی؛ بازتولید فرهنگی؛ تکثر و تعارض درونی ساخت سیاسی؛ بلوک‌های قدرت

مراجع

ارزش­ ها و نگرش ­های ایرانیان (بهار 1381). موج اول، یافته­ های پیمایش در 28 استان کشور، تهران: دفتر طرح­های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ویرایش اول.

ارزش­ ها و نگرش­های ایرانیان (زمستان 1382). موج دوم، یافته ­های پیمایش در 28 استان کشور، تهران: دفتر طرح­های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ارزش­ها و نگرش­های ایرانیان .(زمستان 1395). موج سوم گزارش کشوری، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دفتر طرح­های ملی و مرکز رصد اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

اسدزاده، مصطفی (1385). «سیاست فرهنگی دولت در دهه 70»، نشریه مهندسی فرهنگی، شماره 6 و 7، صفحه 50-49.

امام خمینی(1387). صحیفه جلد­های2 و 17، تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

امانی زوارم، وحید (1395). تحول الگوهای جامعه­ پذیری سیاسی در نظام آموزشی ایران: تحلیل گفتمانی محتوای کتاب‌های درسی جامعه­ شناسی متوسطه، رساله دکترای، دانشکده حقوق و  علوم سیاسی دانشگاه تهران.

آلتوسر، لویی (1970). ایدئولوژی و ساز و برگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمه روزبه صدر آرا، تهران: نشر چشمه، چاپ چهارم.

باقی، عمادالدین (1383). جدل‌های تاریخی؛ درآمدی بر تاریخ نگاری معاصر، تهران: نشر سرایی.

بشیریه، حسین (1381). دیباچه­ای بر جامعه­ شناسی سیاسی جمهوری اسلامی، تهران: نگاه نو.

جلایی‌پور، حمیدرضا (1389). جامعه ­شناسی جنبش‌های اجتماعی با تأکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ دوم.

حاتمی، عباس (1387). «دولت و اقتصاد در ایران پس از انقلاب: تأثیر سیاست‌های باز توزیعی بر جدال‌های هرمنوتیکی، طبقاتی و پیدایش دولت غیر یکپارچه در ایران»، فصلنامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، شماره2، صفحات 117-89.

خامنه ای (آیت ا...)، سید علی (10/8/1374). سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار دانش­آموزان و دانشجویان، به نشانی http://www.leader.ir/fa/speech/1199

خامنه ­ای (آیت ا...)، سید علی (17/9/1386). سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، به نشانی: http://www.leader.ir/fa/content/3129

خامنه ­ای (آیت ا...)، سید علی (28/2/1380). بیانات مقام معظم رهبری در خطبه نماز جمعه تهران، به نشانی:http://www.leader.ir/fa/speech/16088

داستانی، زهرا (28/3/1396). «ماجراهای پر حاشیه یک سند/ از حق تحفظ تا ملغی شدن 2030»، به نشانی : https://www.khabaronline.ir/news/677256

ذکایی، سعید و شفیعی، محمد و سادات، سمیه (1389). «کالبد­شکافی سیاست­گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 20، صفحات 120-77.

رایت، رابین (2000). آخرین انقلاب بزرگ: انقلاب و تحول در ایران،  ترجمه احمد تدین و شهین احمدی، تهران: نشر رسا.

ربیعی، علی (1378). گزارش جامعه­ شناسی تحولات ارزشی جامعه ایران، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

رضایی، محمد (1386). ناسازه­ های گفتمان مدرسه، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.

رفیع‌پور، فرامرز (1376). توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل علل پیدایش انقلاب اسلامی و مسایل اجتماعی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.

رنجبریان، مهدی (1388). مقایسه سه کتاب درسی تاریخ معاصر ایران (دوره دبیرستان)، مجله آموزه، شماره 1

روزنامه آفتاب یزد (6/6/1367). شماره 2434، صفحه 8.

روزنامه جمهوری اسلامی (10/9/1369). شماره 3334، صفحه 11.

سالنامه آماری آسیب­ های اجتماعی 1393 (1394). وضعیت شاخص­های اجتماعی در کشور، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

سالنامه آماری کشور (1396). نتایج آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار، تهران: مرکز آمار ایران.

سند چشم­انداز بیست ساله (1384). تهران: دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام.

سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور (1391). تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

شریعتی، سارا و ذاکری، آرمان (1395).موقعیت دین در جامعه ایران؛ قدسی تقدس­زدایی شده، مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور، تهران: شورای اجتماعی کشور؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 456-423.

طالبان، محمدرضا و مبشری، محمد و مهرآیین، مصطفی (1389 بهار). «بررسی روند دگرگونی ارزشی در ایران (1353- 1388)، دانشنامه علوم اجتماعی،دوره 1، شماره 3،  63-23.

عبدی، عباس و گودرزی، محسن (1388). تحولات فرهنگی در ایران، تهران: نشر علم.

غیاثوند، احمد .(1395). «رفتارها و باورهای ایرانیان: تحلیلی جامعه­شناختی از چهار دهه دینداری در جامعه ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، دوره 23، شماره 73،251-211.

فوزی، یحیی (1395). «چارچوبی برای بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد دولت در جمهوری اسلامی ایران»، نشریه رهیافت انقلاب اسلامی، دوره 10، شماره 34،  46-25.

فوزی، یحیی (1380). «امام خمینی، هویت فرهنگی و آینده انقلاب اسلامی»، فصلنامه پژوهش، شماره 22 و 23،  150-133.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1384). تهران: مجلس شورای اسلامی.

قوچانی، محمد (1385). پدرخوانده و راست­های جوان: افول اصلاح­طلبان و ظهور اصول­گرایان، تهران: نشر سرایی.

کدی، نیکی آر (2003). نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت­خواه، تهران: انتشارت ققنوس.

گزارش برآورد وضعیت فرهنگی کشور (1395). تهران: معاونت فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

گزارش بودجه (1397). تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

لواسانی، محمدصادق (26/3/1392). حسن روحانی درباره فرهنگ قول داد که...، به نشانی: https://www.isna.ir/news/92032615391

مارکس کارل و انگلس فردریش (1932). ایدئولوژی آلمانی، ترجمه تیرداد نیکی و عزیزالله علیزاده، تهران: نشر فردوس.

مختاریان‌پور، مجید (1391). طراحی مدل اجرای سیاست فرهنگی مبتنی بر برنامه‌های توسعه کشور، رساله دکترای، دانشکده مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی.

مدنی قهفرخی، سعید (1390). وضعیت اجتماعی ایران(1380-1388)، تهران: موسسه رحمان.

مقتدایی، مرتضی و ازغندی علیرضا (بهار 1395). آسیب شناسی سیاست­گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی،دوره 12، شماره 34،  26-7.

ملک­پور، علی (1381). تعارض فرهنگی دولت و مردم در ایران(1380-1357)، تهران: انتشارات آزاداندیشان تهران.

مناظره (1392). متن مناظره انتخاباتی کاندیداهای ریاست­جمهوری خرداد 1392، تهران: انتشارات سروش.

مهدی، علی‌اکبر(1385). انتخابات ریاست­جمهوری نهم و پیروزی اصولگرایان، مجله آیین، شماره 5، صفحات 75-72.

میرسلیم، مصطفی (1381). جریان­شناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی ایران (1380-1375)، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

 

Bentley. A (1908). The Process of Government: a Study of Social Pressures, Chicago: University of Chicago Press.

Dahl, R (1961). Who governs? Democracy and Power in an American City, New Haven and London: Yale University Press.

Poulantzas, N (1978). State, power, socialism, London.

Poulantzas, N (1974). Political power and Social Class (1968), London: NLB.

Reuters (July 31, 1998). Iranian Cleric Calls for Curbs on Media.

Reuters, (June 12, 1995). Iran Filmmakers Want Less State Control.