بررسی و نقد تمثیل‌های حماسی و اسطوره‌ای در شعر محمد بیابانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 11، شماره 40، شهریور 1398، صفحه 84-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیده فاطمه مهدوی مرتضوی¹؛ سیّد احمد حسینی کازرونی^{* 2}؛ عبداله رضایی³

¹زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

چکیده

محمد بیابانی یکی از شاعران نوپرداز معاصر به مقولة تمثیل نگاهی ویژه دارد و در اشعار خود کوشیده است تا با استفاده از عناصر بیانی به ویژه تمثیل برحسن تأثیر و زیبایی کلام خود بیفزاید. از این رو، در این پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته، تمثیل‌های حماسی و اسطوره‌ای به کاررفته در سروده‌های بیابانی و اهداف و شیوه‌های کاربرد آن‌ها در این سروده‌ها بررسی و توصیف شده است. هدف از این پژوهش آن است که دانسته شود شاعر این تمثیل‌های حماسی و اسطورهای را چگونه و با چه هدف‌هایی در سروده‌های خویش به کار گرفته و این اشاره‌ها و تناسب‌های ذهنی چه تأثیری در پرورش معانی و مفاهیم مورد نظر شاعر داشته است. بدین منظور، این مفاهیم اسطوره‌ای و اشاره‌های داستانی را در سه بخش تمثیل‌های حماسی و اسطورهای ایرانی، اشارات و تلمیحات اسلامی، دسته بندی و بررسی نموده‌ایم که در این میان، تمثیل‌های حماسی و اسطوره‌های ایرانی سهم بسیار چشمگیری در سروده‌های شاعر داشته است. این تمثیل‌های حماسی و اساطیری با اهداف گوناگون در شعر بیابانی به کار رفته است؛ شاعر برای پرورش معانی و مفاهیم مورد نظر خود و اغلب برای بیان مفاهیم و مسائل سیاسی و اجتماعی روزگار خویش از آن‌ها بهره گرفته است. بهره گیری از این تمثیل‌های حماسی و اسطوره‌ای، زبان و بیان شعری او را نیز تشخّص و ویژگی بخشیده و بر قدرت تأثیر و القای آن افزوده است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ تمثیل؛ حماسه؛ محمد بیابانی؛ شعر معاصر

مراجع

1. اکرمی، میر جلیل. (1382). بررسی تحلیلی رابطة دو اسطورة همسان (فر و هما)، نشریة زبان و ادب فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، س 53، ش 22.
2. بارت، رولان. (1380). «اسطوره در زمان حاضر». ترجمة یوسف اباذری، ارغنون، شماره 18، ص 85.
3. بیابانی، محمد. (1369). حماسة درخت گلبانو، تهران: نشر مرکز.
4. ــــــــــــ.. (1373). زخم بلور بر زبانة آتش، تهران: نشر مرکز.
5. ــــــــــــ.. (1380). دستی پر از بریدة مهتاب، تهران: انتشارات نیم‌نگاه.
6. ــــــــــــ.. (1390). الف، به سالگرد تماشای آب در پاییز، تهران: انتشارات داستان‌سرا.
7. ــــــــــــ.. (1390). ب، سار صبور بر صنوبر آتش، تهران: انتشارات داستان‌سرا.
8. پارسا، سید احمد. (1394). «بنمایه های اسطوره‌ای حکایت خیر و شر در هفت‌پیکر نظامی» فصـلنامـة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س.11 ش 38
9. پورنامداریان، تقی. (1375). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
10. جرجانی، عبدالقادر. (1374). اسرارالبلاغه، ترجمه و تصحیح جلیل تجلیل، چ چهارم، دانشگاه تهران: تهران.
11. حسینی کازرونی. (1396). سخن سردبیر. حسـینی کـازرونی، سـید احمـد، فصـلنامه تحقیقـات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسـلامی واحـد بوشـهر. دوره،9 ش.،32، ص 9-8
12. ـــــــــــــ‌ـ...(1394). تمثیل و ادبیات تمثیلی، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، دوره،7 شماره،23 بهار،1394 صص.13-24
13. حلبی، علی‌اصغر. (1375). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، چ چهارم، تهران: اساطیر.
14. داد، سیما. (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 3، تهران: مروارید.
15. ــــــــ.. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 3، تهران: مروارید.
16. دادبه، علی‌اصغر. (1383). دانشنامة جهان اسلام، ج 8، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی: تهران.
17. رزمجو، حسین. (1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
18. زمردی، حمیرا. (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق‌الطیر. چ 2، تهران: زوار.
19. شریفی، محمد. محمدرضا جعفری. (1387). فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین.
20. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381). موسیقی شعر، چ 7، تهران: آگاه.
21. ــــــــــــــــــــــــ.. (1370). صورخیال در شعر، چ 13، تهران: آگاه.
22. شمیسا، سیروس. (1389). فرهنگ تلمیحات، چاپ هشتم، تهران: نشر فردوس.
23. ــــــــــــــ.. (1383). انواع ادبی. چ 10، تهران: فردوس.
24. صفا، ذبیح االله. (1364). حماسه‌سرایی در ایران، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
25. ضیمران، محمد. (1379). گذر از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: هرمس.
26. فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن، چ دوم
27. کاظمی، بهمن. (1380). هویت ملی در ترانه‌های اقوام ایرانی، تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
28. هفته‌نامه نسیم جنوب. (2012). بومی‌سرایی و بومی‌گرایی در شعر، استان بوشهر، بازبینی شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۲.
29. همایی، جلال‌الدین. (1367). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: علمی و فرهنگی.