ساخت دستوری و بلاغی ترکیب‌‌های وصفی و اضافی پی در پی و اهمیت آن در شعر امین‌پور

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 1، دوره 9، شماره 31، مرداد 1398، صفحه 9-18   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

منوچهر جوکار¹؛ شیما فاضلی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

²دانشجوی دکتری زبان ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

نوآوری در شعر معاصر به تغییر قالب، محدود نمی‌شود. شاعران معاصر به برخی از آرایه‌های ادبی و ظرفیت‌های مختلف آن نیز نگاهی نوآورانه داشته‌اند و با کاربردهای تازه، گه‌گاه برخی از اصول بلاغت کهن را به نقد کشیده‌اند. یکی از این نوآوری‌ها ساخت ترکیب‌های تازة وصفی و اضافی پی در پی و کاربرد اثرگذار آن در بدیع و صورخیال است. قیصر امین‌پور یکی از شاعران برجسته نسل انقلاب، با رویکرد ویژه به ترکیب گروهی واژه‌ها ـ به تعبیر بلاغت کهن «تتابع اضافات»ـ هم در قالب‌های سنتی و هم آزاد، به این نوع ترکیب‌سازی علاقة خاصی نشان داده است. ترکیبات وصفی و اضافی طولانی در شعر امین‌پور دارای ویژگی‌های دستوری و زبانی ویژه‌ای هستند و در خلاقیت‌های ادبی و هنری او تأثیرگذار به نظر می‌رسند، در حالی که گذشتگان غالباً چنین کاربردی را از عیوب سخن به شمارآورده‌اند. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، ساخت دستوری و بلاغی این ترکیبات و نقش و اهمیت آن در شعر امین‌پور مورد بررسی قرار گرفته است. حاصل پژوهش بیانگر این است که ترکیبات طولانی از ویژگی‌های اساسی دو مجموعه آینه‌های ناگهان و دستور زبان عشق هستند و در تنفس صبح و گل‌ها همه آفتابگردانند به نسبت کم‌تری دیده می‌شوند. امین‌پور در تصویر مفاهیم انتزاعی و نیز واقعیت‌های ملموس پیرامونی، این ترکیبات را به کمک عوامل دستوری، بیانی و بدیعی به گونه‌ای در خلال آثار خود به کار برده است که موجب غنای زبان، افزایش قدرت تصویری و موسیقایی، ایجاز، ابهام هنری، تداعی حالات و معانی و تأثیر هر چه بیشتر شعر شده است.

کلیدواژه‌ها

قیصر امین‌پور؛ ترکیب وصفی پی در پی؛ ترکیب اضافی پی در پی؛ ساخت دستوری و بلاغی؛ ارزش‌های هنری

مراجع

1. آقا حسینی، حسین و مجاهد غلامی، (1389)، «جلوه­های جمال­شناختی سبک هندی در شعر پایداری قیصر امین­پور»، نشریة ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، س1، ش2.
2. آقاحسینی، حسین و نافلی، مریم، (1391)، «فرصت نایاب در آینة صور خیال»، نشریة ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش7، ص1-27.
3.  امین­پور، قیصر،( 1379)، تنفس صبح، تهران: سروش، چاپ سوم.
4. ----------1، (1381)، آینه­های ناگهان، تهران: نشر افق، چاپ چهارم.
5. ----------2، (1381)، گل­ها همه آفتابگردانند، تهران: مروارید، چاپ سوم.
6. ----------، (1386)، دستور زبان عشق، تهران: مروارید، چاپ چهارم.
7.  بهداروند، ارمغان، (1388)، این روزها که می‌گذرد، تهران: نقش جهان.
8. جورکش، شاپور، (1385)، بوطیقای شعر نو، تهران: ققنوس، چاپ دوم.
9. حاج سید جوادی، حسن، (1382)، بررسی و تحقیق در ادبیات معاصر ایران، تهران: گروه پژوهشگران ایران.
10. حسن لی، کاووس، (1386)، گونه­های نوآوری در شعر معاصر، تهران: ثالث، چاپ دوم.
11. حسینی، سید حسن، (1380)، «اضافه و ترکیب اضافی در شعر بیدل»، مجلة شعر، ش29، ص22-29.
12. حسینی، مریم، (1388). «نقد ساختاری دستور زبان عشق سرودة قیصر امین­پور»، نامة پارسی، ش48-49، ص34-58.
13. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1358)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.
14.  شمیسا، سیروس، (1368)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.
15. -----------، (1382)، سبک­شناسی شعر، تهران: فردوس، چاپ نهم.
16. -----------،(1379)، بیان و معانی، تهران: فردوس، چاپ ششم.
17. صالحی، پریسا و نیکوبخت، ناصر، (1391)، «واژه­گزینی­های شعری قیصر امین­پور از منظر تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش­ زبان و ادبیات فارسی، ش24، ص75-99. 
18.  صدقی، حسین و عظیم­زاده، امیر علی، (1392)، «بررسی موسیقی و صورخیال در شعر جنگ نصرالله مردانی»، نشریه ادبیات پایداری، ش9، ص187-211.
19. طباطبایی، سید مهدی، (1393)، «تأثیر بیدل بر شعر انقلاب اسلامی(با تکیه بر اشعار علی معلم، قیصر امین­پور، فاضل نظری)»، مجله­ ادبیات انقلاب اسلامی، ش1، ص6-36.
20. عابدی، محمد و علی جولا، الهام، ( 1394)، «ترکیب­سازی و هم­آیی واژگانی در شعر انقلاب اسلامی و پایداری»، نشریة ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش13، ص205-226.
21. علی­پور، مصطفی، (1380)، ساختار شعر امروز، تهران: فردوس، چاپ دوم.
22.  فتوحی، محمود، (1389)، بلاغت تصویر، تهران: سخن، چاپ دوم.
23. کاردگر، یحیی، (1395)، «بررسی اوج و فرود آرایه­های بدیعی در شعر فارسی»، پژوهش­نامة نقد ادبی و بلاغت، س5، ش2، ص74ـ85.
24. مهدی­پور، محمد، (1384)، «نصرالله مردانی شاعر حماسه و خون و استاد ترکیب­آفرینی»، علامه، ش6، ص249-270.-یگانه، سپیده و نیک منش، مهدی، (1394)، «تأثیر بیدل بر غزل شاعران نسل اول انقلاب اسلامی»، ادبیات انقلاب اسلامی، ش2، ص7-25.