تحلیل آوا و القا در اشعار عاشورایی صفایی جندقی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 6، دوره 9، شماره 31، مرداد 1398، صفحه 81-97   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی نجفی¹؛ اسحاق طغیانی^{* 2}؛ محبوبه خراسانی³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه نجف آباد و اصفهان

³گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

صفایی جندقی فرزند ارشد یغمای جندقی است و اشعار عاشورایی مهیج و سوزناک وی در قالب ترکیب‌بند سروده شده است. او در این شیوه گوی سبقت را از اقران ربوده و ترکیب‌بند عاشورایی او، مشحون از فنون و صنایع ادبی است.در این مقاله، از میان فنون ادبی مراثی تنها به آواها و صنایع مرتبط با آن مانند واج‌آرایی، انواع جناس و تکرار که بارِ موسیقایی کلام را افزایش می‌دهند، پرداخته شده است. تحلیل آوایی این اشعار از منظر مکتب فرمالیسم، با تأکید بر تحلیل آواها و القاهاست که موریس گرامون به آن‌ها توجّه داشته است. بر این اساس در ذهن پرسش‌هایی مطرح می‌شود؛ آیا می‌توان از تکرار آواهای به کاررفته در شعر صفایی به القاهایی دست یافت؟ آیا تکرار واج و القای آن می‌تواند احساسات یا نام‌آواهایی را تداعی کند؟ در تحلیل واجی نوحه‌‌ها، با در نظر گرفتن تأثیر انتخاب واژگان و تکرار آن‌ها بر موسیقی و معنای نوحه‌ها به تکرار واج‌ها، القا، جایگاه و شیوه‌های تولید توجّه شده است. در این مقاله به آواها، میزان کاربرد آن‌ها، القاها و تصویرسازی‌های به کار رفته در نوحه‌ها پرداخته تا میزان موفقیّت شاعر را در انتقال مفاهیم و پیام مشخّص کند. نتیجه اینکه تکرار آواها توانسته‌اند احساسات و حسیّات را تداعی کنند؛ بسامد بالای واکة بم "آ" و همخوان خیشومی "ن" در اشعار صفایی جندقی، حاکی از القای درد، رنج و نارضایتی است، حتّی اگر در مضمون بیت‌ها و کلام او آشکارا بیان نشده باشد.

کلیدواژه‌ها

صفایی جندقی؛ نوحه؛ آوا و القا؛ موریس گرامون؛ فرمالیسم؛ تحلیل آوایی

مراجع

1. قرآن کریم.

2. آقا بزرگ تهرانی (1408)، الذریعه الی تصانیف شیعه، قسم ثانی من جزء تاسع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

3. احمدی، بابک (1370)، ساختار و تأویل متن. تهران:نشر مرکز.

4. اسکولز، رابرت (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. فرزانه طاهری.تهران: نشر آگه.

5. ایگلتون، تری (1368)، پیش درآمدی بر نظریه ادبی. عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

6. ایوتادیه، ژان (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم. مهشید نونهالی. تهران: نشر نیلوفر.

7. امین فروغی، مهدی (1394)، محتشم‌نامه:گزیدۀترکیب‌بندهایعاشوراییدراستقبالمحتشمکاشانی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.

8. باقری، مهری (1375) مقدمات زبانشناسی. تهران: نشر قطره.

9. حافظ شیرازی،شمس‌الدین محمد (1376)، دیوان حافظ.مصحح:محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ پانزدهم.تهران:انتشارات اقبال.

10. حقیقت، عبدالرفیع (1370)، تاریخ قومس و سمنان، چاپ سوم، تهران: کومش.

11. خرمشاهی، بهاءالدین (1366)، حافظ ‌نامه. ج2. تهران: علمی‌ و فرهنگی.

12. سلدن، رامان (1372)، راهنمای نظریة ادبی معاصر. عباس مخبر.تهران.

13. شایگان‌فر، حمیدرضا (1384)، نقد ادبی.تهران: انتشارات دستان.

14. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1387)، رستاخیز کلمات، (درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت‌گرایانروس) تهران: سخن.

15. صفایی جندقی (1370)، دیوان اشعار، به تصحیح و اهتمام سیدعلی آل داوود، تهران: آفرینش.

16. غلامعلی‌زاده، خسرو (1374)، ساخت زبان فارسی. تهران: انتشارات احیا کتاب.

17. قویمی، مهوش (1383)، آوا و القا «ره یافتی به شعر اخوان ثالث». تهران: انتشارات هرمس.

18. مهاجر، مهران. نبوی، محمد (1376)، به سوی زبانشناسی شعر(ره‌یافتی نقش‌گرا).تهران: نشر مرکز.

19. همایی، جلال الدین (1370)، معانی و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: هما.

مقالات

1. حسن‌لی، کاووس (1387)، «بازخوانی فرمالیستی غزلی از بیدل»، فصلنامةنقدادبی، شماره دو، صص38-29.

2. خراسانی، محبوبه و..... (1394)؛ «تحلیل آوایی غزل‌های سنایی»؛ فصلنامۀ نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره یک، صص 80-51.