نظریۀ کلان‌مفهوم لیکاف و تأثیر آن بر کیفیت تصحیح متون (موردپژوهی: متون عرفانی)

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 4، دوره 3، شماره 8، شهریور 1397، صفحه 83-106   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدباقر شهرامی¹؛ شمس الله غلامی²؛ نصرالله پورمحمدی املشی³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی قزوین

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

چکیده

از مهم‌ترین حوزه‌های زبان‌شناسی، «معنی‌شناسی» است که از جمله موضوعات مهم آن، مسئلۀ حوزۀ معنایی و واژگانی است. در میان اندیشمندان بزرگ این حوزه، رابین لیکاف، به‌تفصیل دربارۀ ماهیت حوزۀ معنایی و واژگانی و چگونگی استفاده از آن برای خلق یا تحلیل آثار ادبی و غیرادبی هم صحبت کرده است. نظریۀ معنی‌شناسی لیکاف، از ظرفیتی برخوردار است که می‌توان از آن، در تصحیح متون نیز کمک گرفت؛ از همین رو، در این مقاله، پس از تبیین نظریۀ لیکاف، با استفاده از نظریۀ وی، به بررسی دو متن مهم عرفانی در ادبیات فارسی یعنی کشف المحجوب هجویری و فیه مافیه پرداخته شده و کیفیت کار مصححان این دو اثر، ارائه شده است. نظریۀ لیکاف در اصل بر محور دو مبحث مهم یعنی «کلان مفاهیم و مفاهیم کوچک‌ترِ مرتبط با آن‌ها و کلان‌موضوعات و موضوعات کوچک‌تر وابسته به آن‌ها استوار است. بر مبنای یافته‌های این مقاله می‌توان گفت که ایراد اصلی مصحح محترم کشف المحجوب، با نظریۀ حوزۀ معنایی‌واژگانی قابل توضیح است. در تصحیح ایشان، نمونه‌های متعددی وجود دارد که نشان از عدم توجه ایشان، به ارتباط میان کلان‌مفاهیم و نیمه‌مفاهیم آن‌ها و کلان‌موضوعات و موضوعات وابستۀ یک قسمت از متن کتاب است و حتی بارها نیز به «تضاد قصد» دچار شده و برای معنا بخشیدن به محور همنشینی کلمات، ناچار شده کلماتی خارج از کلمات موجود در نسخ خطی متن، به متن اصلی بیفزاید.

کلیدواژه‌ها

معنی‌شناسی؛ رابین لیکاف؛ کلان‌مفهوم؛ تصحیح متن؛ ادب عرفانی

مراجع

1. افلاکی، شمس‌الدین احمد (1362)، مناقب العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، چ۲، تهران: امیرکبیر.

2. تبریزی، شمس‌الدین محمد (1369)، مقالات شمس، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

3. دبیرمقدم، محمد و ملکی، سیما (1395)، «تحلیل صوری و معنایی فرایند تکرار کامل در زبان فارسی»، فصلنامه زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ 14، 1ـ۲۳.

4. رضویان، حسین و خانزاد، معصومه (1393)، «چندمعنایی حرف اضافۀ ^"به^" در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی»، فصلنامۀ مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، شمارۀ 7، 42ـ۶۷.

5. روحی بابکی، زهرا (1395)، «بررسی باهم‌آیی‌ پیشین فعل و همکرد ^"کردن^" در فعل مرکب اسمی»، فصلنامۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ 15، 23ـ۴۲.

6. صفوی، کوروش (1392)، معنی‌شناسی کاربردی، تهران: همشهری.

7. ظاهری اسکویی، مرجان و پروینی‌راد، زهرا (1391)، «بررسی روابط معنایی در اسامی مرکب برون مرکز زبان فارسی»، فصلنامۀ جستارهای زبانی، شمارۀ 28، 102ـ۱۲۴.

8. طالقانی، عبدالمجید (1179ق)، نسخۀ خطی غزلیات سعدی، موزۀ گلستان، شمارۀ 2356.

9. عظیمی‌فرد، فاطمه (1392)، فرهنگ توصیفی نشانه‌شناسی، تهران: علمی.

10. مولوی، جلال‌الدین محمد (1388)، فیه مافیه، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: پارسه.

11. مهرابی، معصومه و ذاکر، آرمان (1395)، «تغییرات معنایی و مفهوم‌سازی‌های فرهنگی نام اندام ^"دست^" در جزء اول اسم مرکب زبان فارسی در قالب زبان‌شناسی شناختی»، فصلنامۀ جستارهای زبانی، شمارۀ 34، 71ـ۸۹.

12. هجویری، علی بن عثمان (1383)، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.

13. ـــــــ (1369)، کشف ‌المحجوب، تصحیح ژکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، چ۲، تهران: طهوری.

14. هلید‌ی و رقیه حسن (1393)، زبان، بافت و متن، ترجمۀ دکتر منشی‌زاده و دکتر ایشانی، تهران: علمی.

15. Halliday, Michael and Ruqaiya, Hasan (1976), Cohesion in English, London: Longman.

16. Jaworski, Adam & Coupland, Nikolas (1999), The Discourse Reader, Routledge.

17. Lakoff, robin (2011), Semantic principles, Washington: harper and row publishers.

18. Lakoff, robin (2010), Literary Language and woman’s place, Washington: harper and row publishers.