بررسی خسرو و شیرین نظامی و دیوان جمیل بن معمر از منظر مکتب فمینیسم

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 1، دوره 13، شماره 51، آبان 1398، صفحه 9-36   

نویسندگان

ریحانه سردار¹؛ علی گنجیان خناری²؛ ابراهیم دیباجی³

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(دانشیار)

³عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران(استاد).

چکیده

زن در فرهنگ‌های مختلف و در تمامی دوران، جایگاه و موقعیت خاصی داشته که با توجه به فرهنگ و سنت هر دوره جایگاه و موقعیت‌های متفاوتی می‌یافت. در تاریخ ایران پس از اسلام که با تمدن و فرهنگ اموی هم‌زمان بود زن حضور چشمگیری دارد و به صورت نسبی، این دو فرهنگ در زمینه جایگاه و موقعیت اجتماعی و فرهنگی زن، دارای تفاوت‌ها و شباهت‌های آشکار بوده‌اند. «خسرو و شیرین» نظامی و دیوان جمیل بن معمر در زمره آثار غنایی ادب پارسی و عربی این دوره هستند که نمود بارزی از محدودیت‌های این نوع بشری را به تصویر می‌کشند. نظامی در منظومه «خسرو و شیرین» نظامی علی رغم قدمت در بسیاری از موضوعات مربوط به زن سنت شکنی کرده و در برخی موارد دیدگاه‌هایی متفاوت با جامعه سنتی عصر خویش ارائه کرده است که در مقایسه با آثار آن دوره در جای خود بسی قابل تأمل دارد. از سوی دیگر در ادبیات عربی نیز شاعری چون جمیل بن معمر در دوره‌ای می‌زیسته است که در جامعه عربی چندان ارزشی برای زن و ارزش‌های زنانه قائل نبوده‌اند ولی با این وجود در اشعار این شاعر نیز به ارزش‌های زنانه و نقش زن توجه زیادی شده است که این امر به نوبه خود مطالعه تطبیقی این موضوع را در «خسرو و شیرین» نظامی و دیوان جمیل بن معمر اقتضا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

فمینیسم؛ نقد فمینیستی؛ نظامی؛ خسرو و شیرین؛ جمیل بن معمر

مراجع

قرآن کریم.

آبوت، پاملا، و والاس، کلر. 1385ش، جامعه شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.

پارسی نژاد، کامران. 1382ش، فمینیسم ادبی در غرب، چاپ دوم، تهران: نمایه.

پاینده، حسین. 1382ش، گفتمان نقد، جلد اول، تهران: نشر روزگار.

حسینی، مریم. 1388ش، نقد ادبی فمینیستی، تهران: خانه کتاب.

حق شناس، محمد علی و دیگران. 1389ش، فرهنگ معاصر هزاره، تهران: نشر فرهنگ معاصر.

دوبوار، سیمون. 1380ش، جنس دوم، ترجمه قاسم صنعوی، تهران: نشر توس.

رضوانی، محسن. 1384ش، پایان جنسیت، جلد اول، تهران: انتشارات باشگاه اندیشه.

روباتام، شیلا. 1385ش، زنان در تکاپو(فمینیسم و کنش اجتماعی)، ترجمه حشمت الله صباغی، بی‌جا: نشر شیرازه.

شاهنده، نوشین. 1386ش، زن در تفکر نیچه، تهران: نشر قصیده سرا.

گرین، کیت و جیل لبیهان. 1383ش، درسنامه نظریه و نقد ادبی، لیلا بهرامی و دیگران، تهران: نشر روزگار.

میشل، آندره. 1372ش، جنبش اجتماعی زنان، ترجمه هما زنجانی زاده، مشهد: نشر نیک.

نظامی، الیاس بن یوسف. 1381ش، کلیات، تصحیح وحید دستجردی، چاپ چهارم، تهران: نگاه.

هام مگی، سارا. 1382ش، فرهنگ نظریه‌های نقد فمینیستی، ترجمه فیروزه مهاجر و دیگران، تهران: نشر توسعه.

یزدانی، عباس. 1382ش، فمینیسم و دانش‌های فمنیستی، تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.

کتب عربی

جنان، مأمون بن محی الدین. 1372ش، جمیل بثینة الشاعر العذری، بیروت: دار الکتب العلمیه.

الحوفی، احمد محمد. 1980م، المرأة فی الشعر الجاهلی، قاهره: دار النهضة.

خریستو، نجم. 1402ق/1972م، جمیل بثینة والحب العذری، بیروت: دار الرائد العربی.

زراقط، عبد المجید. 2003م عشّاق العرب، بیروت: دار البحار.

زرکلی، خیرالدین. 1989م، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین.

سعد االله، محمد سالم. 2008م، ما وراء النص/ دراسات فی النقد المعرفی المعاصر، سلسلة النقد المعرفی4، اربد- الأردن: عالم الکتب الحدیث.

سلدان، رامان. 1998م، النظریة الأدبیة المعاصرة، ترجمه جابر عصفور، القاهرة– مصر: دار قباء للنشر.

کدیور، جمیله. 2001م، المرأةرؤیة من وراء الجدر، ترجمه سرمد الطائی، بیروت: دار الفکر المعاصر.

مقالات

آلیسون، جک. 1375ش، «چهار تلقی از فمینیسم»، ترجمه س. امیری، ماهنامه زنان، ش 28 و31.

پاینده، حسین. «نقد فرهنگی داستان «مدل» نوشته سیمین دانشور از سه منظر در مطالعات زنان»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، بهار 1387، دوره4، شماره 11، صص 1- 19.