انسان‌گرایی فردوسی؛ احیای اندیشه ایرانشهری و پایان سکوت فرهنگ ایرانی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 11، دوره 13، شماره 51، آبان 1398، صفحه 261-282   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سهیلا لویمی

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

هویت و شخصیت هر ملتی در پرتو فرهنگ غنی و مترقی آن نهفته است. بنابراین اگر بیگانه­ای بخواهد ملتی را از نظر سیاسی اجتماعی زمین­گیر کند، آسان­ترین راه‌اش هجوم به فرهنگ آن ملت است، زیرا با هجوم فرهنگی، آن ملت استحاله فرهنگی می‌شود و هویت و شخصیت خود را از دست می­دهد. جامعه شناسان فرهنگ را دارای سه جنبه شناختی، مادی(فنی) و سازمانی می­دانند که جنبه شناختی عبارت است از باورداشت­ها، اسطوره­ها، ایدئولوژی­ها، ارزش­ها، رویکردها و دانش. فرهنگ را نیز، آداب و رسوم، عرف­ها، قوانین و نقش­هایی که با پایگاه­های گوناگون یک فرهنگ هم‌بسته­اند تشکیل می­دهند. از همین منظر «شاهنامه» اثری است که در عهد سامانی ایرانیان را به بازسازی افکار ملی و خودشناسی ساسانی هدایت کرد و ایرانیان را به احیای مقام و مرتبه انسان به منظور خودشناسی و استقلال ملی، دعوت نمود. استقلالی که ساسانیان را بر آن داشت تا مناطق تحت سیطره خود را ایرانشهر بخوانند. پژوهش حاضر با بررسی کوتاهی در تاریخ ایران بعد از حمله اعراب به گرایش فردوسی برای تنظیم اثری چون «شاهنامه» در احیای فرهنگ و هویت ایرانی پرداخته است، تا نوع خاصی از انسان‌گرایی(اومانیسم) که در آن انسان کنش‌گر اصلی است و جای اسطوره­ها را می‌گیرد و در جدال با ابرانسان­ها، برای برپایی داد و خیر و نیکی پیروز می­گردد را آشکار سازد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه فردوسی؛ اندیشه ایرانشهری؛ خردگرایی؛ صلح گستری و داد

مراجع

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1336ش، نوشته­های بی­سرنوشت، تهران: انتشارات جاویدان.

بیات، عبدالرسول. 1381ش، فرهنگ واژه­ها، مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی.

حاتمی، امیرحسین. 1397ش، پایان دو قرن سکوت(پویه‌ها در راه استقلال ایران)، تهران: انتشارات ققنوس.

خالقی مطلق، جلال. 1386ش، شاهنامه فردوسی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

رحیمی، مصطفی. 1391ش، سیاوش بر آتش، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.

رزمجو، حسین. 1388ش، قلمرو ادبیات حماسی ایران، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سرامی، قدمعلی. 1368ش، از رنگ گل تا رنج خار، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1372ش، مفلس کیمیا فروش، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.

طباطبایی، جواد. 1395ش، تأملی درباره ایران، جلد نخست: دیباچه­ای بر نظریه انحطاط ایران، تهران: انتشارات مینوی خرد.

فردوسی. 1396ش، شاهنامه، تهران: انتشارات نشر نو.

کاسیرر، ارنست. 1393ش، فرد و کیهان در فلسفه رنسانس، چاپ سوم، تهران: نشر ماهی.

مسکوب، شاهرخ. 1384ش، ارمغان مور(جستاری در شاهنامه)، تهران: انتشارات نی.

مینوی، مجتبی. 1351ش، نقد حال، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.

 

مقالات

صادقی گیوی، مریم. زمستان 1388ش، «تحلیل مبانی اندیشه‌های خردگرایی در شاهنامه فردوسی»، مطالعات نقد ادبی، شماره 17، صص37 -16.

صادقی گیوی، مریم و منصوره قنبرآبادی. پاییز 1391ش، «نقش ارتباطات انسانی در شکل گیری تراژدی ایرج»، فصلنامه مطالعات فرهنگ- ارتباطات، سال سیزدهم، شماره 19، ص191.

صانع پور، مریم. بهار و تابستان 1389ش، «انسان گرایی مدرنیته و مبانی اسطوره‌ای آن»، نشریه غرب‌شناسی بنیادی، سال اول، شماره 1، صص 87-116.

عزیزی، طاهره. بهار 1388ش، «ترسیم چرخه عدالت در شاهنامه»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 1، ص 14.

کاظمی، علی و اصغر دادبه و زهره زرشناس. 1392ش، «بررسی مبانی اخلاق در شاهنامه فردوسی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

مشایخی، منصوره. پاییز 1388، «ارتباطخردوشادیدرشاهنامهفردوسی ومطابقتآنباشعرچندشاعرفارسیوعربیزبان»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره 11، صص 213-233. 

هاشمی، خدیجه و جهانگیر معصومی. 1392ش، «مقایسه تطبیقی انسان­گرایی در اندیشه اسلامی و غربی».

یارشاطر، احسان. «رستاخیز ایران و ظهور زبان و ادبیات ملی»، ترجمه فریدون وهمن، مجله ایران‌شناسی، سال سیزدهم.

Edwards, Paul; 1Tthe Encyclopedia of Philosophy1T; V. 4, U.S.A., 1972

Abbagnano, Nicola 1976, “Humanism”, Encyclopedia of Philosophy, Ed. Baul Edwards, New York: Mc Millan.

André, Laland; A Scientific and Critical Philosophical Culture; Translation by Gholamreza Vatigh, Ferdowsi Iran: 1998