بررسی تطبیقی تراژدی سیاوش در ایران و آراگِقِتسیک و شامیرام در ارمنستان

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 17، دوره 13، شماره 51، آبان 1398، صفحه 423-449   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

آسیه ذبیح نیا عمران¹؛ نجمه کریمی نژاد²

¹دانشیار دانشگاه پیام نور

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

دین‌داری، ‌در بسیاری از ملت‌ها،‌ با پرستش طبیعت آغاز شد. بعدها گرایش به پرستش طبیعت با آیین‌ها و مراسم نمادینی همراه گردید. آیین مرگ و رستاخیز گیاهی نیز از این گونه آیین‌هاست که در دوره مادرسالاری و فرهنگ کشاورزی شکل گرفت. انسان کشاورز اعتقاد داشت با برپایی هر ساله این آیین، ‌محصولات‌اش فراوان و پربرکت می‌شوند. ‌این پژوهش مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای،‌ آیین مرگ و رستاخیز گیاهی را در ایران و ارمنستان بررسی می‌کند و وجوه اشتراک و تفاوت‌های آن را در هر دو کشور با توجه ‌به خویشکاری‌های ایزدان و ایزدبانوان تجزیه و تحلیل می‌کند. با توجه‌ به اینکه ایران و ارمنستان از همسایگان دیرین یکدیگر در طول تاریخ بوده‌اند اشتراکات فرهنگی بسیاری دارند؛‌ علاوه ‌بر آن،‌ پس از سقوط دولت آشور،‌ بخش‌هایی از ارمنستان، از زمان حکومت مادها تا زمان حکومت قاجاریه،‌ تحت سلطه ایران بوده و این سلطه طولانی ‌مدت باعث شده است ارمنی‌ها به اساطیر ایرانی گرایش یابند.

کلیدواژه‌ها

باروری؛ جاودانگی؛ مرگ؛ اسطوره؛ رستاخیز گیاهی

مراجع

آیدنلو، سجاد. 1390ش، دفتر خسروان(برگزیده شاهنامه فردوسی)، چاپ اول، تهران: سخن.

بایندر،‌ هنری. 1370ش، سفرنامه هنری بایندر، ترجمه کرامت‌اله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی).

برنی، چارلز و مارشال لانگ. 1386ش، تاریخ اقوام کوه‌نشین شمال‌غربی ایران، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: نگاه.

بهار، ‌مهرداد. 1376ش، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: انتشارات آگه.

ثانوی، ‌نسیم. 1389ش، ارمنستان، تهران: امیرکبیر.

خالقی مطلق، جلال. 1372ش، گل‌رنج‌های کهن(برگزیده مقالات درباره شاهنامه فردوسی)، تهران: نشر مرکز.

خالقی مطلق، جلال. 1386ش، حماسه پدیده شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: انتشارات دایرة المعارف اسلامی.

خورناسی،‌ موسس. 1984م، تاریخ ارمنستان، ترجمه گئورگی نعلبندیان، ایروان: اداره نشریات دانشگاه ایروان.

دهخدا،‌ علی‌اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، ج16، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

دهقان، ‌احمد. 1390ش، ایران و ارمنستان در بستر باستان،‌ یزد: ناقوس فرهنگ.  

ذبیح نیا عمران، آسیه و منوچهر اکبری. 1392ش، تراژدی در اساطیر ایران و جهان، تهران: سخن.

رضی،‌ هاشم. 1346ش، فرهنگ نام‌های اوستا، تهران:‌ فروهر.

سرلو،‌ خوان ادواردو. 1388ش، ‌فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز احدی، تهران:‌ دستان.

شریفی، ‌محمد. 1387ش،‌ فرهنگ ادبیات فارسی،‌ تهران:‌ فرهنگ نشر نو، معین.

شمیسا، ‌سیروس. 1386ش، فرهنگ تلمیحات،‌ تهران:‌ میترا.

شمیسا، ‌سیروس. 1387ش، فرهنگ اشارات، تهران:‌ میترا.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. 1369ش، شاهنامه،به کوشش جلال خالقی مطلق، ج6، کالیفرنیا: انتشارات مزدا.

کوپر،‌ جین. 1379ش، ‌فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ‌ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.

گریمال، ‌پی یر. 1373ش، اسطوره‌های بابل و ایران باستان،‌ ترجمه ایرج علی آبادی، تهران:‌ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

محمدی،‌ مهدی. 1389ش، اساطیر و آیین‌های کشاورزی ملل، تهران:‌ سپهر.

میت فورد، ‌میراندابروس. 1388ش، فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان، ‌ترجمه ابوالقاسم دادور،‌ تهران:‌ کلهر، دانشگاه الزهرا(س).

ناردو، ‌دان. 1381ش، امپراتوری آشور، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران:‌ ققنوس.

نوری زاده،‌ احمد. 1376ش، تاریخ و فرهنگ ارمنستان،‌ تهران:‌ چشمه.

نوشین،‌ عبدالحسین. 1353ش، واژه نامک(درباره واژه‌های دشوار شاهنامه)، ‌تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

یاحقی،‌ محمدجعفر. 1386ش، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1378ش، ‌انسان و سمبول‌هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: انتشارات جامی.    

 

مقالات

بازگیر، نسرین. 1394ش، «دو فرضیه درباره داستان سیاوش»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 11، شماره 39، صص 11- 48.

جعفری، اسدالله و یحیی طالبیان. 1388ش، «ساخت روایی مرگ و رستاخیز»، مجله پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهرگویا)، شماره اول، صص 11- 32.

رضایی دشت ارژنه، محمود. 1392ش، «نقد و بررسی داستان فرود سیاوش بر اساس رویکرد ساخت‌شکنی»، بوستان ادب، دوره 5، شماره 2، صص 39- 60. 

شیخ حسینی، زینب و مریم خلیلی جهان تیغ. 1392ش، «تحلیل ساختار داستان سیاوش و دو داستان رام چندرو سندنوا در هند»، مطالعات شبه قاره، دوره 6، شماره 21، صص 35- 54.  

صدرایی، رقیه. 1395ش، «تحلیل و بررسی شخصیت سیاوش در شاهنامه بر اساس نظریه ماکس وبر درباره رهبر آرمانی»، ادب حماسی، دوره 12، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 117- 127.   

صفری، جهانگیر و همکاران. 1392ش، «تحلیل روان‌شناختی داستان سیاوش»، کهن نامه ادب پارسی، دوره 4، ش 4، زمستان، صص 71- 107.

علامی، ذوالفقار و همکارارن. 1386ش، «سیاوش در تاریخ داستانی ایران»، پژوهش‌های ادبی، دوره 4، ش 17، صص 107-124.