مطالعه تطبیقی لغات در نمونه‌هایی از اشعار مولانا،‌ سنایی و عطار

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 18، دوره 13، شماره 51، آبان 1398، صفحه 451-467   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ناهید صفری هکوانی¹؛ حمید صمصام²؛ احمدرضا کیخا فرزانه²

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

بی‌راه نخواهد بود اگر ادعا شود غیر از مولوی و حافظ شاعر دیگری نداریم که در میان خانواده‌های ایرانی، اصناف و طبقات مختلف جامعه، فرهیخته و بی‌سواد، فقیه و عامی، درویش و سلطان و... محبوبیت و نفوذ داشته باشد، تا آنجا که در خیر و شر و در تصمیمات مهم زندگی به کلام‌اش تأسی جسته و الگوی رفتاری می‌گیرند. کلمه، کلید ورود به دنیای شعر شاعر است، که به اَشکال مختلفی چون ترکیب، اصطلاح، اعلام، تلمیح و کاربردهای مجازی جلوه می‌کند؛ به رغم اهمیت بسزایی که در درک شعر دارد، هنوز به شکلی منظم و با رعایت اصول مدخل‌نویسی در یک کتاب جمع آوری و معنی نشده است. این مقاله اولین تلاش در این راستا می‌باشد که به روش کتابخانه‌ای و از طریق فیش برداری، مراجعه به شروح و تفاسیر معتبر و فرهنگ‌های لغت و اصطلاحات قدیم و جدید، تقدیم خوانندگان می‌گردد. ویژگی این رساله، «بیت محور» بودن معانی لغات و ترکیبات است، بدین معنی که هدف، تدوین یک فرهنگ لغت نبوده، بلکه غرض اصلی رفع مشکلات ابیات «مثنوی» مولوی- دفتر اول- بوده، بدین لحاظ از میان معانی متعدد و متفاوت برای یک لغت در فرهنگ‌های لغات و اصطلاحات، تنها معنایی که به کار بیت می‌آید و مناسب محور عمودی و افقی بیت است، ضبط گردیده است.

کلیدواژه‌ها

لغات؛ ترکیبات؛ تعبیرات؛ اصلاحات؛ کنایات

مراجع

تاجدینی، علی. 1383ش، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، تهران: انتشارات صدا و سیما.

تبریزی، محمّدحسین بن خلف. 1362ش، برهان قاطع، به کوشش دکتر معین، تهران: امیرکبیر.

تلمذ، حسین. 1378ش، مرآة المثنوی، تهران: نشر گفتار.

ثروت، منصور. 1375ش، فرهنگ کنایات، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.

چند بهار، لاله تیک. 1380ش، بهار عجم، تصحیح کاظم دزفولیان، چاپ اول، تهران: طلایه.

سجادی، سیّد جعفر. 1339ش، فرهنگ مصطلحات عرفا، تهران: کتابفروشی بوذرجمهری مصطفوی.

سروش، عبدالکریم. 1379ش، قمار عاشقانه شمس و مولانا، چاپ سوم، تهران: مؤسسه‏ فرهنگی‏ صراط.

شمیسا، سیروس. 1371ش، فرهنگ تلمیحات(اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی و مذهبی در ادبیات فارسی)، چاپ سوم، تهران: بی نا.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1374ش، دیوان، تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

عفیفی، رحیم. 1376ش، فرهنگنامه شعری، 3جلد، چاپ دوم، تهران: سروش.

فرشاد، محسن. 1384ش، اندیشه‌های کوانتومی مولانا، تهران: نشر علم.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1361ش، زندگانی مولانا جلال الدّین، تهران: کتابفروشی زوار.

کی منش، عباس. 1382ش، مثلث عشق، تهران: انتشارات شبلی.

گوهرین، سیّد صادق. 1381ش، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی، تهران: انتشارات زوار.

مبشری، اسدالله. 1362ش، چنگ مثنوی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.

معین،محمد. 1364ش، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

نفیسی، علی اکبر. 1382ش، فرهنگ نفیسی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.

همایی، جلال الدّین. 1352ش، مولوی نامه، تهران: چاپ زر.

 

مقالات

طایفی، شیرزاد و عاطفه شاهسوند. 1391ش، «بررسی قلندریات در دیوان عطار نیشابوری»، ادیان و عرفان، سال 45، شماره 2، صص39-62.